Портфолио воспитателя детского сада
  1. Главная
  2. Занятия с детьми
  3. Экологиялық білім және тәрбие бағыттары

Экологиялық білім және тәрбие бағыттары

Жузбаева Айгерим Кенжебековна
Жузбаева Айгерим Кенжебековна
DOCX
163
2

Экология - бұл ғылым, табиғаттың үйлесімі мен балансы туралы білім беретін көптеген қызықты аспектілерді қамтиды. Мектепке дейінгі ұйымдарда балаларға экологиялық тәрбие беру - бүгінгі күннің маңызды міндеттерінің бірі. Бұл процесте педагогикалық әдістер мен құралдарды тиімді пайдалану арқылы балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыру, белсенділіктерін көтеру, экологиялық мәдениетті қалыптастыру мәселелері қаралып отырады.

Экологиялық тәрбие тек балабақшада ғана емес, отбасында да жүргізілуі тиіс. Ата-аналардың табиғат туралы білім мен ұстанымдары балаларға айтарлықтай әсер етеді. Сондықтан ата-аналар мен педагогтар арасында тығыз қарым-қатынас орнату, бірлескен экологиялық іс-шараларды өткізу өте маңызды. Балаларда табиғатқа деген сүйіспеншілікті қалыптастыруда ойын мен еңбек әрекеттерін үйлестіру қажет.

экологиялық тәрбие процесі балалардың айналадағы табиғатпен өзара байланысына, оны қорғау мен сақтауына негізделуі керек. Тәрбиешілер балаларды табиғатпен таныстыру үшін әртүрлі әдістерді қолдана отырып, табиғаттың сұлулығын, ондағы құбылыстарды қызықты етіп көрсету арқылы балалардың зейінін жаңартуы керек. Бұл бағытта экологиялық ойындар, табиғатқа экскурсиялар, шығармашылық жұмыстар маңызды рөл атқарады.

Балабақшада экологиялық тәрбие берудің тиімділігі экологиялық білім беру арқылы балалардың місеуліктерін, ынтасын, қоршаған ортаға деген жауапкершілігін арттырады. Балалар табиғатты зерттеп, практикалық жұмыстарда белсенділік танытып, экологиялық мәселелер жөнінде ойлана білуі үшін арнайы бағдарламалар мен әдістемелер әзірленуі тиіс. Осылайша, экологиялық білім мен тәрбие берудің үйлесімді жүйесін құру арқылы болашақ ұрпақтың табиғатқа деген құрметін қалыптастыру маңызды.

Предпросмотр

Экологиялық білім және тәрбие бағыттары
 
Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмысы, тәрбиешінің негізгі салалары болып есептелетін адамгершілік, эстетикалық, еңбек тәрбиелерінің желісінде және халықтық педагогиканың қайнар бұлағын пайдалана отырып жүргізсе, айналадағы орта, табиғат жайындағы жалпылама ұғымдар нақтыланып, қалыптаса береді.
Экологиялық тәрбие жұмысына орай көрнекіліктерді қолдана отырып, табиғат бұрышының жабдықталуына байланысты сайыстар ұйымдастырылып экология мәселелері туралы, жағымды-жағымсыз әрекеттер бейнеленген суретте пайдаланылғаны, ата-аналар мен тәрбиешілердің бірлескен жұмысының нәтижесінде табиғат туралы шағын кітапхананы өлі және тірі табиғатпен жабдықтау арқылы көрме ұйымдастырылғаны дұрыс. «Алтын күз», «Құстар күні», «Табиғатты сүйеміз», т.б. ертеңгіліктер бала еңбегімен ұштасып, әр педагогтің ізденімпаз әрекеті ғана болашақ табиғат жанашырын тәрбиелей алады дей келіп, тәрбие жұмысын жүргізудің мынадай екі нысанасына назар аударамыз:
 
