Балалардың ұлттық қолөнер туралы түсініктерін қалыптастыру

Балалардың ұлттық қолөнер

туралы түсініктерін қалыптастыру

Балалардың ұлттық қолөнер туралы түсініктерін қалыптастыру
Қазақ қолөнер көркем мәдениеттің бір бөлігі болып табылады.Бұл өнер ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін тұрмыста қолданып келеді.Қазақтың ұлттық өнерімен таныстыру негізінде бала айналадағы дүниенің қимыл-қозғалыстарының алуан түрлі реңін түсінеді.Балалардың өнер туындыларымен бірге үнемі байланыста болуы рухани-өнегелік,эмоционалық-сезімдік дамуының және шығармашылық мүмкіндіктерінің қалыптасуының негізгі тірегі болып келеді.Мектеп жасыны дейінгі балалар бейнелеу өнері,ән-күй; құрастыру және қол еңбегі,көркем әдебиет сабағында және ертеңгілік-тер мен ойын-сауықтар барысында халқымыздың ұлттық өнерімен танысып,көркем талғамын,өзіндік дүниетанымын қалыптастырады.
Мектеп жасына дейінгі балаларға халық шеберлері-ағаш шебері, ұста,зергер,тоқымашы,кестеші,өрмек тоқушы т.б.таныстыра отырып, олардың қолынан жасалған бұйымдар туралы мағлұмат беру балалардың білім деңгейлерін жетілдіре түседі.
Балалар ағаш шебері ағаштан түйін түйетінің,ұста темірден жасалатын бұйымдарды соғатынын,зергер әшекей бұйымдарды жасайтынын,тігінші киім тігетініні жөнінде мағлұмат алып,ұлттық бұымдардын жасалу ерекшеліктерімен танысады.
Қайсыбір қолөнер шеберін алсақта олар өздерінің жасаған бұымдарын түрлі ою-өрнектерімен әшекейлейді.
Ою-өрнек өнері ежелден халықтық өнердің бір түрі.Оның шыгу тарихы тереңде.Ал сюжеттік мазмұны алып,ұлттық бұымдардың жасалу ерекшеліктерімен танысады.
Қайсыбір қолөнер шеберін алсақта олар өздерінің жасаған бұйымдарын түрлі ою-өрнектермен әшекейлейді.
Ою-өрнек өнері ежелден халықтық өнердің бір түрі.Оның шығу тарихы теренде.Ал сюжеттік мазмұны мен атаулары әр дәуірдің тыныс- тіршілігіне,тұрмыс салтына орай өзгеріп,дамып,жетіліп отырған.Өнердің де басқа түрлері секілді,ою-өрнектің де балалардың ой-өрісі мен білімдерін жан-жақты дамытуға әсері мол.Ою-өрнектердің ішінде аспан әлеміне,өсімдікке,жер-су атауларына геометриялық кескінденге қатысты қару-жарақ іспеттес кездеседі.Ою-өрнектер әртүрлі мәнге ие.Сондай-ақ қол өнер бұйымдарында түрлі түстер ерекше орын алады.Қазақтың қолданбалы өнеріндегі кеңістік пен идея болмыс пен щындықты көрсеттуде өзіндік шешім табады. 
Ақ түс – шындық,пәктіктің нышаны болса,жасыл түс – көктемнің нышанын білдіреді. Қолөнер шеберлері түстерді ерекше үйлестіре білген жөн. 
Қазақ өз дүниетанымын,салты мен дәстүрлі,ғұмырлық тарихын өнерге бағыштаған.Қазақтын ұлттық ою-өрнектері мен оның атаулары көп.
