Балаларды сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу
Балаларды сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу – қазіргі білім беру жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі. Егеменді еліміздің мемлекеттік тілді меңгеру талаптары балалардың тілі мен мәдениетін дамытуға ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Сәбилердің сөйлеу тәжірибесін жетілдіру үшін тәрбиелеу мен білім беру саласында педагогтер баланың ойын, танымдық әрекеті мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға күш салуы шарт.
Мектепке дейінгі кезеңде балалардың сөйлеу мәдениетін дамытуда көркем әдебиет ерекше орын алады. Кәсіби педагогтар балалармен ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінде дидактикалық ойындар арқылы тіл дамыту дағдыларын қалыптастыруға аса мән беруі қажет. Суретті кітапшаларды пайдалану, жай әңгімелер айту, көркем шығармаларды сахналау – мұның бәрі баланың тілін дамытып, оларды сөздердің мағынасы мен мәнін түсінуге үйретеді.
Балаларға арналған шығармалардың мазмұндары оларды қорқытпай, қызықты етіп таңдалуы керек. «Бесік жыры», «Бауырсақ» секілді шығармалар арқылы балалар дыбыстарды анық айтуға, байланыстырып сөйлеуге қалыптаса алады. Сонымен қатар, ертегілерді сахналау, рольдерге бөлу балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, әр кейіпкердің дауыстарын жеткізуге машықтандырады.
Дыбыстарды анық айту үшін жаңылтпаштарды пайдалану, жұмбақтар шешу – балалардың тілін дамытудың бірқатар тиімді әдістері. Жұмбақтар баланың ой-өрісін кеңейтіп қана қоймай, жады мен сөйлеу қабілетін жақсартуға септігін тигізеді. Сонымен қатар, мақал-мәтелдермен таныстыру арқылы балаларды қазақтың мәдениеті мен болмысымен таныстырудың да орны ерекше.
Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру үшін дидактикалық ойындар, желілі-ролді ойындар ұйымдастыру оқу іс-әрекетінің нәтижелілігін арттырады. Педагогтар балаларды сұрақтарға нақты жауап беруге, өз пікірлерін жеткізіп, диалог құруға үйретуі маңызды. «Алтын жұмыртқа» ертегісін түсіндіру барысында мен балалардың сөздік қорын байыту, сұрақ-жауап алу арқылы сөйлеу мәдениетін дамытуға күш саламын.
Көркем шығармалармен таныстыру, оларды оқу барысында балаларды еркін сөйлеуге, ішкі сезімдерін білдіруге ынталандыру әр мұғалімнің міндеті. Балабақша жағдайында балалардың тілін дамыту саласындағы барлық іс-шаралар қазіргі заманға сай, әрі тәрбиелі ұрпақты қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.
Баланы сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу.
Категориясы: Бала-бақша
Егеменді еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді меңгеру, оқыту, қазіргі заманға сай білімді де, тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу педагогтар еншісінде.
Мектепке дейінгі балаларға тәрбие мен білім беру жұмыстарын ұйымдастыруда олардың сөйлеу, тілін дамыту, байланыстырып сөйлеу мәдениетін жетілдіруге, құрастыра сөйлеуге, сөздік қорының молаюына баса көңіл бөлген жөн. Сәбилердің дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл байлығын жетілдіруде көркем әдебиеттің алатын орны ерекше. Балабақшада балаларды дұрыс сөйлей білу мәдениетіне айнала қоршаған ортамен, сондай-ақ көркем әдебиетпен теңестіру арқылы жүзеге асыруға болады. Әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойындарды қолдану арқылы балалардың қиялын шарықтатып, ойлау қабілетін ұштауға болады.
Дидактикалық материалдармен балалар жаттыққан сайын олардың зейіні, тапқырлығы, ынталылығы, өзіндік ойлау жұмысы дами түседі. Балаға әңгімелеп айтуға, оқып тыңдауға, жаттауға арналған материалдар олардың даму деңгейіне, жас шамаларына лайықты болу қажет.
Біздің топтағы балаларға суретті кітапшаларды көрсетіп, мазмұнын айтып беру қолайлы. Бұл жастағы сәбилерге оқиғасы сәтті аяқталатын, қорқыныш сезімін тудырмайтын болу керек.
Оларға «Бесік жыры», «Бауырсақ», «Торғай», «Мақта қыз бен мысық» сияқты шығармалар арқылы дыбыстарды анық айту, байланыстырып сөйлеу, әңгімелей білуге үйретуге болады.
Ертегі сахналау арқылы балаларды рольге бөліп беру, әр кейіпкердің дауыстарын келтіріп айтуға машықтандыру қажет.
Шығармаларды оқыған кезде іс-әрекеттерге байланысты жаңа сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп отырған жөн.
Дыбыстарды анық дұрыс айта білуге жаңылтпаштардың да орны ерекше. Ал жұмбақ баланың сөйлеу қабілетін дамытады. Жұмбақтың шешуін табу арқылы заттардың, жан-жануарлардың, киім-кешек аттарын есте сақтау қабілеті күшейеді. Бала тілін дамытуда мақал-мәтелдердің де алатын орны ерекше. Қазақтың мақал-мәтелдерінің көбісі елдікті, ынтымақты, жақсы мен жаманды ажыратуға мүмкіндік береді.
Балалармен күннің ІІ жартысында ойналатын дидактикалық ойындар, желілі - ролді ойындары арқылы сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға болады.Әрбір сұрақтарға толық, әрі нақты жауап бере білуге дағдыландыру керек.
Өзімнің ІІ кіші тобымда ұйымдастырылған ашық оқу іс-әрекетімде «Қатынас» білім саласы бойынша өткізген «Алтын жұмыртқа» ертегісі арқылы балаларға ертегіні үстел үстінде кейіпкерлендіре отырып түсіндірдім. Естігендерін қайталап айтып, қандай кейіпкердің бар екенін балалар айтып берді. Сонымен қатар сөздік жұмыс жүргізу, сұрақ-жауап ала отырып, сөздік қорларын байытып, әңгімелей білуге үйреттім.
Көркем шығармалармен балаларды ерте кезден таныстыру, оқыту тәрбиелеу істерінде қолданып отыру арқылы балаларды еркін сөйлеуге, түсініп, мәнерлеп айтуға дағдыландырамын.
Пайдаланған әдебиеттер:
«Бала мен балабақша»
«Бала тәрбиесі»
«Отбасы және балабақша» журналдары