а) балалардың айналадағы табиғатқа деген сүйіспеншілігін оятып, ұғымын кеңейту, оның әсемдігін нәзік сезінуге, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамқорлыққа алуға баулу.
ә) балабақшада табиғат жайында алғашқы ұғымды қалыптастыра отырып қарапайым білім беріп, осының негізінде тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде нақты және жалпылама таным-түйсік қалыптастыру.
Табиғат туралы бүлдіршіндердің ой-өрісін кеңейтіп, осы түйсіктер арқылы бүлдіршіндерге табиғат сырларын ұғындыру жөніндегі экологиялық тәрбиенің ересектер тобына арналған жоба-бағдарламасын ұсынып отырмыз: Бұл топтағы балаларда ортаны танудың физиологиялық механизмдері өзінің жоғары даму деңгейіне жетеді. Іштей ойлау, ой түю пайда болады. Баладағы ой-сана мен жүйкенің қозғалуы мен тежелуі ширығып, күшейеді, тепе-теңдік сипаталады. Абстракты ойлау біршама дамиды, айналадағы орта туралы талдау, ой түю әжептеуір жетіледі, табиғат туралы кәдімгідей түйсік таным қалыптасады. Ол енді табиғаттың өзіне тән кейбір құбылыстары мен қасиеттері жайында білетін болады.
Ойын мен еңбек әрекеті
ұштаса жүреді.
Табиғат құбылыстарының кейбір заңдылықтары, бұлқұбылыстардың мерзімді қайталануымен таныстырылады, осының негізінде табиғат құбылыстарын реалистік тұрғыда ұғынуы, білуге құлшынысы, байкап-көре білуі, логикалық ойлауы, табиғатқа эстетикалық тұрғыдан қарау сезімі қалыптаса береді.
Өсімдіктер туралы ұғымдары кеңейтіліп, оның ішінде күнбағысқа т.б. өсімдіктерге тоқтала, оның күнге қарап өсуіне байланысты аталатын және дәнінен май сығып алып, күнделікті өмірде пайдаланатындығын айтып әңгімелеу, олардың сондай-ақ өсуі үшін белгілі бір жағдайлар - топырақ, ылғал, күннің нұры, жылуы керек екені түсіндіріледі.
Кейбір жануарлардың өсіп дамуы жөнінде балалардың білімі толықтырылады, құстар жұмыртқалайды, балапан басып шығарады, оларды азықтандырып асырайды және түйе ботасын, сиыр бұзауын, ит күшігін, мысық баласын өз сүтімен асырайтындығы түсіндіріледі. Балалардың жабайы хайуандар (қасқыр, аю, түлкі, қоян, кірпі) олардың тіршілігі, қорек табу әрекеті жөніндегі ұғымдары кеңейтіледі
Күзде: Балалардың өлі табиғаттағы, өсімдіктердің құстар мен аңдардың тіршілігіндегі күзгі өзгерістері туралы накты түсініктерін кеңейту, балаларға бұрыннан таныс кейбір кұбылыстар мен ауа райының жағдайы және өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі арасындағы байланыстың реттілігін анықтап «күз» ұғымының мәнісін айқындап, қорытындылауға бағыттау. Балалардың жансыз табиғаттағы, құстардың хайуандардың өмірінде бірте-бірте болатын өзгерістер: жапырақтардың түсуі, құстардың жылы жаққа ұшып кетуі жайындағы ұғымдарын бекіту.
Күзде балабақша егістігіндегі көкөніс жинау, қазып алу, ауланы тазарту (жапырақтарды жинап бір жерге үю) т. б. жұмыстарға көмектесіп, пайдалы еңбекке араластырылады, әңгімелесулерде күз туралы түсініктері нақтылана толықтырылып бекітіледі, фильмдер көрсетіледі.
Қыста: Балалардың қысқы ауа-райының сипатты белгілері ағаштардың, ормандағы құстар мен аңдардың тіршілігі туралы білімдерін кеңейту және қорытындылау мақсаты көзделеді. Еңбек дағдыларын қалыптастыру, жанды нәрселерге ұқыптылықпен қарау сезімін тәрбиелеуді жалғастыра беру. Қар жауып тұрған кезде балаларға қара қоңыр қағаз қиындысын беріп, оған қар ұшқынын тосып алып, оны анықтап қарап, соңынан суретін салуды ұсыну, бала қиялын ұштау. Қыс туралы ұғымын толықтыра отырып, күнделікті байқау, кештің ерте түсуі, ай мен жұлдыздардың шығуы, ауа-райы құбылыстарына қардың жаууы, аяз, боранның болуы назар аудару. Қыс қызығын тамашалап, жүздері суықтан бал-бұл жанған балалардың ақ қар, жалтыраған көк мұзда шана, шаңғымен сырғанап ойнап жатқан суреттері бейнеленген суреттер арқылы «Қыс қызығы», «Ортақ шана» атты қимылды ойындарын ойнату. Адамдардың еңбегімен көшені, жолды тазарту, қарды күреу балалардың өз аулаларының қарын тазалауға жәрдемдесулері. Қыс туралы, суреттер, бақылаулар бойынша әңгімелесу, қыс қызығын тамашалаумен қатар, қыскы табиғатты қорғай білуіне назар аудару
.Көктемде:Табиғаттың көктемгі құбылыстары, олардың себептері туралы, көктемдегі адамдардың еңбегі жайында балалардың білімдерін толықтыру қажет болады. Көктем ұғымын қалыптастыру. Өлі табиғаттағы өзгерістерді күннің ұзаруын, сеңнің жүруін, өсімдіктер дүниесіндегі ағаштар мен бұталардың бүр жаруын, алғашқы жапырақтың шығуын, көктемгі гүлдердің гүлденуін байқау. Жәндіктердің іс-қимылдарын бақылату арқылы балалардың түйсіктерін толықтыру. Құстардың ұшып келуін, ұя салып, балапандарына жем беруін бақылай отырып, қарлығаштың ұясы туралы әңгімелеп беру, құстардың пайдасы, оларды қорғау, қамқорлыққа алу жөнінде әңгімелесу. Мысалы, тоқылдақты ағаштың арасынан құрттарды теріп жейтіндігінен «ағаш дәрігері» аталғаны, ал қарлығаштың ұшуына қарап, олар шарқ ұрып ойнап, күн нұрына шомылып жүр дейміз, ал шын мәнінде үнемі «жұмыс істеп» құрттарды аулап жүретінін, сондай-ақ тоқылдақ, қарлығаштардың суреті салынған көрнекі құралдарды пайдалана отырып әңгімелеу. «Қарлығаштың құйрығы неге айыр» атты мультфильмді пайдалану. Көктемнің алғашқы гүлі бөйшешекке тоқталу, тақпақ жаттату, бейнелеу жұмысы бойынша суретін салғызу.
Егіс даласындағы көктемгі жұмыс, гүлзарлардағы балалар еңбегіне тоқталу. Табиғат бұрышындағы өсімдіктер туралы дидактикалық ойындар ойнату.
Жазда: Жаз мезгіліндегі күннің жарығы мен жылудың әсерінен өсімдіктердің өсіп жетілуі жөніндегі бала ұғымы кеңейіп, жинақталады, жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар мен шөптесін өсімдіктерді айыра білуге үйрету ескеріледі. Адамдардың гүлзарлардағы, егістіктердегі еңбегімен таныстырады, табиғатқа құмарлық, сүйіспеншілік, ұқыпты қарау сезімін тәрбиелейді. Балалар арам шөптерді отап, гүлдердің тұқымын жинауды үйренуі тиіс. Тәрбиеші күнделікті серуен кезінде аспанға назар аударады (бұлтты,бұлтсыз сөздерінің мағынасын түсіндіру). Жаңбырдың жаууы кезінде тәрбиеші балаларға оның бұлттан жауатындығын түсіндіреді:
Мысалы:
Ақ мақта әлдеқайда барады ауып,
Жақындап кетсе жерге алар жауып.
(Бұлт)
Тәрбиеші балаларды әдемі гүл мен, жағымды иісімен қызықтыратын шөптесін өсімдіктермен таныстырады. Ойлау қабілетін дамыту үшін өсімдіктерді атағанда кейбір өсімдіктердің атауларына және олардың ерекшелігіне назар аударған дұрыс, мысалы: жолжелкен — жол бойында өседі, шырмауық — басқа шөптерге оралып, шырмалып өседі, т.б. Сондай-ақ табиғаттағы жаз құбылыстары, ерекшеліктері туралы бүлдіршіндердің ой өрісін дамытып, толықтыру, өсімдіктерді күту, жануарларға қамқорлық жөніндегі адам еңбегіне тоқталу. Жаз күнінін ұзақтығы, жаңбыр, найзағай, кемпірқосақ туралы түсініктерін нақтылау. Серуен, экскурсия кезінде жаздың әр кезеңінде гүлдейтін өсімдіктердің, жемістердің пісуін, құстардың көбеюін бақылау. Гүлдерді жинау, шоқгүлдер тобын жасау арқылы топ бөлмелерді безендіру.
Табиғат бұрышында балалар бөлме ішінде өсімдіктерді суарып, гүлдердің түбін қопсытады, сондай-ақ аквариумды, құс торларын тазартады,өсімдіктер мен жануарларды дұрыс күту мен олардың жақсы жағдайдаболуы арасындағы байланысты анықтауға үйретіледі. Табиғат мүйісінін эстетикалық көркемдігіне балалар назарын үнемі аударып отыру. Бұл топта тәрбиешінің суреттерді, диафильмдер мен көркем әдебиетті оқуды пайдалану арқылы әңгімелесулеріне көп орын беріледі және табиғат құбылыстары туралы өз елінің табиғатын қорғап, қамқор бола білу қасиеті бойына сіңіріледі.
Балабақшадағы экологиялық тәрбие жұмысының және бір арнасы – адамгершілік тәрбиеге саяды. . Адамгершілік тәрбиесінің мәнісі баланың адамдарға, айналадағы ортаға, туған өлкенің табиғатына деген сүйіспенішілігін, қамқорлығын арттыруды көздейді.
Туған өлкеге сүйіспеншілікті тәрбиелеудің негізгі құралы — ұлтгық тілі, мәдениеті, көркем өнер туындылары. Бала әдеби шығармаларды: өлең, ертегі, жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтел, аңыз-әңгіме, батырлар жырын тыңдау арқылы ана тілінің құдіреттілігін сезінумен қатар, оны сүюді үйренеді. Адам табиғат пен өмірдің бар қызығын ән-жырға қосып, оның әдемі де сұлу көріністерін бала санасына ән арқылы жеткізе білген.Халқымыздың қандай ән-әуені болмасын мейірім-шапағатқа, мәнді мазмұнға, ұлағатты тәлім-тәрбие, терең философияға негізделе жазылған. Сондықтан да ол сезімге әсер етіп, балалардың мінез-құлқы мен адамгершілік қасиеттерін, эстетикалық талғамын дамытуға ықпал етеді. Халық балаға табиғаттың құпия сырларын ән арқылы жеткізумен бірге, өмір сүрудің негізгі көзіадал еңбекке де баули білген. Оларға арнап мақал-мәтел, тақпақ, жаңылтпаштар, жұмбақтар, қанатты сөздер, ертегілер шығарып, күнделіктібала тәрбиесіне қолданған. Тәрбиенің осындай мол мұралары арқылыбаланың сезімін оятып, рухани дүниесін байытқан, айнала қоршаған дүниені танытып, еңбекке баулыған және де табиғат өсімдігімен қатар кең даладағы құстардың сан алуан дыбыстарымен, жабайы аңдардың үй жануарларының үнімен таныстырып, танымдық қызығушылығын арттырған.Бала зейінін құстар сайраған дауысына, судың сылдырына, жапырақтардың сыбдырына аудара отырып, жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты осы құбылыстардың өзгеруін түсіндіру ғана емес, айналасындағы ортада болып жатқан өзгерістерді өздігінше бақылай білуге де үйрету қажет. Мұны бала психологиясын жетік білетін, туған елінін табиғатын сүйетін, жаны нәзік тәрбиеші ғана істей алады
Табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеТабиғат – біздің ортақ үйіміз.Табиғатқа деген сыйды жоғалту адамзаттың адамгершілік құндылықтарын жоғалтуға әкеліп соқтырады. Қазіргі уақыттағы әлемдегі экологиялық жағдай адам көзқарасының өзгеруін талап етеді. Өсіп келе жатқан ұрпақта жаңа экологиялық сезім қарастырылуы керек деп санаймыз. Келешекте балалар кім болса да, олар қоршаған ортада рөлдерін бөліп, табиғат заңдылықтары бойынша өз түсініктері болуы керек. Экологиялық тәрбие мен білім беру – қазіргі таңдағы айқын бағыттардың бірі. Экологиялық мәдениеттілікке тәрбиелеу неғұрлым ерте басталса, соғұрлым оның болашағы зор болмақ. Баланың сәби кезінен экологиялық мәдениеттілік санасын тәрбиелеу – осы мәселелердің шешілу жолдарының бірі болып табылады. Мектепке дейінгі ұйымдардағы экологиялық тәрбие берудің маңызды міндеті - балаларды табиғаттың әсемдігін көріп түсіне білуге ,тірі табиғатқа қамқор бола білуге үйрету және экология саласы бойынша нақты білім беріп, аймақта қолданылатын ресурстары шектеулі екенін түсіндіру керек. Біз баланы табиғатты пайдаланып қана қоймай, оған қамқор болуға,оны күтіп аялауға үйретуіміз керек.
Экологиялық білім берудің басты міндеттері:
-өсімдіктермен жануарларды күте білу дағдыларын қалыптастыру.
-қоршаған ортада алған әсерлерін жеткізе білу, эмоциялық көңіл-күйлерінбасқара білу дағдыларын жетілдіру
.-қоршаған ортаны сүйе, табиғатты қорғай білуді жүйелі түрде жүзеге асыру.
-табиғат пен бала арасындағы оңтайлы қарым-қатынас орнату.-адамның табиғаттағы тіршілікәрекеті және жеке гигиена жайындағы білімдерді тиімді жолдарымен жеткізу.
 
