Шыныққан шымыр болар: Мектепке дейінгі әдістемелік құрал

«Шыныққан шымыр болар»
(әдістемелік құрал)

Мектепке дейінгі мекемелердегі тәрбиешілерге арналған әдістемелік құрал

Алғы сөз
Елбасымыз Н.А. Назарбаев «Қазақстан 2030» жолдауында өркениетті елдің әрбір азаматы, ұрпағы дені сау салауатты болуы керек деп көрсеткендей әрқашан адамның «бірінші байлығы – денсаулық болуы керек».
Денсаулық – адамның табиғаттан алатын бірден – бір бағалы сыйлығы оны шыңдау үшін әр адам өзінің ағзасын шамасынша шынықтырып, салауатты өмір сүруге ұмтылуға тиіс. Бұл ұмтылыс жас шағынан басталғаны өте дұрыс екенін өмірден байқауға болады. Ендеше балабақша қабырғасында дені сау тұлға тәрбиелеу – біздің басты міндетіміз.
Өз кезінде Жүсіп Баласұғынның: «болса тәртіп, бала өседі сомдалып, қатаң ұста,бос жүрмесін сандалып» - деген нақылын басшылыққа алып, салауатты өмір саятына бейімдеуіміз керек.Балабақшадағы денсаулық сақтау технологиясы. Балабақша-бұл тәрбиелеу мен сауықтыру мекемесі.Мектепке дейінгі жастағы баланы тәрбиелеу мен сауықтыру жұмыстарының ең негізі болып мыналар саналады:
-Баланың денсаулығының жағдайы және сырқаттың төмендеуі.
-Баланың дене бітімісшімен жүйне жүйесінің дамуы
-Көңіл – күй жағдайлары
-Тәртіптілікке және өзара дұрыс – қарым – қатынас, үлкендермен қарым – қатынас
-Жүйне жүйесінің жағдайы.
Дене тәрбиесінің ең басты мақсаттарына мына жағдайларды жатқызамыз:ақзаны шынықтыру, ауруға қарсы тұру, шаршау, жалықтыру мен жарақаттанудан алдын ала сақтандыру, дене бітімінің сымбатты болуын қадағалау, мәдени – гигиеналық әдеттерді қалыптастыру,ұстамдылық, жақсы көңіл күй. Көздеген нәтижеге жету үшін дене тәрбиесіне қажетті барлық кешенді қолдану керек-дұрыс құрылған күн тәртібі, белсенді көңіл күиі болуына жағдай жасау, дұрыс тамақтандыру, іс әрекеттердің түрлендіріліп отыруы-баланың қимыл қозғалысына жағдай туғызу, түрлі іс–әрекеттерге жақсы жағдай жасау.таза ауаны, күннің көзін, суды барынша кеңінен қолдану.Бәріне де белгілі, өсіп келе жатқан ағзаққа ең маңыздысы белсенді қимыл қозғалыс Бала қажетті қимыл қозғалыс әрекетті тәңертенгілік жаттығуларда, дене тәрбие сі және музыка іс-әрекеттерінде, қимыл қозғалыс ойындарында алып қанағаттанады. Сондықтан да біз балаларға таза ауда балабақша ішінде белсенді қимыл іс-әрекеттке жағдай жасауға тырысамыз. Сонымен қатар балабақшада түрлі шынықтыру шараларын жүргіземіз. Шынықтыру-бұл ағзақты айналадағы болып жатқан түрлі әрекеттерге қарсы қою, дайындау (ыстық,суыққа, желге, физиқалық ауыртпалық).Шынықтыру-шараларына шынай табиғи факторлар – ауа, су, күннің көзі қолданылады Шынықтыру шаралары баланың жалпы жағдайына, ұйқысына, тәбетіне, көңіл күйіне, ақыл ойына, дене бітіміне және аурудың алдын алуына әсерін тигізеді.
Сергіту сәті.
Адамның ең маңызды қасиеттеріне рухани байлық, моральдық тазалық, мықты денсаулық, дұрыс дене бітім, жұмыс қабілеттілігін көрсететін дене жетістіктері жатады.
Балалардың дендерінің саулығы, дене мәдениеті балабақшадағы барлық оқу – тәрбиелік жұмысының маңызды бөлігі болып табылады, сондықтан да балабақшаның мақсаты оларға денсаулығын сақтауға ықпал ету,
балалардың қозғалыс тиімділігін қамтамасыз ету, дене және сана–сезім мүмкіндіктерін толық дамыту болып табылады. Балабақшадағы балалардың дендерінің саулығын сақтаудың бір түрі, бұл сабақтарда өткізілетін сергіту сәттері. Физиолог-ғалымдардың зерттеуі бойынша мектепке дейінгі жастағы балалардың есте сақтау қабілеті жұмыс қабілеттілігі 5-10 минут аралығында сақталады. Бұдан әрі балалар шаршап, көңілі басқа жаққа ауа бастайды. Балаланың көп уақыт қозғалыссыз отыруы, дененің төменгі жақ бөлігіне, ішкі құрылыс, бел, аяққа зиянын тигізеді. Бұл балалардың есте сақтау қабілетін нашарлатады, шаршап шалдығудың алдын алу үшін оқу іс-әрекет барысында сергіту сәттерін міндетті түрде өткізу. Олар дене мүшелеріне және қол шыбықтарына түсетін статистикалық жүктемені азайтып жақсы көңіл күй туғызады. Сергіту сәттерін өткізу әдістемесе әртүрлі. Соңғы уақытта ырғақ гимнастикасы ретінде әуенмен өткізу кеңінен қолданылып жүр. Сонымен қатар ойын түрінде өткізілетін сергіту сәттері де қызықты өтеді. Қозғалыстар тақпақтың мазмұнына байланысты жасалады. Тақпақтарды алдын ала жаттаудын қажеті жоқ, өйткені оларды жаттығулар барысында тез жаттап алады. Сергіту сәттері бала жастарына және сабақ тақырыбына сәйкес қылып алуға болады. Егер балалар бар ынталарымен жұмыс жасауда болса сергіту сәтін өткізбеуге болады. Сергіту сәті – бұл 1-2 минуттық бала денсаулығының нығайуына және жұмысқа қабілеттілігін дамыуна әрекет ететін іс-шара. Сергіту сәтіне арналған жаттығулар, бала сымбатын дұрыстайды, ағзақтағы зат алмасуларын күшейтеді, зейіндерін дамытады. Сергіту сәттері топ бөлмелерінде және оқу іс-әрекеттің 2-ші бөлімінде өткізіледі. Сергіту сәтіне жаттығуларды таңдағанда мыналарды ескеру қажет: жаттығулардың орындалуы балаға таныс болу, ірі бұлшық еттер тобын қамту, созылу,бір орында тұрып жүру,қарғу,тез отырып -тұру, саусақ сүйектеріне арналған жаттығулар.
Суреттер

.Тыныс алу жаттығуы
Кіріспе
Дұрыс тыныстау үшін, тыныс алу бұлшық еттерін басқара білуге және жан – жақты дамыту қажет. Мектепке дейінгі жастағы балалардың тыныс алу бұлшық еттері нәзік болып келеді, сондықтан да арнайы тыныс алу жаттығуларын жасау қажет.
Мақсаты: Балаларға мұрынмен демалуды үйрету, күрделірек демалу жаттығуларына дайындау.
Тыныс алу жаттығулар кешенін құрастырғанда мына жағдайларды ескереміз:

• мектепке дейінгі мекемелердегі балалардың дендерінің саулығы мен шынығудың әр балаға тиімділігі;

• Бала жас ерекшелігіне сай жаттығулардың күрделілігі;

• Жаттығулардың тыныс алу бұлшық еттеріне, өкпенің барлық желдететін бөлімдеріне жоғарғы тыныс алу жолдарына тигізер әсері;

№1. Тыныс алу жаттығуларының кешені. Өз тынысымызды тыңдайық.
Мақсаты: балаларды өз тыныстарын тыңдай біліп, тыныстың қай түрге жататынын, оның тереңдігін, жиелігін ажырата біліп, сол арқылы ақзаның қандай күйде екенін айта білу. Бастапқы қалып – тұрып, отырып, жатып (қалай ыңғайлы) Дене бұлшық еттерін бос ұстау. Тыныштықта балалар өз тыныстарына құлақ салып тыңдайды және оны ажыратады.

• ауа қайдан шығып, қайда (түседі) барады;

• тыныс алғанда және тынысты шығарғанда қандай дене мүшелері қозғалысқа келеді. (қарын, кеуде сүйегі, иық және барлық дене мүшелері – толқын тәріздес);

• қандай тыныс (жеңіл немесе терең)

• тыныс алудың жиілігі: тыныс алу мен шығару жиі-жиі немесе баппен белгілі бір ара қашықтықпен (автоматтық үзіліспен)

• ақырын, естілмейтін тыныс немесе сырылды.