Ғылымдар әзірше 200-дей түрін ғана анықтады.Солардың халық арасында көп тараған түрі-мүйіз тектес ою-өрнегі.Ою-өрнектің бұл тобын,қазақ буындар осының негізінде жасалып,тек атаулары өзгеріп отырады.Мысалы;қошқар,арқар мүйіз,өркеш мүйіз,төртқұлақ,түйе табан,сыңар өкше қос алқа,құс қанаты,қаз табан т.б. ою-өрнектердің негізгі арқауы.Осы әлементтерден ою-өрнек композициясы жасалады.Қазақ оюларының мазмұны мал өсіру мен аңшылықты, жер- су,көшіп-қону көріністерін. 
Күнделікті өмірде кездесетін әр түрлі заттардаң сыртқы бейнесін анғартады және бәрінде де мүйіз оюы араласып отырады.Әрбір оюшы ою-өрнек жасап,оған ат беріп,оны тұрмыста қолданған.Сондықтан қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің ең басты мәнері,ең көп түрі және әр түрі мәнер жасауда жиі қолданылатын «мүйіз» тектес ою-өрнектер.
Шеберлер жаңа ою-өрнектерін тұрмыс тіршілігіне,өз дәуіріндегі заман ағымына қарай лайықтап отырған.Мысалы;халқымыздын көне бұымдардың әрбір жануар мен заттың өз бойындағы қасиеттеріне қарай тақырыптық мағынасы,композициясы,симметриясы мен ассиметриясы,колориты мен ритмы,сондай-ақ оған арналған философиялық мәні де байқалады.
Композиция дегеніміз латтының ою-өрнекті бір заттың бетіне реттеп орналастыру деген сөзі.
Өрнек үшін симметрия да маңызы зор.Оның екі жағының бірдей болуы – симметрия заңы.Симметрия кез келген өрнекті болады.
Ою- өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм-ырғақ дейді.
Үй жиһаздарының бірі - сырмақ, ата –бабамыздың дәстүрлі төсеніші болған.Сонымен бірге ол- халқымыздың бай қолөнерінің қайталанбас туындысы,тұрмысымызға көрік берер сәнді бұйымдарының бірі. Әдемі өрнектеп оюланған сырмақ көркемдігі жағынан кілемнен кем түспейді. Еденге төсеуге , әрі шаңын қағуға ыңғайлы болу үшін оның көлемі текеметке қарағанда кішілеу. 
Қазақ сырмақтары көлем жағынан 4түрлі болады.
Сырмақтың ең үлкені –көш сырмақ .Бұл сырмақты көшкенде жүк артылған түйенің немесе арбаның үстіне жабуға арнайды.
Екінші –төсеніш сырмақ .Киіз үйдің төріне арналған.
Үшіншісі –оталды сырмақ .Бұл сырмақты сыйлы қонақтар келгенде жалпы төсеніштің үстінен көрпешенің астына жаяды.
Төртіншісі – тесек сырмақ.
Түрі жағынан алғанда ұлттық сырмақтардың жалпы атауы 4 түрі .
Оларды ақ сырмақ , дебіске сырмақ деп аталады.
Ою өрнек өнері қазақ халқында ертеден –ақ өнердің барлық түріне арқау болып, ғасырлар бойы халықпен бірге жасасып, оның материалдық және рухани игілігіне айналып келеді.Қазіргі кезде халқымыздың мәдени асыл қазынасының өзекті бір саласына айналған ою –өрнек қайта түлеп ,бай мазмұнға жаңа түрге ие бола түсуде .Халқымыздың мәдени –тұрмыс дәрежесінің, дүниеге көзқарасының ойлау,ұғыну және шығармашылық қабілетінің дамуы халық шеберлерінің шығармашылық ізденістерін шындай түсті.
Жанадан көркем –кесіпшілдік орындары ашылып,олардың заттары сәнді болу үшін ою –өрнекпен безендірілуде.
Балалардың әдебиеттен , матиматикадан, музыкадан, бейнелеу мүсіндеу, кесте тігу мен ою –өрнек алу өнерінен хабардар болуы келешекте рухани үрдісті жоғары , кемел азамат болып шығуына жол ашатыны анық.