Экологиялық пәндер бойынша оқу материалдарының
құрылымы-балалардың экологиялық білімдерін қамтамасыз ететін пәндік-дамытушы ортаны құру.
Балабақшада мемлекеттік стандартқа сай жоспарлай отырып экологиялық тәрбие берудің сан –салалы жолдары, түрлері, әдіс-тәсілдері жетерлік.
Атап айтсақ:
1.Ұиымдастырылған оқу іс-әрекеті
2.Экскурсия сабақтар, экологиялық сабақтар.
3.Мерекелік шаралар.
4.Бос уақыттарда кітаптар оқу.
5.Көрме, бұрыштар ұйымдастыру.
6.Балабақша ауласын көгалдандыру, балалар еңбегі.
7.Бақылау жасау, тәжірибелер жасау.
8.Экологиялық ойындар ойнау.
Бағдарламада балаларға экологиялық тәрбие беру мақсатында көптеген пәндер арқылы сан түрлі қарастырылған. Мысалы: Көркем әдебиет арқылы күз, қыс, жаз, көктем мезгілдеріне сәйкес бірнеше «Күз», «Жаңбыр», «Көктемгі күн», «Жазғы күн» сияқты тақырыптар арқылы балаларға жалпы білім мен қатар экологиялық тәрбие берілсе, ол әрмен қарай мерекелік шаралармен ұштасып, білім мен таным өзара үйлесімде нақтылана түседі. Сол арқылы зор таным, дүние танудың алғашқы баспалдағы қаланады. Баланың тілін ұстартып, ақыл- ойын, адамгершілігін қалыптастыруға мүмкіншілік туады. Сонымен бірге тіл дамыту, еңбек, бейнелеу өнері пәндер аясында да тақырыптарға сай ұйымдастырылған оқу іс-әректі барысында балаларға экологиялық тәрбие беруге болады. Мысалы: Тіл дамыту пәнінен «Жануарлар әлемі» тақырыбын өткен кезде балалар жұмбақтар шешу арқылы тірі табиғаттың бірі- жануарлармен танысты. Әрмен қарай олардың түрлері сызба арқылы таныстырылды. Балалар жануарларды бірнеше топқа бөле отырып, олардың бір- бірімен ұқсастығымен қатар айырмашылықтарын да анықтады. Сонымен бірге жануарларды күтіп-баптау оларға қамқорлық жасаудың не үшін қажеттілігін олардың адамдар, өсімдіктер өмірімен тығыз байланыста сұрақ-жауап арқылы анықталды. Әрмен қарай «Жануарларды топ» экологиялық ойыны ойнатылды, оқу үрдісі сементикалық карта арқылы қорытындылады. Бұл балаларға экологиялық тәрбие беруде келтірілген бір ғана ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті ғана. Нәтежесінде балалар өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүруіне қажетті жағдайларды айқындай алды. Әрбір жануардың мекендейтін жерін, қорегін, қасиетті факторларды айырды. Ойын арқылы психо-физиологиялық қабілеттерін көрсетті. Сонымен қатар Айналаны әлеммен танысу пәнінен «Құстар-біздің досымыз» тақырыбын өткен кезде құстардың тіршілігі, олардың табиғатқа тигізер пайдасы және үй құстары, дала құстары болып бөлінетінін түсінді. Винн диаграмма жасау арқылы үй құсы мен дала құсының айырмашылығын, ұқсастығын тапты.
Экскурсия оқу іс-әрекеті таза ауада жүргізіледі. Біз бұндай оқу іс-әрекетін жылдың төрт мезгілінде өткіземіз. Әр маусымға сай өзгерістерді байқау, таза ауамен демала отырып, балалар өз назарларын аударар жағдайларды шығармашылықпен бақылайды. Кішкене сәби өсіп тұрған гүлдерді, ұшып жүрген көбелектерді, шегірткені, қызылды-жасылды жапырақтарды осы сабақ үстінде көргенде ерекше әсерленеді. Тап жаңа көріп тұрғандай көңіл-күйде болады. Осы кезде балаларға түрлі сұрақ қою арқылы таза ауа, өсімдік, жәндік, сұлулық туралы білімдерін кеңейтуге бала жүрегімен өсімдік, жан-жануарлар біздің табиғаттағы досымыз дегенді ұғындыруға мүмкіндіктері мол.
Жыл мезгілдерінің маусымдық өзгешеліктеріне орай балабақшада әртүрлі мерекелік шараларды ұйымдастыру – экологиялық мәдениетке жетудің даңғыл жолы. Мереке – балаларға ерекше көңіл-күй сыйлайды, шабыттандырады, өздерінің шығармашылық қабілеттерін көрсетуге мүмкіндік сыйлайды. Осындай мақсатта «Күз байлықтары», балабақшаішілік «Қош келдің, әз Наурыз!», «Алақай, жаз келді!»жазғы сауықтыру, «Қыс қызығы» қысқы сауықтыру т.б мерекелік шаралар ұйымдастырылып отырылады.
Балаларды таза ауада шынықтыру экологиялық тәрбиенің бір түрі. Осы мақсатта «Қыс қызығы» атты қысқы сауықтыру шарасы болып өтті.
Ондағы мақсат: салауатта өмір салтын қалыптастыру арқылы баланың денсаулығын сақтау және нығайту, қозғалыс ептілігі мен дағдыларын жетілдіру, салауатты өмір салтын сақтайтын тұлға қалыптастыру.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев ұсынған «Жасыл ел» бағдарламасының іске асуына көмектесе отырып, «Ағаш ек, гүл ек, туған жерді түлет!» ұранын алға ұстап, қазіргі таңда балабақша топтарын, ауласын көгалдандыру, ағаштар, гүлзарларға гүлдер егу жұмыстары жолға қойылып келеді. Әрине жергілікті жердің қолайсыздығына қарамастан осындай жұмысты жолға қою – үлкен еңбекті қажет етеді. Осы ретте топтағы тірі табиғат бұрыштарындағы гүлдерді, құстар мен балықтарды күтіп баптау топ бөлмесінен бастау алып, балабақша ауласындағы балалар еңбегімен жалғасады. Топ бүлдіршіндерін 4-5-тен топтастыра отырып, өздеріне белгіленген апта күндері гүлдерді суару, шаңын сүрту, сынған сабақтардан, жапырақтардан тазарту, құстарға жем беру, балықтарға жем беру жұмыстарын жолға қойдым. Бұл балаларға экологиялық тәрбие берумен қатар, еңбек, эстетикалық тәрбие беруге тиімді әдіс-тәсіл.
Бақылау – табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста болуды қамтамасыз етеді. Бақылауға алынатын негізгі объектілер тірі табиғат да, өлі табиғат.Балалар өлі табиғатты бақылау барысында топырақтың, ауа-райының өзгермелі болатынын байқады. Мысылы: Құмның алғашқы қалпы сусымалы болатыны, оған су құю арқылы саз балшыққа айналатындығын көрсетіп, одан балалар әр түрлі бейнелер жасау арқылы шығармашылық қабілеттерін дамытады; қардың суға айналуы, оның қасиетін, қатты, жұмсақ, ұлпа және салқын болатынын ажыратады. Судың қатуын бақылауда суды түрлі-түсті бояуға бояп, оны кішкене әр түрлі пішінді ыдысқа құйып, оны қатырып қойып, келесі күндері судың аязға, салқынға қатып мұзға айналғандығын, түсінің мөлдір екенін, жылтыр, оның пішіні құйылған ыдыстарға байланысты екенін балалар бақылады. Осындай бақылау арқылы табиғаттың әр түрлі өзгерістерге ұшырайтындығын көз жеткізеді. Осы мақсатта ата-аналармен тәрбиешілерге экологиялықнұсқаулар кітапшаларын дайындадым.Әзербайжан ұлты наурыз мерекесінде бір-бірінің отбасына арнап, бидай дәнін кішкене ыдыстарға егіп, нанымыз көп болсын деген мақсатта сыйға тартады екен. Осы тәжірибиені балаларға жасап көрсеттім. Бұл өсімдіктің басқа бөлме өсімдіктерінен айырмашылығы, ол топырақсыз егіледі.
1.Ыдысқа бидайдың дәнін себеміз.