Бұл жаттығулар физикалық жүктемелерге дейін немесе жүктемелерден кейін өткізілуі керек. Өйткені балалар тыныс алу арқылы бүкіл ақзақтарының қалпын ажыра білуге үйренеді.
Тыныш, ақырын, баппен тыныс аламыз. Мақсаты: балаларды физикалық жүктемеден, және қатты эмоциялық сезімнен кейін, өзін бос ұстап, ақзақты қалпына келтіре білуге,тыныс алуын реттей білуге үйрету. Бастапқы қалып – тұрып, отырып, жатып (бұл алдында алған физикалық жүктемеге байланысты) Егерде отырып жасаса, арқаны түзу ұстап, көзді жұмып қою керек. Мұрын арқылы баппен тыныс алу. Кеуде сүйегі кеңейе бастағанда, тыныс алуды тоқтатып, үзіліс жасау керек, кім қанша жасай алғанша. Сонан соң баппен тынысты мұрын арқылы шығару 5-10 рет қайталау. Жаттығу өте баяу, артық дыбыссыз орындалуы қажет. Тіпті мұрын алдында ұстаған алақан шыққан дыбысты сезбеуі керек.
Бір мұрын қуысымен тыныста.
Мақсаты: балаларды тыныс алу бұлшық еттерін ,жоғарғы және мұрын қуыстарындағы тыныс алу жолдарын шынықтыра білуге үйрету. Бастапқы қалып – отырып, тұрып, денені түзу, бос ұстау. 1.Оң қолдың сұқ саусағымен оң мұрын қуысын жауып, сол мұрын қуысымен ақырын ұзақ тыныс алу (төмен, орташа, жоғары тыныспен) 2. Тыныс алып болған соң, мұрынның оң қуысын ашып, сол қолдың сұқ саусағымен сол мұрын қуысын жауып, оң мұрын қуысымен ұзақ тынысты сыртқа шығару керек, қарында « шұқыр» болғанша. 3-4 рет. (Осылайша келесі мұрын қуысымен де)
Ескерту: бұл жаттығуларды орындағаннан кеиін, бір мұрын қуысымен бірнеше рет тыныс алып, тынысты шығару керек (ең алдымен қай мұрын қуысы мен жеңіл сонымен, сонан соң басқасымен) 6-10 ретке дейін әр мұрын қуысымен. Тыныс алуды баяу бастап, тереңдете түсу керек.
Ауа шары (қарынмен, төменгі тыныстау)
Мақсаты: балаларды шек-қарын бұлшық еттерін қатайатынын білуге, өкпенің төменгі бөлігін ауа мен қамтамасыз ете біліп бар назарын төменгі тыныс алуға сала білуге үйрету.
Бастапқы қалып - Арқаға жатып, аяқты созып, денені бос ұстап, көзді жұмып қою. Екі алақанды кіндігінің үстіне салып, бар назарды кіндіктің қозғалуына аудару. Бұл жаттығуды тұрыпта орындауға болады.

Баппен баяу тыныс алу, іш баппен жоғары көтеріліп, дөңгелек шарша үріледі. Ішті баппен арқаға тартып – баяу баппен тынысты шығару (4-10 рет қайталау)
Көкіректегі ауа шары (ортаңғы, қабырға тынысы)
Мақсаты: балаларды қабырға аралық бұлшық еттерін қатайта білуге, бар назарын, солардың қозғалысына аудара отырып, өкпенің ортаңғы бөлімдерін ауамен қамтамасыз ете білуге үйрету.
Бастапқы қалып – жатып, отырып, тұрып. Қолды белдің төменгі жағына қойып, бар назарды соған салу.Көкірек қабырғаларын қолмен қатты қысып баяу, бір қалыпта тыныс шығару. Баяу баппен мұрын арқылы тыныстау.
Сабын көпіршіктерін шығарамыз

1. Мұрын бұлшық еттеріне салмақ түсіре, басты кеудеге таман еңкейте кеңсіріп арқылы тыныстау.

2. Баппен басты жоғары көтеріп, тынысты мұрын арқылы сабын көпірігін шығарып жатқан секілді шығару.

3. Басты жоғары көтерген күйде, мұрын бұлшық еттерін қатайтып тыныс алу.

4. Басты төмен түсіріп, тыныш баппен тынысты шығару.

«Құбыралы» тіл

1. «О» дыбысын дыбыстағандай құбыраға ұқсатып бүктеп, тілді көрсету.

2. Осы «құбыраға» ұқсатылып бүктелген ерін арқылы ауаны тартып, өкпені, көкірек қабырғаларын, ішті ауаға толтыру.

3. Тыныс алып болған соң, ауызды жабу. Иек көкірек сүйегіне тигенше баппен басты төмен түсіру. 3-5 секунд үзіліс жасау.

4. Басты көтеріп баппен мұрын арқылы тынысты шығару. 4-8 рет қайталау.

Үрлегіш

1. Қолды көкірек тұсында айқастыра ұстау, саусақтар жұмырдыққа түйілген.

2. Алға – төмен еңкейіп, көлік дөңгелектерін үргішпен үрлеген кезіндегідей тез, пысылды үзік-үзік дыбыс шығару с-с-с-с. 5-7рет еңкейу мен тыныстау.

3. Тыныс шығару қалау бойынша, 3-4 рет қайталау

4. Ескерту: тыныс алғанда мұрын бұлшық еттерінің барлығын қатайту.

Балабақшадағы түскі үйқыдан кейінгі жаттығулар

Күн кестесіндегі балалардың денесін шынықтыруда маңызды іс шараның бірі -түскі ұйқыдан кейінгі жаттығулар.
Көзделінетін мақсат:

• Ұйқыдан біртіндеп ояту арқылы сергектікке, белсенді іс-әрекеттерге дайындау

• Өзіне –өзі яғни басына, бетіне, қол – аяғына, ішіне уқалау жасап, биологиялық нүктелердің белсенділігін арттыру

• Дұрыс дене сымбатын қалыптастыру

• Шынықтыру шараларын жүзеге асыру

• Түрлі жаттығуларды, ойындарды бар ықыластармен орындауға тәрбиелеу

Балабақшадагы дене шынықтыру шаралары.
(барлық топқа катысты)
Балалардың денесін шыныктыру шараларын орындауда алдымен топ бөлмесінің гигиеналық талаптарының орындалуына көңіл бөлінеді. Атап айтқанда топ бөлмесінің ауасының бірқалыптылығы байкалады. Ол үшін есік-терезелерді ашып, ауасы өзгертіледі, балалардың киімдерінің жарамдылығы зерттеледі. Ауа райы жылы күндері балалар бөлмеде жоқ мезгілде күн сайын желдендіреді (проветривание). Ал салқын күндері 5-7 минутқа созылады. Ал балалар ұйықтап жатқан кезде тек бір терезе ғана немесе есік ашылады. Шынықтыру шаралары серуендеу кезінде өткізіледі. Жаз айларында балалардың көп мезгілі таза ауада (аулада) өтеді. Киімдері бірте-бірте жеңілдетіле түседі. (ыссы күндері тек қана төменгі іш киіммен жүреді). Шынықтырудың тиімді шараларының бірі жалаң аяқ- жүру, ыссы күндері басталады. 2-3 минуттан 10-12 минутқа дейін бірте-бірте ұзартылады. Содан соң бөлме ішінде жалаң аяқ жүргізу керек. 5-7 жастагы балалармен ертеңгілік жаттығу (гимнастика) мен дене шынықтыру сабақтарын жалаң аяқ өткізуге болады. Жазғы мезгілде ертеңгілік жаттығу (гимнастика), дене шынықтыру сабактары, спорттык жарыстар, мерекелер барлығы да аулада өткізіледі. Балалар майка, іш киім, спорттық аяқ киімде болады. Содан соң топ бөлмесінде үстерін орамалмен ысқылап сүртіп барлық киімдерін күнделікті киімдермен ауыстырып киіндіреді.
Суда шыныктыру кезінде суды пайдаланудың өзіндік талабы бар. Ол су температурасын бірте-бірте төмендету.
1 маусымнан -15 маусымға дейін балабақша топ бөлмелерінде жергілікті шайындыру шаралары басталады. Денсаулығы нашар балаларды бөліп алу керек. Топ бөлмесінің температурасын +20 болған кезде 0,5 литр бақырашпен балалардың аяқтарын тізеден төмен шаю. Бүл үрдіс 15-20 сек созылады. Бүдан соң құрғак орамалмен сәл қызарғанға дейін күтуші сүртіндіреді. Судың бастапқы температурасы 2-3 жасар балаларға +32- 18,4-7 жасар балаларға+30 - 16,14 судың температурасы күнара 2 градусқа түсіп тұрады.
Түс қайта ұйқыдан тұрғасын: балаларды біртіндеп ояту, жалпылама жаттығулар өткізіледі, содан соң 1-2 апта құрғақ ысқылау жүргізіледі - таза фланель матамен аяқ -қол, дене мүшелерін қызарғанша ысқылау орындалады.Содан соң ылғал ысқылауға көшеді. Ылғалды ысқылау 1-2 мин созылады. Балалар I сапка тұрғызылады, белдерін орамалдармен байлайды. Тәрбиеші және күтушінің көмегімен қолғаптарын сол қолдарына киіп табакты айналдыра шеңбер жасап тұрады. (су 35-36 градус) Қолғаптарын суға малып, әбден сығып, оң колдарын саусақтан иыққа карай ыскылап сүртеді. Содан соң оң қолдарына киіп, сол кол-дарын, аяқтарын, мойын кеуде, ішін ысқылайды. Содан соң колғаптарын шешеді, бірінің артьшан бірі тұрьш арттағы балаға озінің қолғабын береді, алдағы баланың қолғабьш алады, соның арқасын ысқылайды. Содан соң орамалмен тездетіп сүртінеді. Бұдап кейін балалар сан бойынша тұзды суда жалаң аяқпен (астында массажер) жүреді. (1 кг. тұз 10 л суға) 1+35 (бастапқы) - 20 градус (соңғы) (2-3 рет жүріп өтеді). Сосын барып орындықтарына отырады. Нүктелік массаж тәрбиешінің көрсетуімен өткізіледі. 1 -2-3-4 айналдыра басу (2 реттен қайталанады) өткізіліп болған соң көздерін жұмып 1-2 мин отырады. Содан соң тыныс алу жатгығулары өткізіледі. Тәрбиеші алдымен өзі көрсетеді, ал балалар оны кайталайды.
- терең тыныс алу, ауыз жабық, мұрын арқылы "м" дыбыстай отырып тыныс шығару.
- терең тыныс алу, ауыз жабық, мүрын аркылы үзік-үзік тыныс шығару.
- сол және оң танау арқылы кезекпен тыныс шығару. - ауыз арқылы терең тыныс алу. Мұрынды 8-10 ға дейін санап, жауып тұру, мұрын арқылы тыныс шығару. - жолақша қағазды ауыз арқылы 3-4 рет үрлеу. Біртіндеп ояту.

