Ән, күй, шежіре: Музыканың мәні мен тәрбиесі
Бұл материал білім беру саласы бойынша шығармашылық оқудың негізі болып табылады. «Ән, күй, шежіре» тақырыбы арқылы балаларға музыка өнерінің тереңдігін жеткізу, олардың қабылдау, түсіну және орындау қабілеттерін дамыту мақсатымыз. Оқу іс-әрекетінде музыканың мәнерлеу құралдары, әндердің авторлары мен орындаушылары туралы мәліметтер қарастырамыз.
Шығармашылық іс-әрекет барысында балалар Жаяу Мұса, Дина Нұрпейісова сынды өнер иелерінің шығармаларын тыңдап, олар жайлы қызықты ақпараттарға қол жеткізеді. Ән тыңдау, орындау, би қимылдарын жасау, музыкалық аспаптармен танысу арқылы балалардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру көзделеді. Әсіресе, «Ақ сиса» әні мен «Бұлбұл» күйі арқылы қазақ музыкасының інжу-маржандарымен таныстыру маңызды.
Саз жетекшісі балалармен бірге көңілді шеңбер құрып, музыкалық белсенділікті сергітетін ойындар ұйымдастырады. Сонымен қатар, музыкалық дидактикалық ойындар мен интерактивті әдістер арқылы балалардың қызығушылықтары оянып, музыканың сиқырына еніп, жаңа білім алуларына мүмкіндік жасалады.
Біздің мақсатымыз – музыкалық аспаптардың әртүрлілігімен танысып, олардың әуендерін жан-жақты естіп, сезіну. Бұл процесс барысында балалардың дауыстары мен музыкалық қабілеттерін дамыту, музыкалық шығармаларды орындауға ынталандыру көзделеді. Әр сабақ соңында мынадай рефлексия жүргізіледі: балалар бүгінгі сабақта нені үйренгендері жайлы пікір алмасып, алған әсерлерімен бөліседі.
Сонымен қатар, музыкалық аспаптар мен өздерінің дауыстарын пайдалана отырып, көңілді ойындар мен жаттығулар жасау арқылы балалардың бойында топтасу, бірге өнер көрсету мәдениетінің негіздерін қалыптастыруды жоспарлаймыз. Ән айтып, күй шертудің өзіндегі шығармашылық ұшқырлық балалардың қызығушылығын арттырды, демек, біз мақсатымызға жеткен боламыз.
Білім беру саласы: Шығармашылық
Ашық ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті:
2016-2017оқу жылы
Білім беру саласы: Шығармашылық,қатынас
Ашық ұйымдастырылған оқу іс әрекеті: Музыка
Тақырыбы: «Ән,күй,шежіре»
Мақсаты:
білімділігі: Музыканың мәнерлеу құралдарын қабылдап,ажырата білуге
үйрету.Ән,әнші,күй,күйші,сазгер,ақын сөздерінің мағынасын
түсіндіру,меңгерту.
дамытушылығы: Түрліше сипаттағы музыканы сүйсіне тыңдап,тани білу
ге ынтасын дамыту,дауысын жетілдіру.
тәрбиелілігі: Ән тыңдау арқылы,ән айту арқылы музыканы сүюге тәр
биелеу
Методикалық әдіс тәсілі:
Ән тыңдау: Жаяу Мұса «Ақ сиса» әні,Д Нұрпейісова «Бұлбұл» күйі
Ән айту: Б Ғизатов «Біздің ән»
Әуенді қимылды би: «Домбыра» биі
Музыкалық дидактикалық ойын: «Даңғыраға тез жет» ойыны
Музыкалық аспапта ойнау:Даңғыра аспабы
Көрнекілік құралдары: Әнші,ақын,сазгерлер,күйшілер туралы дайындалған слайд.Күй үнтаспасы,ойын атритуттары.даңғыра аспабы.
Саз жетекшісі балаларды көңілді әуен ырғағымен қарсы алады.
Амандасады.
Сәлеметсіңдер ме,балалар!
Шаттық шеңберіне шақырады.
Балалар,орнымызға отырмас бұ рын қазақтың қасиетті домбыра сымен әдемі би билеп алайық.
Әуенді қимылды би: «Домбыра» биі.
Балалар музыка залына көңілді келіп,әдемі шең бер құрады.
Сәлеметсіз бе!
Біз қандаймыз,қандаймыз
Шұғылалы таңдаймыз
Күлімдеген күндейміз
Ренжуді білмейміз
Қуанамын мен де
Қуанасың сен де
Қуанайық достарым
Арайлап атқан күнге!
Балалар саз жетекшісінің көрсеткен би қимылын қайталап,музыка ырғағы мен билейді.
Көңілді балалар орында рына отырады.
Балаларды із денушілікке ұйымдастыру
Балалар, үнтаспаға құлақ сала йық.
Ән тыңдау: Жаяу Мұса«Ақ сиса» әні
(Манарбек Ержановтың орында уында Ж Мұсаның әні «Ақ сиса»)
Балалар,сендер не тыңдадыңдар?
Әннің аты «Ақ сиса». «Ақ сиса» әнінің авторы,яғни бұл әнді шы
ғарған әнші, сазгер ЖаяуМұса аталарың. Жаяу Мұса туралы білгілерің келеді ме?
Ендеше экранға назар аударайық.