2.Себілген дәнніңбетін екі қабат мәрлімен жабамыз.
3.Дәні қозғалмайтындай етіп су құямыз.
Оның 4-5 күнде бүршік жағанын, 10-15 күнде жайқалып өскенін байқадық. Су –тіршілік көзі дегендей суда тіршілік ететін балықтарды бақыладық. Ол үшін бөлме аквариумындағы балықтарды алдық. Оларға балалар жем шашып, қоректенуін, суда жүзуін тамашалады. Балық желбезекпен тыныс алады, өкпесі жоқ. Құйрығы бұрылу қызыметін атқарады, олар ұсақ балдырлар яғни, су өсімдіктерімен қоректенеді. Балаларға аквариумдағы балықтарға ерекше күтімнің керектігін; олардың суын жиі ауыстыру, бір күн тұрған суды кұю, аквариум ішіне тас, балдыр салу, тағамын зоодүкенінен алу, жарык пен ауаның жеткілікті болу қажеттігі түсіндірілді. Күнделікті өмірде балықтың адам ағзасына маңызы зор екенін әңгімеледім. Осындай бақылаудың нәтежесінде алған білімдерін тиянақтау мақсатында балалар экокартаны жергілікті жеріміздің балықтарының суреттерін салу арқылы толықтырды.
Біздің балабақшада табиғат бұрышында сонымен қатар тоты құстар да орын алған. Олар арнайы торда жұптасып өмір сүреді. Тоты құстарға балалар жем, су беріп баптау арқылы құстарды қамқорлауға, еңбектену дағдылары жетіліп, құстар тіршілігімен танысты. Бұл құстарды бақылауда біздің байқағанымыз, олардың төтенше жағдай болғанда, бір- біріне жанашырлық сезімдерін шырылдап сездіретіндігін, жұптарын айырып көргенде бір-бірін жоқтайтындығын түсіндік. Сөйтіп, олардың әр кезде әртүрлі дыбыстауын байқадық. Осы тәжірибе арқылы балаларға достық қарым-қатынастың қаншалықты маңызды екенін ұғындырдым.
Бақылау барысында бақылаған балық, құс, өсімдіктер жалпы тірі табиғаттың ауасысыз, сусыз өмір сүре алмайтындығын, ауаның түссіз, көзге көрінбейтінін және судың иіссіз, сұйық, түссіз мөлдір, аққыш екенін айта отырып, ауаға, суға тәжірибе жасадық.
Балаларға стақанды көрсетіп ішінде не бар екенін сұрадым. Балалар қолдарындағы стақандарды қарап оның бос екенін айтты. Балалар стақанды төңкеріп су құйылған ыдысқа батырды. Бұл жағдайда стақанды түзу ұстау керек.
Стақанға су құйыла ма? Не үшін құйылмады? Осы сұрақтың жауабын балалармен бірге шешуге тырыстық. Ал балалар өз пікірлерін білдірді.
Стақанда ауа болғандықтан, стақанға су кірмейтінін түсіндірілді.
Стақан түбіне кішкене ермексаздың көмегімен мақта, мата немесе қағаз жапсырамыз. Балаларға міндетті түрде тәжірибенің алдында және соңында ұстатып көрсетеміз. Стақанды төңкеріп су құйылған ыдысқа батырды. Неге мақта су болмады?Стақанда ауа болғандықтан,стақанға су кірмейді, сондықтан құрғақ.Стақанды суға батырамыз, енді оны судың ішінде бетін жоғары қаратып бұрамыз. Суда ауа көпіршіктері пайда болды.
-Олар қайдан пайда болды?-Ауа стақанның ішінен шығып жатыр, оның орнына су толатынын түсінді.Балаларға сабын көпіршіктерін үрлетеміз. Талқылау: Көпіршіктің ішінде не бар, олар неге жеңіл, олар неге ұшады?
Сабын көпіршіктерінің ішінде ауа бар, ал ауа көпіршіктері өте жеңіл.Сондықтан олар жеңіл ұшады. Ауа судан жеңіл.
Балаларға допты және үрленген ойыншықтарды суға батыртым. Неге олар батпайды? Ойыншықтар ауамен үрленген, ауа судан жеңіл болғандықтансудың бетіне қалқып шықты. Ауаны қалай ұстауға болады?
Полиэтилин қапшықтың ауызын ашып ауа толтырып, аузын қайта жіңішке жіппен буып бекіту керек. Ауаны «ұстап» қапшыққа толтырғанымыздықайдан білеміз? Қапшығымыз томпайып, аузын бууға келді. Ауаны өлшеуге бола ма?60 см жіңішке таяқшаны алып, ортасынан жіппен бекітеміз. Екі ұшына бірдей үрленген шар байлаймыз, таяқшаны ортадағы жібінен көлденең байлап қоямыз. Егер бір шарды инемен тессек шардың ішіндегі ауа шығып, таяқтың ұшы жоғары көтеріледі. Неге?
Бос шар жеңілдейді. Егер екінші шарды да осылай тессек , таяқшаның екі шеті теңеледі. Үрленгендегі сияқты бос шар да тең болады.
Есту мүшесі арқылы ауаны аңғаруға бола ма?
Қолдарына шарды алып оны үрлетім, біртіндеп қысып ауасын шығарады, осы кезде ауаны көрмесе де, дауысын естиді.
Ауаның дауысын естуге болса, оны сезінуге бола ма?
Жаңағы үрлеген шарының ауасын қолыңмен бетіңе тақап қойып шығарыңдар.Осы кезде бетіңе ауаның әсер еткенін терің арқылы сезінесің немесе тері тітіркенуі мүмкін екеніне көз жеткіздік.
Судың үш күйі : сұйық, мұз, бу .-Суды үстел немесе жерге құйсақ, ол не істейді? (Төгіледі)
-Демек су сұйық.-Суға шүберекті малып алсақ, шүберекке не болады? (Су болады)
-Оны далаға жайып қойсақ не болады? (Кеуіп кетеді)-Демек, су бу болып ұшып кетеді.
-Ал, сулы шүберекті мұздатқышқа немесе салқынғақойсақ, ол қатып қалады -Демек, су мұз болады.
1-тәжірибе: Суға қант, тұз салып тәжірбие жасадық. Байқағанымыз қант еріді. Судан қанттың тәтті дәмі шықты. Тұз да еріді. Судан тұздың ащы дәмі шықты.
2-тәжірибе: Суды шыны бетіне тамызып, астын қыздырдық.Су қайда кетті?
-Су бу болып ұшып кетті. Оның орнында із қалды. Бұл оның құрамындақоспалар бар екенін дәлелдейді.3-тәжірбие: Стақандағы суға кішкене саз балшық салып араластырдық. Су лайланды. Лай суы бар ыдыстың қабырғасынан екінші жағындағы нәрсені көре алмадық. Себебі саз суға араласқанымен, еріген жоқ.Осындай тәжірибиелер жасатуда тірі және өлі табиғаттағы құбылыстардың құбылмалылығын, өзгермелігін көзбен көру арқылы түсінді. Тәжірибиелерді қорыта келе мынадай диагностика жасақтадым. Ол мынадай бөлімдерден тұрады.
1.Балықтар түрлерін меңгеруі.
2.Құстардың түрлерін меңгеруі.
3.Судың қасиетін айыра білуі.
4.Бөлме өсімдіктерін күту кезіндегі іс-әрекеті.Мектеп жасына дейінгі баланың негізгі әрекеті -ойын. Экологиялық ойынның өзіндік ерекшеліктер мен тәрбиелік мәні бар. Экологиялық ойынның мақсаты:балаларды тапқырлыққа, шапшаңдыққа, өлі және тірі табиғаттың ерекшеліктерін ажырата білуге үйрету. Бұл экологиялық ойындарды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, серуен кезінде,тәрбиелік шараларда қолданамын. Осы мақсатта «Экологиялық ойындар» жинағын жасақтаҚорыта келгенде, мектепке дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық тәрбие берудің маңызы зор. Өйткені, табиғаттың таңғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мағынасын ұғындыру арқылы жас жеткіншектерді жан-жақты тәрбиелеу- нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын, зейінін, ойын, тілін дамытудың басты құралы
Бағдарлама аптасына 1 рет базистік жоспардың жылжымалы бөлігінде жүргізіледі.Жыл бойы жүргізілетін сағат саны 36
 