• Жалпылама жаттығулар (4 кезең) 1 -сколиоз, 2-тепе-теңдік, 3-тыныс алу, 4-жалпақ табандылық.

• 1 -15-ке дейін кұрғақ ысқылау, 15-тен кейін құрғақ ысқылау.

• Тұзды жолдан өтеді (2 рет)

• Нүктелі массаж.

• Тыныс алу жаттығулары.

Балаларды шынықтырудың тиімді тәсілдері. Шынықтыру жұмысының топтамасын (комплексін) ұйымдастырып алып өткізуғе керекті құралдар:тақтай, мата, жолакша қағаз. Балалардың санына карай (1 литр суға 100 гр. тұз, 1 тамшы йод).
Жүру барысы:катарғатұрғызу. Коррегиялық жаттығулар.

• аяқ арасы сәл ашық, кол белде. Қолды екі жаққа көтеру, жоғары көтеру. аяқтың ұшымен тұру, қолды екі жанына түсіру. (2-3 рет)

• аяк иық деңгейінде, кол иықта. Денені оңға, солға бұру (2-3 рет)

• аяқ иық деңгейінде, қол түсірулі. Аяқ бүгулі қолды артқа көтеру (3-4 рет)

Бұл жаттығуларды орындаған соң балалар жердегі, үстіне мата төселген тақтайға жақындайды. Бастапқы темтпература +35 градус, 5-6 күнде 2 градус төмен түсіп тұрады.
Балалар тақтайдың үстімен 2-3 рет өтеді. Содан соң орындықтарға отырады. Содан соң нүктелік массажға кіріседі. Кеуде тұсындағы нүктеден басталады. Ортаңғы сұқ саусақпен нүктені басып отырып, оңға 1-4 есебі бойынша айналдырады.
Нүктелі массаж тәрбиешінің тікелей басшылығымен өтеді. Тыныс алу жаттығуын (гимнастикасын) алдымен тәрбиеші көрсетеді, ал балалар қайталайды.

• Аузымызбен терең дем аламыз, аузымызды жабамыз, мүрынмен дем шығарамыз. (3-4 рет)

• Мүрынмен терең дем аламыз, ауыз жабық, аузымызды ашып дем шығарамыз. (3-4 рет)

• Қағазды мүрын тұсына ұстаймыз, мұрынымызбен дем аламыз, аузымыздан дем шығарып қағазды үрлейміз. (3-4 рет)

• Мүрынмен дем алып, аузымыздан бөліп-бөліп шығарамыз.

Шынықтыру. "Құрғақ ысқылау". "Ылғалды ысқылау"
Балалардың денесін шынықтыруды одан әрі жалғастыру, денсаулығын сақтау, балалардың денесінің дұрыс қалыптасуына жағдай жасау.
Керекті құралдар: әр балаға (аты жазылған) махра немесе фланель матадан тігілген 1 қолбакша, үлкен махра орамал, ауыстыратын ішкиім.
Алдын ала жүмыс кезінде-құрғак ыскылау жүргізіледі. Бүл шынықтырудың карапайым түрі. Бүл ысқылау кезінде балалардың денесі, тері клеткалары сырттан болған әсерге бейімделеді. 1-2 апта күнде кұрғақ ысқылау жүргізіледі. Денені жеңіл қызарғанға дейін ысқылайды. Содан соң ылғалды ысқылауғакөшеді.
Шыныктыру барысы:балаларды оянуына қарай орнынан кезекпен тұрғызады. Кезекті жаттығудан (гимнастикадан) кейін, бір қатарға тұрғызылады. Ылғалды ысқылау 1-2 минут өтеді. Табаққа су кұйылып әкелініп балалардың алдына қойылады. Балалар тек іш киімменғана тұрады датәрбиешінің көмегімен орамалды белдеріне байлайды. Содан соң қолбақшаны қолдарына киіп, су құйылған табакшаны айнала тұрады, судың температурасы 35-36 градус, содан соң балалар колбакшаларын суға батырып, сығып сол қолдарына киеді де, он қолдарын қолдың басынан жоғары қарай ысқылап сүртеді, содан соң оң колға киеді де, сол колды мойын, кеуде, ішін ысқылап сүртеді. Содан соң барлығы бірінің артына бірі тұрып, әр бала өзінің қолбағын өзінің артындатұрған балағажалғастырады, артжағынан бір-бірінің арқасын ыскылайды. Ең соңғы баланы тәрбиеші ыскылайды. Бүл процедура біткеннен соң балалар құрғак орамалмен сүртінеді.

«Көктем» ояту гимнастикасы (ересектер тобы) Мақсаты:
-балаларды ұйқыдан жайлап оятып, оларды белсенді іс әрекетке дайындау -қолына, басына,бетіне, ішіне, өкшесіне өзіне өзі массаж жасау дағдысын қалыптастыру, биологиялық белсенді нүктелерін белсендіру. -май-табандылықты алдын алу -дұрыс дене бітімін қалыптастыру -шынықтыру шараларын жиынтығын іске асыру - (ауа ваннасын,жалаңаяқ жүру, аз уақыт суық суда тұру (t 14°-t 18°), кеңінен қолды, бетті, мойынды,иықты суық сумен жуу) -өз беттерінше әр түрлі жаттығуларды, қимылды ойындарды ұйымдастыруға, орындауға тәрбиелеу Қажетті құралдар: денешынықтыру жабдықтары: гимнастикалық орындық, стена, әр түрлі көлемдегі доптар , таяқтар, гантельдер . Өткізілетін уақыт: Ұйқыдан кейінгі уақыт Өткізілетін орын: Ұйықтайтын бөлме,топ бөлмесі

Мазмұны

Көркем сөз

Өлшемі

Балалар ұйқыдан оянады

Алақай,алақай!!!
Күн шықты,күн шықты,
жер үстіне нұр шықты

1 рет

Керіліп созылу

«Керілу»
Б.Қ арқаға жатып, аяқты бірге қойып

3-4 рет

«Біз жолмен жүреміз»
Б.қ: арқаға жату, аяқ бірге, қол жанда
О. қолмен құшақтап аяқты кеудеге тарту.Бастапқы қалыпқа көшу. Оң аяқтын тізесін кеудеге тартып, сол аяқты аттап қою, сол сияқты сол аяқпен де

Қар еріді жағалай су
Көтер аяқты жоғары
Басайық былай,былай

3-рет

3-рет

«Кемпір қосақ сал»
Б.қ: арқаға жату,аяқ бірге, колды жанға қою
О. оң аяқты жоғары көтеріп,солдан оңға қарай ауда жарты шеңбер сызу, сол сияқты сол аяқпен

Жана ғана түніліп
тұрған аспан ашылар
доға болып үйіліп
кемпір қосақ асылар

4-рет

«Күн күркіреді»
Б.қ: арқаға жату,аяқ бірге, қол жанда
О. аяқты кеудеге тартып, құшақтап алу, бастапқы қалыпқа көшу

Найзағай шатырлап
Жерді бір сілкіді
Кел Жасырын тезірек

4-5 рет

«Қайық»
Б.қ:қарынға жатып,қолды иық астына қою.
О.көтеріп,арқаны майыстыру.Қолды алға созып көрсету.

4-5 рет

Қолды уқалау (дүйсенбі)

«Жаңбырға қолды жуамыз»
Б.қ: түріктерше отыру.Қолды жуғандағы қимылды жасау,алақанмен алақанды уқалау қызғанша

Жауды жаңбыр!!!
Жау, жаңбыр!!!
Жайнап бәрі түрлесін
Ағаш өссін, шөп өссін
Жердің жүзі гүлденсін

1-мин

«Көңілді гимнастика»
Саусақтарды алақанның
ортасына тигізу.Алдымен
мына жақтан бастап, бас бармақпен аяқтау

30 сек

Бет уқалау (сейсенбі)

«Әсембет мүсіндейміз»
Маңдайды,екі бетті, мұрын қанаттарынан шекеге дейін сипалау, саусақ ұшымен теріні ұрғылау. Күшпен, баса қас сызығын салу, сонан соң шымшылай отырып қалың қасты шекеге дейін салу.
Жұмсақ та нәзіктікпен көзді мүсіндеу, көз бұрыштарына ептеп басып, кірпіктерді тарап қойыу
Мұрын қанаттарына басып-басып қойып, саусақтармен мұрын үстінен , мұрын тесіктеріне де ін жүргізу және мұрыннан ұстап мұрынды сілкілеу

30 сек

Басқа арналған уқалау (Сәрсенбі)

«Көктемді тындаймыз»
Құлақты жоғарыдан төменге, төменнен жоғара уқалау.Құлақтын артынан ішіне дейін, әр құлақты саусақпен уқалау.
Құлақтың ұшынан ішіне дейін әр құлақты саусақпен уқалау.

Көктем, көктем, көктемде!!!
Күн шуағын төккенде!!!
Күлім-кұлім қағамыз!!!
Ойнап асыр саламыз!!!!!
Әңгімені тындаймыз!!!

10 рет

«Қуып жету»
Клавиатураны басқандай, саусақ ұшымен бастың ұстінен шапшаң
жүгірту

Бір-бірімізді қуамыз
Қуып жету ойнын ойнаймыз
1-2-3-4-5
Ойынды біз ойнаймыз!!!

Ішке арналған уқалау(бейсенбі)

«Бұлт айналып жүр»
Баппен, нәзіктікпен саусақ ұштарымен кіндікті айналдыра жүргізу.Алақанды кіндік үстіне салып, баппен, баяу дөңгелету, бара-бара шеңберді үлкейту

Ақсың, сұрсың,қарасың
Қайда қалқып барасың
Жерге нөсер төгемін
Өссін гүлдер,көп егін!!!

