Балаларды сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу
Бұл мақалада балаларды сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеудің маңызы мен тиімді әдістері қарастырылады. Егеменді еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді меңгеру балалардың дамуы мен тәрбиесі үшін аса маңызды. Сөйлеу қабілетін дамыту мақсатында педагогтар балаларға білім мен тәрбие берудің тиімді жолдарын таңдайды.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың тілін дамыту және байланыстырып сөйлеу мәдениетін қалыптастыру үшін арнайы шараларды қабылдау қажет. Көркем әдебиет балалардың дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл байлығын арттыруда ерекше орын алады. Әр ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойындарды тиімді қолдану арқылы балалардың шығармашылық ойлауын дамытамыз.
Сол сияқты, сәбилер үшін әңгімелеп айту, оқып тыңдау және жаттау материалдары олардың жас ерекшеліктеріне сәйкес болуы керек. Суретті кітапшаларды көрсету арқылы, балаға қызықты етіп мазмұнын айтып, тіл дамытудағы алғашқы қадамдарын жасаймыз. Ерте жастан балалар ертегілерді сахналап, әр кейіпкердің дауыстарын келтіріп айтуға машықтанып, сөйлеу дағдыларын жетілдіреді.
Жаңылтпаштар мен жұмбақтар сөйлеу қабілетін дамытуда тиімді әдістер болып табылады. Олардың шешуін табу арқылы бала заттардың аттарын есте сақтап, сөздік қорын байытады. Мақал-мәтелдер де балаларға елдікті, ынтымақты түсіндіре отырып, қазақ тілінің байлығын сезіндіреді.
Балалармен дидактикалық ойындар өткізу арқылы әрбір сұраққа нақты жауап беруге үйретіп, сөйлеу мәдениетін нығайту мүмкіндігі туындайды. Педагогтар балаларға «Алтын жұмыртқа» атты ертегісі секілді шығармаларды ұсыну арқылы еркін сөйлеуге деген қажеттіліктерін арттырады және шығармашылық қабілеттерін ұштайды. Көркем әдебиетпен таныстыру, сондай-ақ балаларды түсініп, мәнерлеп сөйлеуге үйрету – тәрбие ісіндегі маңызды аспект.
Баланы сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу .
Егеменді еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді меңгеру, оқыту, қазіргі заманға сай білімді де, тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу педагогтар еншісінде.
Мектепке дейінгі балаларға тәрбие мен білім беру жұмыстарын ұйымдастыруда олардың сөйлеу, тілін дамыту, байланыстырып сөйлеу мәдениетін жетілдіруге, құрастыра сөйлеуге, сөздік қорының молаюына баса көңіл бөлген жөн. Сәбилердің дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл байлығын жетілдіруде көркем әдебиеттің алатын орны ерекше. Балабақшада балаларды дұрыс сөйлей білу мәдениетіне айнала қоршаған ортамен, сондай-ақ көркем әдебиетпен теңестіру арқылы жүзеге асыруға болады. Әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойындарды қолдану арқылы балалардың қиялын шарықтатып, ойлау қабілетін ұштауға болады.
Дидактикалық материалдармен балалар жаттыққан сайын олардың зейіні, тапқырлығы, ынталылығы, өзіндік ойлау жұмысы дами түседі. Балаға әңгімелеп айтуға, оқып тыңдауға, жаттауға арналған материалдар олардың даму деңгейіне, жас шамаларына лайықты болу қажет.
Біздің топтағы балаларға суретті кітапшаларды көрсетіп, мазмұнын айтып беру қолайлы. Бұл жастағы сәбилерге оқиғасы сәтті аяқталатын, қорқыныш сезімін тудырмайтын болу керек.
Оларға «Бесік жыры», «Бауырсақ», «Торғай», «Мақта қыз бен мысық» сияқты шығармалар арқылы дыбыстарды анық айту, байланыстырып сөйлеу, әңгімелей білуге үйретуге болады.
Ертегі сахналау арқылы балаларды рольге бөліп беру, әр кейіпкердің дауыстарын келтіріп айтуға машықтандыру қажет.
Шығармаларды оқыған кезде іс-әрекеттерге байланысты жаңа сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп отырған жөн.
Дыбыстарды анық дұрыс айта білуге жаңылтпаштардың да орны ерекше. Ал жұмбақ баланың сөйлеу қабілетін дамытады. Жұмбақтың шешуін табу арқылы заттардың, жан-жануарлардың, киім-кешек аттарын есте сақтау қабілеті күшейеді. Бала тілін дамытуда мақал-мәтелдердің де алатын орны ерекше. Қазақтың мақал-мәтелдерінің көбісі елдікті, ынтымақты, жақсы мен жаманды ажыратуға мүмкіндік береді.
Балалармен күннің ІІ жартысында ойналатын дидактикалық ойындар, желілі - ролді ойындары арқылы сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға болады.Әрбір сұрақтарға толық, әрі нақты жауап бере білуге дағдыландыру керек.
Өзімнің ІІ кіші тобымда ұйымдастырылған ашық оқу іс-әрекетімде «Қатынас» білім саласы бойынша өткізген «Алтын жұмыртқа» ертегісі арқылы балаларға ертегіні үстел үстінде кейіпкерлендіре отырып түсіндірдім. Естігендерін қайталап айтып, қандай кейіпкердің бар екенін балалар айтып берді. Сонымен қатар сөздік жұмыс жүргізу, сұрақ-жауап ала отырып, сөздік қорларын байытып, әңгімелей білуге үйреттім.
Көркем шығармалармен балаларды ерте кезден таныстыру, оқыту тәрбиелеу істерінде қолданып отыру арқылы балаларды еркін сөйлеуге, түсініп, мәнерлеп айтуға дағдыландырамын.
Пайдаланған әдебиеттер:
«Бала мен балабақша»
«Бала тәрбиесі»
«Отбасы және балабақша» журналдары