«Табиғат және адам»
 
Дидактикалық мақсаты: Адам қолымен не жасалғаны және табиғат адамға не беретіні туралы балалардың білімдерін бекітіп, жүйелеу.
Ойын ережесі: Допты қағып алғаннан кейін жауап беруге болады. Затты атаған адам допты екіншісіне лақтырады. Сөзді есіне түсіре алмағаны өз жүрісін жібереді, ол допты еденге бір ұрып алады да, қайта лақтырады.
Ойынның барысы: Мұғалім балалармен әңгіиелесу барысында айналамыздағы заттардың адам қолынан шыққаны немесе табиғатта сол күйінде кедесетіні, оларды адамдардың пайдалануы туралы балалардың білімдерін анықтайды. Мәселен, орман, көмір, мұнай газ табиғатта сол күйінде болады, ал үйлерді, зауыттарды, көлік құралдарын адам жасайды.
«Адам қандай заттарды жасаған?» - деп тәрбиеші сұрақ қойып, ойынға қатысушылардың біріне бір затты береді (немесе доп лақтырады). Балалардың бірнеше жауабынан кейін ол жаңа сұрақ қояды: «Табиғат нені жаратқан?».
Ойын барысында тәрбиеші балалармен адамзат табиғатты адамдар жақсы өмір сүру үшін пайдаланатыны, сонымен қатар орманды өрттен қорғап, су тоғандарын, өзендер мен көлдерді тазартып, құстар мен жануарларды күзетіп, табиғатты аялайтыны туралы қысқа әңгіме өткізеді.
 