(Саз жетекшісі Жаяу Мұса туралы дайындаған слайдын көр сетеді. )
Жаяу Мұса Байжанұлы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданындағы Ақшоқы деген жерде 1835 жылы кедей малшы
ның отбасында туған. Жас кезі
нен өзі қатарлы балалардың ара
сында өнер-білімге құштарлығы мен, ән-күйге әуестігімен көзге түседі. Ол домбырамен ән салып, қиссалар айтып,ел назарын өзіне аударады.Мұса өнерге, музыкаға жақын болды.Оқу орындарының жанында хор,драма,музыка үйір
мелеріне қатысты.
«Ақ сиса»әнін орындаған әнші термеші Манарбек Ержанов.
Ән дегеніміз,балалар,сөзі бар,мә тіні бар музыкалық шығарма.
Әннің сөзін кім жазады?
Әннің музыкасын кім жазады?
Әнді орындайтын адамды әнші дейміз.
Балалар,тағы үнтаспаға құлақ салайық.
Күй тыңдау: Д Нұрпейісова «Бұлбұл» күйі
Балалар,не тыңдадыңдар?
Біз,күй анасы Дина Нұрпейсова ның «Бұлбұл» күйін тыңдадық.
Тағы экранға назар аударайық.
Дина Нұрпейсова 1861 ж Орал облысы,Жаңақала ауданы, Бекет айқұм ауылында дүниеге келген.
1870ж Құрманғазы Сағырбайұлы Динаны көріп,күйлерін тыңдай ды.Сөйтіп,Дина әжейҚұрманғазы атадан күй өнерін үйренеді.
Күй атасы Құрманғазы,күй анасы Дина деп айтамыз.
Күй дегеніміз сөзі жоқ,яғни, мәті ні жоқ,әртүрлі тақырыпта шыға рылатын музыкалық шығарма. Күйді жазатын, орындайтын адамды күйші деп атаймыз.
Ал,шежіре деген ата бабалары мыздан бізге аманат етіп қалды рылған әндер,күйлер,аңыздар.
Балалар жаңа ән үйренейік.Жаңа әнді әдемі таза айту үшін,дауы сымызға жаттығу жасайық.
Балалар экраннан көріп отырған, сазгер Бисенғали Ғизатовтың «Біздің ән» әнін үйренейік.
Ән айту: Б Ғизатов «Біздің ән»
Балалар,менде әдемі ғажайып қорап бар оның ішінде не бар екен.Ойлап көріңдерші.
(саз жетекшісі қорап ішінен музы калық аспаптар шығарады)
Музыкалық аспаптардың атта рын атайық.
Балалар біз бүгін даңғыра аспабымен танысамыз.Экранға назар аударайық.
Музыкалық аспаппен танысу:
Даңғыра -қатты дыбысты музы калық аспап.Бұл - бір жағы тері мен қапталғаң ішкі жағынан темір алқалар,сақиналар мен сылдырмақтар ілінген дөңгелек пішінді музыкалық аспап.Қане, балалар,аспаптың атын қайта лап айтайықшы.
Балалар,ғажайып қораптан шыққан музыкалық аспаптардан ансамбль құрайықшы. Музыкалық аспаптардың сүйемелдеуімен
Б Ғизатовтың «Біз өмірдің гүлі міз»әнін орындайық.
Балалар,ортаға әдемі шеңбер құ райық,көңілді ойын ойнайық.
Музыкалық дидактикалық ойын: «Даңғыраға тез жет»
Балалар,кім санамақ айтады?
Ойынның шарты: Даңғыра ұс тап тұрған баланың екі жағында ғы бала қарама қарсы шеңбер сыртымен айналып,жүгіріп тез даңғыраға жетуі тиіс.Даңғыраға тез жеткен бала ортада билейді.
Балалар зейін қойып,қы зығушылықпен тыңдай ды.
Ән тыңдадық.
Ақын жазады.
Сазгер жазады.
Балалар зейін қойып тың дайды.
Күй тыңдадық
Балалар экранға қызығу шылықпен қарайды.
Да де ди да ду
ма ме ми ма му
Балалар әннің сөзін тез қа былдап жаттап алады.
Балалар таңырқап қызыға қарайды.
Балалар білетін музыка лық аспаптарды атайды.
Балалар таңырқап,қызығу шылықпен қарайды.
Даң ғы ра
Балалар музыкалық аспап тарда ырғақты сезініп ән шырқайды.
Бір бала санамақ арқылы ойынға досын шығарады.
Рефлексия (орындаған тапсырмалар негізінде қо рытынды шы ғарып,кемші ліктерді жою)
Балалар,сендердің орындықта рыңның артында қызықты бір нәрсе жапсырып қойдым.Қараң даршы,не бар екен?!
Балалар,осы жүрекшелерді бүгін не үйренгендеріңді айтып тұрып, менің үлкен сиқырлы жүрегіме салыңдар.Сендердің кішкентай жүрекшелерің тәтті жүрекке айна лады.
Балалар,рахмет сендерге.Сау болыңдар!
Балалар қызығушылық пен орындықтың артынан жүрекше алып шығады.
Балалар бүгін не үйрен
гендерін айтып,сыйлық қа тәттілер алады.
Күтілетін нәтиже:
Білуі керек: Балалар ән,әнші,күй,күйші,сазгер,ақын сөздерінің мағынасын бі
луі керек.Ән мен күйді ажырата білуі керек.
Меңгерді: Балалар музыкалық аспаптарда ырғақпен ойнауды меңгерді
Жасай алады:Балалар би қимылдарын,дауысқа жаттығуды жасай ала
ды.Ойын шартын түсініп ойнай алады.Балалар саз жетекшісі
нің қойған сұрақтарына толық жауап бере алады.