3-4 рет

«Жаңбыр»
Ішке уқалау жасау.Ішті екі қолмен езгілеп,уқалап массаждау.
Жау,жау жаңбыр, жау жаңбыр Арық суы мол болсын Өсімдіктер көп болсын

Жаушы жаңбыр
Себелеші,себеле
Қолшатыр да
ұстаймын төбеме
жаңбыр жауып
жарқыраса найзағай
Жалаңаяқ жүгіргенің ғажайып-ай!!!

10 сек

«Күннің көзіне қыздырынамыз» Баяу,жұмсақ ішті сипалау.

Алақай,алақай күн шықты,күн шықты.Жер үстіне нұр шықты

10 сек

Аяқты уқалау

«Бәтеңке»
Бәшәйға, табанға, аяқ саусағына, сызылтып уқалау жасау

Жылы жаңбыр жауады
Барлық жолды жабады
Бәрі бір де серуенге шығамыз
Бәтенкені киеміз!!!

30 сек

«Етік»
Өкшені, табанды, саусақтарды, аяқтың үстін, сирақты сипалап уқалау. Шымшып,шымшып, тізеге уқалау жасау

Балақай-ау, балақай.
Жаз келді-ау, алақай. Жалаң аяқ жүреміз, Балақты да түреміз Көлден балық сүземіз
Жалтылдатып тіземіз.

30 сек

«Денсаулық жолымен жүру»

Балалар өздері таңдап алады қандай жолмен жүретіндерін

Кел, балақай! Кел ендіКел, шынықтыр денеңдіАйта көрме әйтпесе, батыр болам дегенді.

1 рет
Өзі-өзіне уқалау жасау және нүктелік уқалау жасау (практикалық жұмыстар жинағы) Майтабандылықты алдын алуға арналған жаттығулар. Мақсаты: Майтабандылықты алдын алуға үйрету, аяқтың ұсақ моторикасын дамыту. Қажетті құралдар: үлкен қалта орамалы, ұсақ ойыншықтар. Жаттығудын барысы: балалар түрікше отырады. Тәрбиеші балаларға қарсы қарап, ортаға қырынынан отырады«Жылан» – аяқ саусақтарын бүгіп жазу, тізені түзу ұстап, өкшені алға созу.«Барабан таяқшалары» - аяқ саусақтарымен жерді ұрғылау.«Ұрыссу» - аяқ саусақтарын бір – біріне жақындату, алыстату.«Саусақтар ойнайды» - толқындата аяқ саусақтарын ойнату.Аяқ саусақтарымен ұсақ ойыншықтарды ұстап көтеру, бір орыннан бір орынға қою.«Қалта орамалымен ойнау» - аяқ саусақтарымен орамалдарды жинау және бұрыш бұрыштарын келтіріп қою.
Өкшеге арналған уқалау
Аяқ саусақтарын да қол саусақтары сияқты бәрін бір жерге жиып ап, адымдай бастаймыз (аяқ саусақтарын сипалау)Әр саусақты уқалаймыз, әр саусақты айналдырамыз. (әр саусақты уқалау)Алға артқа майыстырыу,Қолмен қысып-қысып аламыз.(аяқ саусақтарын қолмен алға, артқа тарту, созу)Сәлеметсіздерме саусақтар!
Өз-өзіне уқалау жасау
Мақсаты: өзіне-өзі аяқ, қол саусақтарына уқалау түрлерін жасай білуге дағдыландыру. Қажетті құралдар: массаждық доптар. Барысы: балалар түрікше отырады. Тәрбиеші балаларға қарсы қырыннан шеңбрдің ортасына қарап отырады.

• Алақанды, өкшені уқалау, езгілеу,шымшылау.(шетінен бастап ортасына қарай)

• Алақанды қатты қатты уқалау. Әр саусақты дөнгелетіп, саусақтың басына дейін уқалау. Олармен қаты қатты амандасу, қол жуу.

• Саусақты саусақтың үстіне салып құлыпқа жабамызда жылуды сақтап қаламыз. (саусақтарды құлыпқа жабамыз)

• Саусақтарды босатамын құлындарша жүгүрсін.

Отырып тізені, мықынды сипалау
Жоғары-төмен өкшемен аяқтың басын уқалаймыз.
Жоғары-төмен, жоғары-төмен тізеге дейін уқалаймыз.
Жоғары-төмен, жоғары-төмен тіземізді жуамыз.
Мықынды да төмен-жоғары уқалаймыз.
Жоғары-төмен, жоғары-төмен қыдыруға барамыз.
Жоғары-төмен, жоғары-төмен.
Аяққа арналған уқалау
Мақсаты: Аяқта орналасқан белсенді биологиялық орталықтарға әсер ете отырып, буын сүйектерінің икемділігін қалыптастыру.

• Бала түріктерше отырып, сол аяғының өкшесін өзіне тартады, сонан соң саусақтарды уқалап, саусақ араларын сипалайды, саусақтарды қозғайды.

• Өкшені қатты – қатты басқылап, табанды уқалау, шымшылау, саусақтарын, өкшесін ұрғылау. Табанды дөнгелете қозғалту, аяқтын басын алға сызғылау, сонан соң өкшені, табанды алақанмен ұрғылау (кезек мезек оң, сол аяқты).

• Тізені, жамбасты сипалау, шымшылау. Әрбір аяққа кезек-мезек шұлықты киген, сонан соң шешіп, лақтырып тастағандай қимыл жасау.

Ойын “Бөпені тербет”.
Бала өкшелерін кеудесіне таман тартады (бөпені) оны тербетеді маңдайын тізесіне тигізіп, бастан асыра өкшесін көтереді (бөпені көтеру) бетінің алдында дөңгелете қимыл жасайды.
Басқа арналған уқалау
Мақсаты: Қан айналымын жақсарту мақсатында баста орналасқан нүктелерге белсенді жұмыс жасату.

• Саусақтардың ұшымен қатты-қатты басып, басын жуып жатқандай, төбеден мойынға қарай сипалау.

• Саусақтармен желкеден, шекеден, маңдайдан бастың ортасына қарай шөпті тырмамен шөмелеге жинағандай тырмалау.

• Шекеден бастап желкеге дейін саусақпен спираль тәрізді қимыл жасау.

• «Қуып жету» - қатты-қатты саусақтың бастарымен клавиатураны басқандай бастың үстінде саусақтарды жүгірту, екі қолдың саусақтары бірін-бірі қуғандай, бір-бірінен қашқандай, бір-біріне қосылғандай қимыл жасау.

• Сондай сүйіспеншілік сезіммен басты тарақпен тарап жатқандай саусақтармен шашты тарау. Кәдімгідей сайысқа қатысып «Ең сәнді прическа» атағына ие болғандай.

Бетке арналған уқалау Мақсаты: Беттегі белсенді нүктелерге әсер ете отырып, тұмау ауруын алдын алу, бет әлпетін әсем ететін мимикалық жаттығулар жасай білуге үйрету.

• Бала маңдайын, бетін, мұрын қанатын шекесіне қарай сипалайды, баппен теріні ұрғылайды, қәдімгідей қатты болу үшін тығыздап басқандай.

• Саусақ ұшымен екі көздің ортасындағы мұрын сүйегін, екі қастың арасын, ең алдымен сағат тілінің бойымен, сонан соң сағат тіліне қарсы дөңгелете басу. (5-6 рет).

• Қатты – қатты басып кас қиығын салу шымшып-шымшып кою кабақ салу (екі көз ортасынан бастап шекеге дейін).

• Жұмсақта “нәзік” қимылмен көздің бұрыштарын баса көзді мүсіндеу, ұзында, ұлпа кірпіктерді тарау.

• Мұрын қанаттарын баса отырып , саусақтарымен мұрын үстінен мұрын тесіктеріне қарай жүргізу, мұрынды жұлқылап-жұлқылап қою. Мойын омыртқаларына арналған уқалау

Мақсаты: Мойын омыртқасына балқыта баяу жасаған қозғалыстан рахат сезім алу, ауада мұрынмен, салған суреттен алған әсерлерін көз алдарына елестетіп, әңгімелеп беру.
Ойын “Буратино”
Буратино өзінің ұзында ғажайып мұрынымен күннің көзін, сәбізді, ағашты суретке салады.

• Басты алдымен баяу сағат тілі бойымен , сонан соң сағат тіліне қарсы айналдыра қозғалту.

• Басты жан-жаққа , төмен, жоғары қозғалту.

• Сурет салу барысында басты оңға, солға еңкейту.

Қолға арналған уқалау
Мақсаты: Саусақтардағы биоктивтік нүктелер арқылы ішкі ақзақтарға әсер тигізу, қуаныш, жеңіл – рахат сезім алу.

• Қол саусақтарын “Жуу”. Алақанды бір-біріне, әбден жылуды сезінгенше бір-біріне уқалау.

• Әр саусақты басып-басып, сызғылау.

• Бір қолдың тырнақтарын, екінші қолдың саусақтарымен уқалау (кір ысатын тақтайда кір ысқылап жатқандай).