«Дәннен тәтті нанға дейін»
 
Дидактикалық мақсаты: Балалардың нанның қалай жасалатыны туралы білімдерін бекітіп, жүйелеу; егіншілерді құрметтеуге баулу; сөздік қорларын жандандыру: тұқым сепкіш, тырма, элеватор, комбайн.
Ойын ережелері: Кішкентай карточкаларды таңдап алып, жүргізушінің белгісінен кейін олармен тор көздерді жабу. Ойынға қатысушылар «дән», «бидай» және «тәтті нан» болып үш бригадаға бөлінеді. Олар диқандарға көмектесіп жатқан машиналар бейгеленген қажетті карточкаларды жылдам таңдап алып, өз егістігіндегі бос тор көздерді толтырып жарысады.
Ойынның барысы: Ойын басталғанға дейін балалар егістікті, нанды қарастырады, балалармен нанның дәннен бастап тәтті нанға дейін қандай жолдан өтетіні, барлық адамда нан болуы үшін қаншама көп адам еңбек ететіні туралы қысқаша әңгіме жүргізіледі. Диқандарға трактор, комбайн сияқты машиналар; тұқым сепкіш, қар түргіш, сияқты механизмдер көмектеседі.
- Қазір біз сендермен машиналар қалай аталатынын, қай кезде қандай машина жұмыс істейтінін еске түсіретін ойын ойнаймыз. Мына суреттерге қараңдар.
Мұғалім үш сүретті көрсетеді: ерте көктемгі егістік, жаздағы және күздегі егістік. Балалар суреттердегі жыл мезгілдерін қалай анықтағандарына түсінік береді.
- Қазір үш бригадаға бөлінеміз. Оларды «Дән», «Бидай» және «Тәтті нан» деп атаймыз (әр бригадада 2-3 адамнан болады). Көктемгі егіс бейнеленген сурет «Дән» бригадасына, жазғы егістік «Бидай» бригадасына, күзгі егістік «Тәтті нан» бригадасына беріледі. Үстел үстінде диқандарға көмектесетін түрлі машиналардың суреттері бар. Сендер осы жыл мезгіліне қажеттілерін таңдап аласыңдар.
Ойынға жарыстың қажетті суретті кім жылдам таңдап алатыны жөніндегі элементті енгізуге болады. Тапсырманы қиындату үшін картиналарды араластырғанда, еңбектің бұл түріне пайдаланылмайтын бульдозер, көтергіш кран тәрізді техника құралдарының суреттерін қосып жіберуге болады.
Жеңген бригада ұпай алады. Ойын соңында ұпайлар саналып, жеңімпаздар анықталады. Бұл ойын балалар сөз және сөйлеммен танысқаннан кейін жүргізіледі.
 
«Аңшы»
 
Дидактикалық мақсаты: Балаларды жануарларды, балықтарды, құстарды және т. б жіктеп, аттарын атау дағдысына жаттықтыру.
Ойын ережелері: Келесі тор көзге аңның атын атағаннан кейін өтуге болады. Орманға барар жолдағы тор көздер нешеу болса, сонша аңның атын атай отырып орманға жеткен бала жеңімпаз, жақсы аңшы болады. Есіне түсіре алмағандар кейін қайтады.
Ойынның барысы. Ауланың немесе алаңның бір шетіндегі бос орында ойыншылар тоы тұрады. Бұл – үй. Үйден бірнеше шақырым жерде белгі қойылып, сызық жүргізілген. Ол түрлі аңдарға толы орман. Орманға ойыншылардың бірі аңшы болып аттанады. Орнында тұрып, ол: «Мен орманға аңға барамын, мен аулайтын жануар, ол...», деп бір адым алға аттайды. Аңшы әр аттаған сайын аңның бірін атайды. Бір аңды екі рет атауға болмайды. Құстарды да атауға болмайды, егер құс аулау ойыны ойналса, тек құстарды ғана атау керек.
Үйден орманға дейін әр қадам сайын жаңа аңды атай отырып жеткен бала жеңімпаз болып саналады. Жолда қалғандар кері оралып жеткен бала жеңімпаз болып саналады. Жолда қалғандар кері орнына басқа ойыншы аңға шығады. Жолы болмаған аңшының жолы болар.
Ескерту: Осы ойын ережесі бойынша «Балықшы» ойынын жүргізуге болады. Балықшы: «Балық аулауға барып, ... шортан, мөңке балық, алабұға ұстаймын» т. б
 
«Қателесіп қалма»
Дидактикалық мақсаты: Жылдам ойлау қабілеттерін дамыту, балалардың күннің әр түрлі мезгілінде не істейтіні уралы біліктерін нығайту.
Ойын ережелері: Текшелердің бірін алып күннің белгілі бір уақытында істелетін қандай да бір әрекетті атау керек, сонан кейін күннің кез келген мезгілін атап текшені екінші адамға беру керек.
Ойынның барысы: Мұғалім күннің түрлі мезгілі туралы білімдерін бекіте отырып, балалармен әңгіме жүргізеді. Балалар таңертең, күндіз, кешкісін, түнде не істейтіндерін еске түсіреді. Сонан кейін мұғалім ойын ойнауды ұсынады:
- Балалар, қане былай істейік. Мен күннің бір мезгілін атаймын, ал сендер сол кезде не істейтіндерінді еске түсіресіңдер. Мәселен, мен «таңертең» деп айтамын. Сендер қандай іс-қимылдарды атайсыңдар?
Балалар еске түсіреді:
- Оянамыз, амандасамыз, жуынамыз, тіс тазалаймыз, таранамыз.
- Дұрыс, - дейді мұғалім. – Бірақ ойын кезінде мен текше берген бала ғана жауап береді және тек бір әрекетті ғана атайды («бала бақшаға барамын» немесе «гимнастика жасаймын» және т. б). Әрекетті атай алмаған бала текшкні үстелге бір ұрады да, ары қарай береді, сонда ол жеңіген болып саналады. Қане, мұқият болыңдар, қателесіп қалмаңдар.
Мұғалім күннің түрлі уақытын атайды, ал балалар жауап береді. Бұл ойынды басқаша жүргізуге болады. Мұғалім балалардың түрлі әрекеттерін атайды, ал олар күндіз, таңертең, түн, кешкісін деп бір сөзбен ғана жауап беруі керек. Мәселен, мұғалім: «Теледидар көріп отырмын» дейді де текшені ойыншыға береді. Текшені алған бала «күндіз» немесе «кешкісін» деп жауап береді.
 
«Бұл қай кезде болады?»
 
Ойынға дайындық: Мұғалім өлі табиғаттағы, өсімдік және жануарлар әлеміндегі, адамдардың еңбегі мен тұрмысындағы мезгілдік өзгерістерді бейнелейтін заттық және сюжеттік картиналардың 4 топтамасын таңдайды. Мәселен, «Күз» топтамасына «Күзгі бақ», «Жаңбыр», «Алғашқы қар», «Астық жинау», «Алма теру», «Саңырауқұлақтар», «Құстар қайтып барады» картиналары; «Қыс» топтамасы «Қысқы бақ», «Сүмбіл мұздар», «Суықторғайлар», «Құстарды қоректендіру», «Қар түру», «Мұз айдыны», «Отын жару», «Қысқы ермек» картиналлары; «Көктем» топтпмасына «Көктемгі бақ», «Құс ұясы», «Мұзжарғыш», «Балалардың көктемгі ойындары», «Ағаш отырғызу», «Көктемгі қарбалас», «Гүл жарған ағаштар», «Бәйшешек», «Інжірүл» картиналары; «Жаз» топтамасы «Жазғы бақ», «Найзағай», «Кемпірқосақ», «Шөп шабу», «Жайлау», «Гүлдерді суару», «Өзенге шомылу» картиналары іріктеледі.
Мұғалім барлық балаға жылдың белгілі бір мезгілін білдіретін түрлі түсті 4 шаршы қағаз таратады. Мәселен, сары-күз, ақ немесе көгілдір-қыс, жасыл-көктем, қызыл-жаз.
Дидактикалық мақсаты: Балалардың табиғаттағы әр түрлі мезгілдік өзгерістер жөніндегі білімін анықтау: зейіндерін, ойлау жылдамдықтарын дамыту.
Ойын ережесі: Тәрбиеші (немесе бала) қандай да бір мезгілдік құбылыс бейнеленген (мысалы, жапырақтардың түсуі) суретті жоғары көтереді. Балалар тез арада түсі (сары) сәйкес келетін шаршы қағазды көтерулері керек.
Тез және дұрыс жауап берген бала ұпай алады. Кім көп ұпай жинаса сол жеңімпаз болып саналады.
Ескертпе. Балалардығ төменде берілген тапсырмаларды орындауына байланысты ойынның басқа да нұсқасын қолдануға болады (ойын топпен жүргізіледі):
1. «Қыс –жаз», «Көктем - күз» тақырыбына срет көрмесін ұйымдастыру (суреттерді таңдап алып, неліктен ос суреттерді таңдағаны туралы әңгімелеу);
2. «Қыс – көктем», «Жаз - күз» тақырыбына сурет көрмесін өткізу;
3. суреттің атын айтпай тұрып, суретте жылдың қай мезгілі бейнеленгенін бәрі түсінетіндей етіп әңгімелеп беру. Кім тапсырманы тез орындаса, сол жеңімпаз болып саналады (көрмені тез өткізу және жақсы әңгімелеп беру).
 