Жөкемен қолды иыққа дейін ыскылау, күш түсіре иық еттерін басып-басып қою, сумен сабынды жуып жіберу: бір қолмен екінші қолды төменнен жоғары, жоғарыдан төмен жүргізу, сонан соң суды сілкілеп тастау
. Құлаққа арналған уқалау
Мақсаты: Сүйікті ойыншығының келбетін көз алдына елестетіп, ойын барысында құлақта орналасқан есту аппаратымен шекедегі орналасқан белсенді нүктелерге әсер ету.
Ойын “Күннің көзі қояндары”
Балалар бос ұстаған саусақтарын жоғарыдан төмен қарай сілкілейді (бір-біріне су шашқандай). Сонан соң көз алдарына су тамшыларын күннің көзіне жарқырап тұрған “Күннің көзі қояндарын” елестеді. Оның түсі қандай? Су тамшылары қай жаққа шашырауда? Ойша балалар су тамшыларынан кемпірқосақ жасайды ,оның түсін, жарқырауын тамашалайды. Алақандарын күнге созып жылытқандай болады.
Ойын “Құстар”

• Қолдың алақандарын кеудеге салып “тордағы құс тордан босап шығуға әрекеттенгендей”. Қолдарға салмақ түсіріп қатты-қатты оңға, солға қарай жұлқылау.“Құс бостандықта” бойды бос ұстап, екі қолды жоғары көтеріп, сонан кейін қолды екі жаққа еркін төмен түсіру. Балалардың қиялдарына байланысты қолдарымен түрлі қимыл-қозғалыстар жасау.

Бала сымбаты. Дене тәрбиесінің ең маңызды міндеті – дұрыс сымбат қалыптастыру. Дұрыс қалыптасқан сымбатта-бас сәл көтеріңкі, көзқарас алға бағытталған, иықтар бір-біріне симетриалы, сәл артқа тасталған, жауырын омыртқаға жақын және қабырғаларға тығыз тақалған, омыртқалар толқынды сызықты елестеді, қарын ішке тартылған.Дұрыс қалыптаспаған сымбаттың себебі-көбіне иық, арқа, іш бұлшық еттерінің жұмсақтығы. Сымбатты дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығуларды таңдарда тәрбиеші ең қарапайым зертеу әдістерін білуі қажет. Зерттеуді таңертең немесе күндіз уиықтайтын бөлмеде өткізген жөн.өйткені баланың арқасына табиғи жарықтың түскені керек.
Мүсіннің бұзылуы мен омыртқа деформациясын алдын алу үшін жасалатын жаттығулар. №1 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 30 секунд аралығында көзді кең ашу және жұму (6 рет).

2. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. «Үйшік». Оң қолдың саусақтарымен сол қолдың саусақтарына күш түсіру және керісінше. Қолдардың саусақтарын тік қалыпта ұстап соңғы фалангтарды қосу (6 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – аяқтың ұшымен көтеріліп, белді тік қалпында ұстаймыз, қолымызды алға – жоғары көтереміз; 2 – қолымызды тараптарға және төмен түсіреміз (6 рет).

4. Бастапқы қалып – аяқтарды жеке қою. 1 – қолдарды иыққа бүгіп, тұлғаны оңға бұрамыз; 2 – бастапқы қалып; 3 – солға да солай; 4 – Бастапқы қалып. (10 рет).

5. Бастапқы қалып – қолдары белде. 1 – созылған оң аяқты бір жаққа апару; 2 – бастапқы қалып;3 – созылған сол аяқты бір жаққа апару; 4 – бастапқы қалып (10 рет).

6. Бастапқы қалып – аяқтарды жеке қою. 1 – белді бүгіп және созылған қолдарды тараптарға апарып, тұлғаны алдыға еңкейту қажет; 2–бастапқы қалып. Еңкейгенде басты тік ұстау қажет (6 рет).

7. Бастапқы қалып – арқасымен жатып, аяқтары бірге, қолдарының алақанын жоғары қаратып тұлға бойымен созу. 1 – оң аяқты бүгіп, санды ішке қысуы қажет; 2 – бастапқы қалып.3 – сол аяқпен де солай (8 рет).

8. Бастапқы қалып – ішімен жатып, қолдары иек астында. 1 – сол қолды алдыға созып, ал оң қолды артқа дене бойына созу, басты төмен түсіріп және корпусын көтеру; 2 – бастапқы қалып; 3 – 4 қолдардың күйін өзгертіп, қайталау керек (8 рет).

9. Жүру мен алмастыру арқылы екі аяқта секіру.

10. «Сағаттар» дем алуға арналған жаттығулар.

№ 2 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 2-3 секунд көздерді дөңгелек бойынша айналдыру.

2. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. «Алақанша». Оң қолдың саусақтарымен сол қолдың алақанына басу керек, ал ол күш көрсетуі қажет. Басқа қолға да солай жасау қажет (8 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – иықты артқа апарып, түсіреміз, қолды белге қойып, аяқтың ұшына тұрып терең дем аламыз; 2 – иықтар мен қолдарды босатып, басты төмен түсіреміз, дем шығарамыз – б.қ. (10 рет).

4. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс – аяқтарды иық бойына қоямыз. 1 – денені солға бұру керек; 2 – қолдарды тараптарға апарып, тұлғаны оң аяққа қарай апарамыз; 3 – бастапқы қалып; басқа тарапты да солай. Аяқтар тік тұрады. (10 рет).

5. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс – қолдарымызды белге қоямыз. 1 – созылған оң аяқты артқа қарай жоғары көтеру; 2 – бастапқы қалып; 3 – 4 басқа аяқпен де солай. Тұлғаны тік ұстау. (10 рет).

6. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. Тік ұстаған қолымызды тараптарға апарып, жауырындарды біріктіру керек (дем алу); 2 – бастапқы қалып (дем шығару). (10 рет).

7. Бастапқы қалып – арқаға жатамыз, қолдар бүгілген, алақандар бас астында. 1 – тіке бұрышқа дейін созылған аяқтарды жоғары көтеру; 2 – оларды кең тараптарға созу; 3 – бастапқы қалып; (8 рет).

8. Бастапқы қалып – іште жатып, қолдар бүгулі, саусақтар иек астында, жүзіміз алдыға қарайды. 1 – басты түсіріп бетпен төмен, созылу керек, барынша мойынды, тұлғаны, аяқтарды созу керек; 2 – алдыға созылуды жалғастырып, басты жоғары көтеріп, қолымызды иыққа апарамыз, алақанымыз алға, жауырындарды қоса, шамалы еденнен кеудені көтеріп белді бүгу (көлбақа); 3 – Бастапқы қалып. (6 рет).

9. Жүру мен алмастыру, аяқтарды арақашықтықта қойып секіру.

10. «Барабаншы» дем алуға арналған жаттығулар.

№3 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. Әрбір қолдың үш саусағымен керекті жоғарғы қабақты ақырындап басамыз да 1-2 секунд ұстаймыз.

2. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. «Сақина». Кезектеп қолдың саусақтарын аламыз, оларды үлкен, нұсқайтын, орташа саусақпен қосу керек және т.б. жаттығу тіке және керісінше жасалады (6 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – бастан жоғары алдыға қолдарды көтеріп оларды құлыпша қалпында қосу; 2 – белді бүгіп, аяқтың ұшына тұру керек; 3 – Бастапқы қалып. (10 рет).

4. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – оң аяқты бүгіп, оны тізеде құшақтап, ішке қарай тарту керек; 2 – бастапқы қалып - басқа аяқпен де солай (10 рет).

5. Бастапқы қалып – тіземен тұрып, қолдарымыз төменде. 1 – қолдарды жоғары көтеріп; 2 – екі тербелістегі қолдармен әрекет; 3 –бастапқы қалып (10 рет).

6. Бастапқы қалып – «Малдас», қолдар желкеде. 1 – оңға бұрылу керек; 2 – бастапқы қалып; 3 – солға бұрылу керек; 4 – бастапқы қалып (10 рет).

7. Бастапқы қалып – тізеде тұрып, қолдар төменде. 1 – қолдарды жоғары көтеріп; 2 – тербелістегі қолдармен әрекет; 3 – бастапқы қалып (6 рет).

8. Бастапқы қалып – ішке жатып, қолдар бүгулі, саусақтар иек астында, жүзіміз алға қарайды. 1- басты түсіріп ,бетпен төмен созылу керек, барынша мойынды, тұлғаны, аяқтарды созу керек; 2 – алға қарай созылуды жалғастырып, басты жоғары көтеріп, алақандарымен алға, қолдарды иықтарға апарып, жауырындарды қосу керек, шамалы еденнен кеудені көтеріп белді бүгу (көлбақа); 3 – бастапқы қалып (6 рет).

9. Жүру мен алмастыру, аяқтарды арақашықтықта және айқастырып қойып секіру.

10. «Пароход дыбысы» дем алуға арналған жаттығулар.

№4 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – көзді жоғары көтереміз; 2 – көзді төмен түсіреміз (4 рет).

2. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. Ауызды ашып және төменгі жағымен тез бірінші солдан оңға, одан кейін керісінше қозғалыстар жасаймыз (4 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – сол қолды жоғары көтереміз, оң қолды бір тарапқа, аяқтың ұшына көтерілеміз; 2 – бастапқы қалып.

4. Бастапқы қалып – аяқтарды арақашықтықта қоямыз. 1 – қолдарды алға созамыз, саусақтарды жұдырыққа жинап аламыз; 2 – қолдарды бүгіп, шынтақ пен иықтарды артқа апарамыз; саусақтарды босатып, белді бүгеміз (8 рет).

5. Бастапқы қалып – аяқтарды арақашықтықта қоямыз, қолдарды көтеріп оларды құлыпша қалпында қосу. 1 – тұлғаны оңға еңкейтеміз; 2 – тұлғаны артқа еңкейтеміз; 3 – тұлғаны солға еңкейтеміз; 4 – тұлғаны алдыға еңкейтеміз (10 рет).

6. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – сол аяқты бүгіп, тізені жоғары көтереміз (дем шығарамыз); 2 – бастапқы қалып (дем аламыз) оң аяқпен де солай (10 рет).

7. Бастапқы қалып – арқада жатып, қолдарды тұлға бойымен созамыз, алақандарды еденге қаратамыз. 1 – отырамыз, қолдармен еденге сүйенеміз; 2 – арқаны тік ұстаймыз, тік ұстаған қолымызды қойып, жауырындарды қосамыз; 3 – бастапқы қалып (6 рет).