«Дымбілмеске көмектесейік»
Дидактикалық мақсаты: Бір жылдағы айлардың, аптадағы күндердің орналасу жүйелілігі туралы білімдерін бекіту. Жылдағы айлар, аптадағыбұрыңғы және кейінгі күндер туралы білімдерін бекіту. Балаларды бір-бірін тыңдай білуге үйрету. Дымбілмеске деген мейірімділіктерін қалыптастыру.
Ойын ережесі: Дымбілмес есінде сақтап қалатындай етіп, айлардың, күндердің орналасу тәртібін мүдірмей айтып беру керек.
Ойынның барысы: Тәрбиеші көңілді, ақкөңіл Дымбілмес деген бала туралы әңгімелейді: «Дымбілмес өзін бәрін білемін деп ойлайды. Ол өзі сондай мақтаншақ! Ең алғашқы рет бірінші сыныпқа келген кезде, мұғалім одан былай деп сұрады: «Аптаның күндерін ретімен айтып бере аласың ба?»
Дымбілмес күліп жіберді де: «Әрине, білемін...»- деді. Сосын бастап кетті.«Жексенбі – көңіл көтеру күні. Сосын сәрсенбі – ол ештеңе емес. Ал одан кейін сенбі – қыдырғың келеді. Міне, болды!» - деді. Дымбілмес өзінің жауабына өзі риза болды. Ал сіздер қалай ойлайсыздар, ол мұғалімнің сұрағына жауап берді ме?»
Тәрбиеші: «Оған көмектесу керек. Дүйсенбіден бастап, аптаның күндерін ретімен айтып шығайық».
Тәрбиеші балалардан санауды дүйсенбіден, не болмаса басқа күннен бастап, аптаныңкүндерін бірінен соң бірі айтуларынсұрайды. (Әр бала бір күннен айтады. Егер де кім шатасып қалса, балалар өздерінің жолдастарына көмектесіп, күннің ретін қайталап айтады)
Тәрбиеші. Дымбілместен дүйсенбіге дейін қандай күннің және дүйсенбіден кейін қандай болатынын сұраған кезде, ол одан сайын көңілденіп кетті. «Бұдан оңай нәрсе жоқ!»-деді ол. Бірақ тағы да бәрін шатастырып алды. Қандай ұмытшақ! Ал сендер білісіңдер ме? (Балалар жауап береді).
Ал Дымбілместен жылда енше ай бар екенін, қай ай қайсы айдан кейін келетінін, қайсысы бұрын, қайсысы кейін болғаны жөнінде сұрағанда ол көңілсіз күйде болды, өйткені Дымбілмеске қалай көмектесер едіңдер? Бір жылда қанша ай бар? Жылдың бірінші айы қай ай? (Тәрбиеші балаларға айларды ретімен атап шығуды ұсынады. Әр бала әр айды кезекпен айтып шығады).
Сендер дұрыс жауап бердіңдер ме? С.Я. Маршак деген жазушымен ақылдасайық. Мен сендерге С.Я. Маршақтың «Он екі ай» ертегісін оқып берейін. Ертегіде былай деп сұрайды: «Сен бір жылда неше ай бар екенін білесің бе?» Естеріңе түсіріңдер! Бір жылда төрт мезгіл бар: қыс, көктем, жаз, күз. Жылдың әр мезгілінде үш ай бар. Сонда бір жылда неше ай бар?
Егер де балалар айларды дұрыс атап шықса, мұғалім олардың бәрінің бірге қайталауын сұрайды. «Мүмкін Дымбілмес те естіп қалар». Сосын әрі қарай оқиды. Бір ай аяқталған бойда, екінші ай басталады. Ешқашан да ақпан қантар бітпей тұрып келіп, не болмаса мамыр сәуір айын басып озып көрмеген. Әр ай өз кезегімен бірінен соң бірі келіп, ешқашанда кездеспейді.
Ал енді біз былай ойнап көрейік: мен қандай да бір айды атаймын, ал сендер оған дейін қай ай болғанын және одан кейін қай айдың болатынын табуларың керек. (Айлар аралас аталып, ойын тез қарқында өтуі керек, бұл оған сайыс сипатын береді).
Қорытындылауда тәрбиеші: «Егер де Дымбілмес бізбен бірге болған болса, ол әлдеқашан жыл айларының атауларымен орналасу ретін үйреніп алған болар еді. Біз оған С.Я. Маршақтың «Он екі ай» ертегісін оқы деп жазып жібереміз.
«Дымбілмес! Сен біздің көңілді, ақкөңіл жолдасымыздың! Біз бір жылда неше ай бар екенін әлдеқашан біліп алғанбыз, соны сенің де білгеніңді қалаймыз. Әр ай өздігінше бөлек аталады. Бейне бір әр айдың өзінің есімі бар секілді. Тек есім адамда болады, ал айларда атау болады. С. Я Маршактың «Он екі ай» ертегісін оқып шық, иә болмаса біреулердің оқып беруін сұра. Сол кезде әр айдың қалай аталатынын және де бір айдың екіншісінен немен ерекшеленетінін білетін боласың. Неге жыл айлары бір ретпен бірінің артынан бірі қайталанады? Осының бәрін білу өте қызық.
Сенің жолдастарың ».