8. Бастапқы қалып – ішке жатып, қолдар бүгулі, алақандар еденге тақалған, бас түсірілген. 1 – қолымызды, тұлғаны тік ұстап, белді бүгіп, басты артқа апару қажет; 2 – бастапқы қалып. Еркін дем аламыз (6 рет).

9. Бастапқы қалып – қолдар белде. «Бір аяқ алға – басқасы артқа» секіру қажет.

10. «Құбыршы» дем алуға арналған жаттығулар.

№5 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – солға қараймыз; 2 – оңға қараймыз (10 рет).

2. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. Тілді артқа және алға қарай жылжытамыз (10 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1 – басты оңға бұрамыз; 2 – бастапқы қалып; 3 – басты солға бұрамыз; 4 – бастапқы қалып. (10 рет).

4. Бастапқы қалып – қолдар бас артында. 1 – тұлғаны оңға еңкейтеміз, сол аяқты аяқтың ұшымен бір тарапқа апарамыз; 2 – бастапқы қалып; 3 – тұлғаны солға еңкейтеміз, оң аяқты аяқтың ұшымен бір тарапқа апарамыз; 4 – бастапқы қалып (10 рет).

5. Бастапқы қалып – кенеттен жасалған тізелерді алыстатып, отырыс жасау және қолдарды тараптарға жіберу; 2 – бастапқы қалып. (8 рет).

6. Бастапқы қалып. – тізеде тұрып, қолдар белде. 1 – тұлғаны оңға бұрып, оң қолмен сол аяқтың ұшын ұстау; 2- бастапқы қалып; 3-тұлғаны солға бұрып, оң қолмен сол аяқтың ұщын ұстау; (8 рет).

7. Бастапқы қалып – іште жатып, қолдар тұлға бойында. 1 – оң аяқты жоғары-алға көтеру; 2 – бастапқы қалып; 3 – сол аяқты жоғары-алға көтеру; 4 – бастапқы қалып. (10 рет).

8. Бастапқы қалып – іште жатып, қолдар кеуде алдында бүгулі. 1 -2 бүгіліп, қолдарды алға қарай шығару керек; 3-4 бастапқы қалып. (6 рет).

9. Секірулер. Жүрумен алмастырып оң аяқта, сосын сол аяқта секіру;

10. «Шамдарды сөндіреміз» дем алуға арналған жаттығулар.

№6 кешен

1. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. Көзімізді шеңбер бойымен әртүрлі жақтарға 2-3 секунд айналдырамыз (4 рет).

2. Бастапқы қалып - аяқ ұшында отырып. «Ағаш». Басты тізенің арасына тығып, тіземізді қолымызбен құшақтау керек. Ақырындап аяққа тұру керек, содан соң тұлғаны тік ұстап оны жоғары көтеру қажет. Тұлғаны керіп, оны жоғары көтеру қажет. (3 рет).

3. Бастапқы қалып – негізгі тұрыс. 1- оң иықты жоғары көтереміз; 2 – бастапқы қалып; 3 – сол иықты жоғары көтереміз; 4 – бастапқы қалып (10 рет).

4. Бастапқы қалып – қолымыз белде, аяғымыз иық арақашықтығында. 1 – тұлғаны оңға бұру керек, оң қолды бір тарапқа апарамыз; 4 – бастапқы қалып. (6 рет).

5. Бастапқы қалып – Тізені кернеп тұрып, алақанымызбен еденді сүйейміз. 1-2 тіземізді тік ұстап, «бүгулі күйде кернеліп» осындай жағдай жасаймыз; 3-4 бастапқы қалып (6 рет).

6. Бастапқы қалып – еденде отырып, аяқтар бір-бірінен алыстатылған, қолдар белде. 1 – қолдар тараптарда; 2 – оң аяққа еңкейеміз, қолдарымызды аяқтардың ұшына тигіземіз; 3 – қолдарды тараптарға созамыз; 4 – бастапқы қалып. Сол аяқпен де солай (10 рет).

7. Бастапқы қалып – іште жатып, аяқтар бүгулі, қолдар бас астында. 1 – тіке оң аяқты көтереміз, аяқтардың бармағымен жоғарыдағы қолдардың саусағына тигізуіміз керек; 2 – бастапқы қалып. Басқа аяқпен де солай (8 рет).

8. Бастапқы қалып – іште жатып, қолымыз шынтақ, иық шамасында бүгулі, бас саусақтардың ішкі жағында, аяқтар еденге нықты басулы және табандары бір-біріне қаратылған, аяқтың ұштары тараптарға қаратылған. 1 – басты және кеуде қанқасын еденнен шамалы көтеріп, шамалы бүгіліп мандайымен оң шынтаққа созылу қажет, тигіземіз; 2 – бастапқы қалып; 3-4 сол шынтақпен де солай (6 рет).

9. Секірулер. Жүрумен алмастырып оң аяқта, сосын сол аяқта секіру;

«Тыныш дем аламыз» дем алуға арналған жаттығулар

«Ойындар, балалармен»
Алғы сөз
Бұл ойындар балалардың тек қозғала білуін дамытуға ғана емес, сонымен қатар олардың тану қабілетілігін дамытуға да бағытталған. Жаттығулар көру, есту және кинестетикалық қабылдауды жетілдіреді, кеңістікті сезінумен және мақамды сезінуді тудырады.
Тапсырмалар балалардың қызығушылығын оятады, үйренуге деген дайындығын қалыптастырады, ойында бойымен және сөзсіз шығармашылығын айқындап жұмыс істеуге мүмкіндік береді,оларды бірлескен қызметке қоса, тұйық, қиын және жоғары активті балалардың топқа кіру процесін жеңілдетеді.
Бізге сәбидің нақты жетістігі маңызды емес, ең бастысы – кішкентай адамзаттың жаңа өмір талаптарына жауап беруге дайындығы. Әр сәбидің өзі көріп-түзеуі үшін, қателік жіберуге құқығы бар. Ойнап жүріп, сәбидің өз денесі жұмыс істейді, өзіңе арналған жаңа тапсырмаларды орындайды, яғни, өзің сөзсіз дербес қанағаттандырады.
Ойындар аз уақыттық мәселелерде қарап, анықтай білуге, шыдамдылыққа үйретеді. Осы ойындарға қатыса отырып, балалар өз қабілеттілігін бақылап, шешуші рөлді ойнай отырып, әлеуметтік жетістіктерін сезіне алады. Жаттығулар балаларға позитивтік– әлеуметтік өзара әсерлер береді. Бұл – өте маңызды. Ойында бірде-бір бала елеусіз немесе шығып қалмауы керек.
Шебер және әдемі қозғала білу қабілеттілігі – сәбидің мұнан әрі әлеуметтік табыстарының ең басты талабы. Сәби - жылжымалы ойындарға қатыса отырып,өз бойының эстетикасын және парасаттылығын қабылдауға үйренеді,өз кезегінде,оң тұжырымдаманы дамыту, қалыптастыру үшін керек.

Сәлем, кішкентай қолдар!
Ата-аналар мен тәрбиешілер мейірімді, бауырмал және жауапты балаларды көргісі келеді. Біздер «әлеуметтік қажетті» міңез-құлықты осы бөлім басында жиналған жылжымалы ойындардың көмегімен дамыта аламыз.Үш жастан алты жас аралығында сәбилерде әлеуметтік және құзіреттілік болмысы дамиды. Балалар мектепке дейінгі жас аралығында ата-анамен арадағы тығыз, қызу байланысты әлсірете отырып, дербестікке ұмтылады. Сонымен бірге олар құрдастарымен байланысты қолдауға және үлкендерге құрмет негізінде қабылдауға және әділ жолға үйренеді. Басқа сөзбен,балалар достық қарым-қатынасты, істестік қарым-қатынасты тәртіпке келтіруге үйрену керек.
Бұл – маңызды үйрену, процесінде балалар қарама-қайшы жолдау алады, көп жағдайда олардың бәсекелестік міңез-құлықтары мен артықшылыққа талпыныстары марапатталады, түсінетін, жайдары, әрдәйім көмекке әзір болу өте маңызды екендігін үлкендер қайта-қайта еске түсіріп отырады. Балалар альтруистік және өзімшіл құндылықтар мен себептер туралы тұрақты күрестер болып тұратын қоғамда өседі. Балаларды үйретудегі қиыншылықтың себептері - «әлеуметті қажетті» міңез-құлық және дәл осылай әр қайсымызға белгілі адамның көлеңкеленген жағы,өзің ашуланғанда, ызаланғанда айқындау, күндеушілік пен қызғаншақтық, кек және жазалау, өз мүдделерін агрессивті әдістермен қорғауға дайындық қалыптасады.Балаларды ұйғарыммен және санкциямен жауапты әлеуметтік міңез-құлыққа үйрету мүмкін емес. Егер біз нәтиже алғымыз келсе, басқа құралдар қолдану керек. Ең бірінші кезекте оларға үлкендердің балалар үшін үлгі болатын міңез-құлықтары жатады. Егер балалар біздің олардың қамы мен қорқыныштарын қабылдауға дайындығымызды, біздің талабымыздың қисындығын,оларға көмектесуге қабілеттілігімізді сезсе, олар қиын жағдайда болғанда, өз міңез-құлықтарын қалыптастыру үшін оларға шын үлгілерді алуға болады.Мұндай құралдарға ойын жағдайларын жасау, яғни балалар (еркін немесе жіктелген ойынға ) басқа балалармен қатынастағы көңіл ортақтығын, бауырмалдықты, істестікте қамдылық пен қабілеттілік көрсетуге үйрене алады.Кішкентай балалар ең жақсы өздері жасай алатын істе оқиды. Бұның арқасында, олар өз адамының бөліктерін, өз денесін, өз сезімін тез интегралдайды. Сондықтан бұл жерде ойындар басталады да, балалармен арада жақсы байланысты қамтамасыз етеді, олар қашан бір-біріне тиеді және бір-бірі үшін өз қолдарымен бір нәрсе істей алады. Осы уақытта ойындар осы бейнеде құрылған, бәрімізге де таныс, біз біреумен жақындасқанда, бізді бағалағанда, біз сене алғанда балалар қанағаттана алады.
1.Допты сырғанатамыз
Сипаттама.Балалар шеңберге жиналғанда, оларда ортақтық және топқа тиістіліктерге деген сезімдері дамиды.Егер бәрі бірге өлең айтқанда, бұл сезім екпіндейді. Осындай қарапайым нышанның қызметі, сырғанату сияқты, доптың берілуі мен қабылданып алуы, балаларға бір-бірімен байланыс орнатуға көмектеседі.
Материалдар. Бір шағын, жақсы сырғанайтын доп.
Ойынға қатысушылардың жасы. 3 жастан.
Балаларға нұсқау. Шеңберге тұрыңдар және бір-біріңнің қолдарыңнан ұстаңдар.Қане, біздің тобымыз туралы тақпақ жаттайық:
Қолдан-қолға біздер тұрмыз,
Біздер бірге – үлкен лента.
Біз үлкенде бола аламыз (қолымызды жоғары көтереміз),
Біз кіші де бола аламыз (қолымыз төмен),
Бірақ ешкім жалғыз болмайды (көршілерге бас изейміз, қолын қысамыз).
Ал енді жерге тығызырақ шеңбер құрып отырамыз.Біз доппен ойын ойнаймыз. Бұл осылай болады: мен допты маған қарсы отырған адамға домалатамын. Бұл бала допты екі қолымен мықтап ұстап күтеді, тағы не болады. Ал біз бәріміз бірге доп кімде болса, сол баланың атын атаймыз, жалғастырамыз: «Мәлік, біздің топқа!». Осыдан кейін допты басқа балаға домалатады. Әрі қарай, әр бала допты ұстамайынша, өз атын естімейінше ойын жалғасады. (Балалар допты бірнеше рет ала алады, бірақ ешкімді қалдырмау өте маңызды.Өлеңді топта шеңбер құрған сайын оқу немесе үйрету керек).
2.Магнит Сипаттама. Бұл ойында топ баласы екендігін өте әдемі әдіспен қайталап өтеді. Сәби қысқа уақыт ішінде басқа балалардың ортақ ықыласына бөленеді.
Материалдар: Балалар бір-бірінің қолдарынан ұстап, хоровод құруға қызу музыка.
Ойынға қатысушылардың жасы: 3 жастан.
Балаларға нұсқау.Мен сіздерге кішкене сиқырлау көрсеткім келіп тұр. Жақын келіп, қараңдаршы, менің қолымда не бар? (Балаларға көрсетіңдер, қалай шағын магнит шеге немесе түйреуішті өзіңе тартады және ұстап тұрады). Маған жақсы сиқыршы болуға көмектесетін бұл сабақ қалай аталады?

• Кім маған айтады?

Кейде адамдарда магнит бола алады. Кешке үйге қайтарда, ата-аналарыңа тез жүгіресіңдер ме? Қашан сәби өзіне тартады, ал кім маған айтады?
Мен сіздерге әрқайсыңыздан магнит оятатын ойын көрсеткім келіп тұр.
Шеңберге тұрыңдар және бір-біріңнің қолдарыңнан алыңдар. Музыка ойнаған уақытта сіздер қолдарыңды жібермей, қозғалып немесе секіре аласыңдар. Музыка тоқтаған уақытта, мен сендердің біреуіңді қатты айқайлап шақырамын. Мысалы, Ғазиза. Сол уақытта сендер қолдарыңды тез жіберіп, Ғазизаға қарай жүгіріңдер де айналасына тығыз шеңбер құрып, оның қолына мейіріммен жақындаңдар. Өйткені,ол бұл мезетте - магнит. Егер кімде –кім өзіңе көп баланың жақындағанын қаламайтын болса, Ол айтады: «Маған жақсы бірдеңе айтыңдаршы». Сол уақытта барлық бала айналасында секіріп жүріп хормен былай дейді: «Сәлем, Ғазиза, сен бізбен біргесін, сен бізбен біргесін!»
Музыка қайта ойнаған уақытта,мен басқа біреуіңнің атын атағанша сендер тағы да шеңбер құрыңдар, қолдарыңды алып, хоровод айтыңдар.
3.Түйіршік – сыйлық
Сипаттама. Бұл өте қарапайым және ақындық ойын. Нышандық деңгейде балаларға сыйлық алудың, сыйлық берудің маңыздылығын сезіндіреді.
Материалдар. Шапшаң емес , бірақ өте көңілді музыка.Мысалы, «Менуэт» Луиджи Боккерини; әуе шары.
Ойынға қатысушылардың жасы. 3 жастан.
Балаларға нұсқау. Тығызырақ шеңбер жасап, жерге отырыңдар. Бүгін менде өзіммен бірге әдемі және ашық әуе шары. Айтыңдаршы, шар - жақсы достарыңа сыйлайтын керемет сыйлық. Егер сіз шарды қасыңызда отырған адамға берсеңіз, ол сізге әдемі шар сыйлағаныңыз үшін алғыс айтады. Ойлаңдаршы, сыйлықты қалай бергіңіз келеді. Мүмкін, ашық жүзбен қарап, езу тартып, сыйлықты жәй немесе тез беріп, бұнымен бірге бірдеңе айтасыз ба? Сол үшін ойналып тұрған музыканы тыңдаңдаршы.
Сыйлық алған бала да оны қалай қабылдау керектігін өзі шешеді: езу тартып, көңілді түрде, «рахмет» айтады...
Мүмкін, кей бала сыйлықты жабық көзімен бергісі келетін шығар.
4.Ыстық картоп
Сипаттама. Бұл ойында кейде өмірде сәтсіздіктен қашу мүмкін еместігін, одан шығудың амалын табуды түсінеді, сезінеді.Бір уақытта,кім қиыншылықта болса, соған оңай көмектесуді көрсетеді.
Материалдар. Жалғыз картоп.
Ойынға қатысушылардың жасы. 3 жастан.
Балаларға нұсқау. Жерге шеңбер жасап отырыңдар. Менде біздің ойынымызға картоп дайындалды. Бірақ ол – айрықша. Енді сендерге картоптың өте ыстық екенін көрсету ғана қалды. Сол үшін біз оны бір-бірімізге өте-өте тез беруіміз керек. Егер ол біреуіңнің қолында тұрып қалса, біз оның саусақтарын күйіп қалды деп көреміз. Сонда не? Біздің ойынымызды стоп-сағаты бар. Бұл сіздердің біреуін, кім шеңберде бізге арқасын беріп отырып, әлсін-әлсін айтқысы келген уақытта «стоп!» деп айқайлайды. Егер біз «стоп!» естісек, картопты беруге болмайды, ол біреуіңнің қолында қалады және ол «күйдіреді». (стоп-сағат үшін интервал 30-60 секунд болуы керек.)
Ай-яй-яй! Ол үшін бұл нағыз қиыншылықтың өзі. Бірақ бақытына қарай, біз оны жұбата аламыз. Жанында отырғандар иығынан құшақтап және жұмсақ қана бір-екі рет әр жағынан бер жағына картопты ұстап отырған бала: «Әрі қарай» деп айтпайынша,шайқай береді.Қайтадан тез-тез картопты қолымыздан қолға стоп-сағат «стоп!» деп айқайлағанша бере береміз. (Стоп-сағаттың рөлін бір-бірін ауыстыра бірнеше бала орындауы керек екенін қарап отыру керек.)

5.Туған күнге торт
Сипаттама. Балалардың ішінен біреуінің туған күнінде, бұл ойын айрықша өз уақыттылы.Сондықтан барлық топ торт «дайындауға» қатысады да және ол нағыз қайталанбастай болады.
Ойынға қатысушылардың жасы. 3 жастан.
Балаларға нұсқау. Мен сіздерге «Туған күнге торт» деп аталатын ойын ұсынғым келеді. Керемет тортты пісіруге барлық бала қатыса алады.
Жерге шеңбер жасап отырыңдыр. Біздің шеңберді – бұл тортқа арналған барлық азық-түлік араластыратын табақша деп қарайықшы.Қане, ойланыңдар, қамыр жасау үшін не керек? Торт тәтті болу үшін бізге бір-екі жұмыртқа керек. Кім сіздерден жұмыртқа болғысы келеді.Табақшаға жарылған жұмыртқа болыңдар және ортада жаатасыңдар.Торт үшін тағы бізге не керек?
(Балалар әр түрлі азық-түлік болсын. Сұраңдар, кім болғын келеді? Мысалы, ұн, сүт, секер, жүзім.)
Ұнға қосылғандар барлық азық-түліктің жақсы араласқанын қарап отыруы керек.
Бір-екі бала тортқа май шам болады. («Жағыңдар» дегенді шаттықпен, хормен алдын ала дайындалған қысқа өлең жолдарымен осындай сирек кездесетін тортқа сай айту керек.)
Сәлем, кішкентай аяқтар!
Көбіне үш жастағылар үлкендерге еліктеп жүреді.Олар аяқтарымен автоматты түрде қолдарымен теп-теңдікті сақтамай, бұрынғысынша, біз сияқты бұлғай қозғалады.Балалар баспалдақтан көтерілгенде аяқтарын кезекпен қояды. Түскенде керісінше, екі аяғында әр сатыға бірге қояды. Көп балалар бұл жаста тепе-теңдікті өте жақсы ұстап, бір сызықтың бойымен бір аяғын екінші аяғына қоя жүреді.Үш және төрт жас аралығында көп балаларда даму тоқтатылады да, сол уақытта қалыптасқан дағдылары бекітіледі.Үш жаста сеніммен және гармониямен жүрген сәбилер енді сенімсіздік көрсетеді,үлкендердің қолын іздейді,әсіресе,баспалдақтан түскенде. Мүмкін, бұл «шегіну» сәбидің бұрынғы миіңез-құлығына сәйкес, әр түрлі мерзімдердің мерзімін ұзарту немесе ішкі қорқынышына байланысты, жоғары кезеңдерге өздігінен өту керек екеніндігінен және ата-ананың қорғайтың функцияларының әлсіреуінен шығар.
Төрт жастағы сәбилер өз денелерін жақсы бақылап, жаңа қимылдармен ләззаттанады.Олар барлық мүмкіндігі бар жүру әдістерін–алға,артымен алға,қырымен, ақырындап,ұқыпсыз жүреді. Олар тепе-теңдікті жоғалтпай өзің өзі айнала алады,аяғын ауыстыра баспалдақтан түседі.Төрт жастағылардың энергиясы мол, оларға көп орын керек болады,қатайған буындарын қолдану үшін және өз қолымен,аяғымен тәжірибеде көрсету үшін жаңа жағдайлар іздейді.
Бес жастағылар бізді бойымен әсіресе, өсіп келе жатқан аяғымен таң қалдырады. Тұтастай алғанда,олар өз-өзің бақылауды көрсетеді, өткен жылға қарағанда.Олар жүгіргенді жақсы көреді, бірақ олардың жылжымалы ойындары көбіне дифференциалданған және бақыланылған.
Алты жастағылардың ойындарының арасында мұндай ойындар көп, әсіресе, аяғына және табанына салмақ сала жату (салкалар, секірулер, «классика» т.б.). Біз, үлкенбіз, балалардың дамуына көмектесе аламыз, жетістігіне қуанамыз, ойынға деген қызығушылығын қолдаймыз, жаңа ойын идеяларын ұсынамыз.
Біздің аяғымыз көзімізден алыс болғандықтан, олар көбіне көрусіз қалады.Олар біздің танумен қол сияқты ондай тығыз байланыспайды, қолымыз бір нәрсе істегенде автоматты түрде көз алдымызға келеді. Көбіне үлкендер аяқтарына аз көңіл бөлгендіктен, балаларда осы қатынасты алады: оларға жеткілікті, аяқтарымен жүреді және жүгіреді. Бірақ бәрін қарау керек, сәби аяғын, табанын сезуі керек. Сәби өз денесін өте жеңіл қолданады, егер ол табанын сезсе, солардың көмегімен сеніммен «әлемге арқа сүйеу». Табанын сезе білу, өз-өзін тануда және өзіңе деген сенімде маңызды үлес қосады.
Бұл бөлімнің басында балалардың өз аяқтарына назар аударып, көп мүмкіндіктерін білу, сезіну және көп оң көңіл-күй туралы ойындар жинақталған.
1.Менің туфлиім
Сипаттама.Бұл ойын – жылыту,негізгі белсенділіктің алдын алу.Ол топты біріктіреді және бірліктің сезімін күшейтеді.
Қажетті қимылдарды көрсету үшін балалармен бірге шеңберге отырыңдар.
Ойынға қатысушылардың жасы. 3 жас.
Нұсқау. Жерге шеңберге отырыңдар. Бір аяғыңнан туфлиді шешіп. Оны қолға алу. Оң қолға ұстаған жөн. (Баланың артынан тұрып, оған оң қолды көрсетіңдер.)
Сөзді айта бастаймыз:
Бұл сен, бұл мен,
Бұл менің туфлиім.
Бізбен бірге ән салады,
Менен саған барады.
Сөздерді айтып болғанша, жұмсақ қана туфлимен еденге бірінші оң жағына, сосын сол жағына тиіп өту.
Содан кейін, қолына туфлиін келгенше. Сонда бәрі әркім өз туфлилерін жоғары көтереді және бәрі бірге айтады: «Бұл менің туфлиім!»

Қимылды ойындар жинағы
Кіріспе
Ойын – өсіп келе жатқан бала ағзағының қажеті. Ойында баланың дене күші артады, қолы қатайып, денесі шыңдала түседі. Ойында балалрдың ұйымдастырушылық дағдылары қалыптасып шыңдалады, ұстамдылығы, жағдайларды салыстырып бағдарлау іскерлігі т.б. жетіле түседі.
Балалар бақшасында дұрыс жүруге, тез жүгуруге, жеңіл және батыл секіруге тәрбиелеу – жаттығулар мен қимылды ойындар көмегімен, арнаулы сабақтарды, жүзеге асырылады. Әр түрлі қимылдарға негізделген бұл ойындар өсіп келе жатқан организмнің белсенді әрекеттерге деген қажетін мейлінше толық қанағаттандырады.
Қимылды – ойындарда балалар тек жүгірумен ғана тынбайды, біреулерді қуалап жетеді немесе өзін ұстағысы келіп қуған біреулерден қашып құтылады; ол жай ғана секірмейді, қоянды, немесе торғайды және т.б. бейнелейді. Олар ойнайды, ал сол ойынның процесінде олардың қандай да болмасын бұлшық еттерінің белгілі бір топтары шыныға, жаттыға түседі.
Қимылды ойындар зеректілікке, байқағаштыққа, зейінділікке, қиялдауға, дұрыс сезімдерің дамыуна тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
Қимылдарды дәлме – дәл орындау батылдық, ептілік, тапқырлық сенімділік сезімін күшейтеді және коллективте өзінің тиісті орнын алуға көмектеседі.
Қимылды ойындар ойындардың басқа да түрлері сияқты, балалардың тұрмыс жағдайын ұйымдастырудың бір формасы болып табылады және өзара қарым-қатынасқа тәрбиелеуде зор маңызы бар.
Қимылды ойындарды пайдаланған кезде дидактиқалық принциптерді: қолайлылықты, жүйелілікті, бір ізделікті, белсенділікті, парасаттылықты және басқаларда сақтау қажет.
Қимылды ойындардың бәрі сайып келгенде балалардың қимылының жеңіл де әсем және батыл да сенімді болуына бағытталған.
Балаларды тәрбиелеуде қимылды ойындарды ойдағыдай пайдаланудың бірінші шарты – тәрбиеші жұмыс істейтін жас ерекшеліктері бар топта белгілі бір программалық міндетті білу.
Бала тәрбиелеудің жалпы міндеттерін меңгергеннен кейін оларды әр баланың жеке ерекшеліктеріне қарай қолдану қажет. Ол үшін, ең алдымен, барлық көрсеткіштер бойынша дәрігер қараған мәліметтерді алып, қай балада дененің әдеттегі өсіпжетілуінен ауытқушылықтың барлығын білу керек.
Ойынның мазмұнын, ережесін балаларға анық айтып беру, ойындағы қимылдарды дәл де айқын орындау үшін тәрбиеші балалармен жұмыста пайдаланатын қимылды ойындарды жақсы білуге міндетті.
Таныс емес ойынды қатты зер салып түсініп алып, оймен ойнап көру керек, тек содан кейін ғана балаларға ұсынған жөн. Сондай-ақ қай ойынды қайда: үй ішінде ме немесе учасскеде ме, өткізу қажет деген мәселені алдын ала ойластырған жөн.
Тәрбиешінің немқұрайдылығы, көңілсіздік, мән бермеушілік сарыны, ойынға формалды түрде қарау – балалардың қимылды оыйндарға қызығушылығын төмендетудің негізгі бір себебі болып табылады.
Ойындардың әрбір топта тұрақты ойналып тұруы балалардың өздерінің инициативасымен пайда болып жүргізілуі үшін оларды ұйымдастырудың жолдарын жақсы салыстырып, балалардың ойнауға деген ынтасын шақыратын әр түрлі құралдарды пайдалану керек.
Сәби балалар топтарындағы балаларға ұйқасты текспен және ырғақты қимылымен жүргізілетін қимылды ойындар ұнатады. Ал ересектеу балалар қол ұстасып жүріп ойнайтын ойындарды өте жақсы көреді, әр түрлі қысқа әңгімелерді және ойындарды жалғастырып бастап кететін басқа да тексті сезімталдықпен қабылдайды.
Сюжетті ойындар, бастаушығы осы кейіпкерге дәл келетін бөрік (мысыққа, түлкіге және басқарларға) кигізгенде өте зор сезімталдықпен өрлеу үстінде өтеді. Сәби және естияр балалар топтарында кейбір ойындарды өткізгенде ойынға қатысушылардың барлығына осындай бөріктер (қоянның, тышқанның құлағы, құс тұмсықты бастар және басқалар) кигізсе жақсы болады. Мұндай ерекше нәрселер балаларға «кейіпкер образын түсінуге» көмектеседі, қимыл жасауға ынтасын арттырады.
Барлық жас ерекшеліктері бар топтарда тәрбиеші ұйымдастырған қимылды ойындар балаларға қызықты болып, қызу да шапшаң, сезімді, емін-еркін өткізілуге тиіс. Тек осы жағдайда ғана олар бала тәрбиелеудің тиімді құралы бола алады.
Балалар қимылды ойындарды даладағы серуен кезінде де, үй ішінде де ойнайды. Негізгі серуендейтін жер – балалар бақшасының учаскесі, мұнда әрбір жас ерекшелігі бар топқа орын бөлініп қойылған.
Балалардың қимылды ойындары үшін тиісті жабдықтар болу керек.
Сәбилердің екінші тобына арналған ойындар
Негізгі қимылдар – жүру және жүгіру

Жалаушаны тап
Балалар (6 – 8 адам) орындықтарда немесе көгалда отырады. Тәрбиешінің сигналы бойынша балалар көзін жұмады, осы кезде тәрбиеші жалаушаларды (балалардың санына қарай) әр жерге тығып қояд «Жалаушаларды іздейтін уақыт жетті», - дейді тәрбиеші. Балалар көздерін ашып, іздеуге кетеді. Жалаушаны тапқан бала өз орнына қайта келеді. Балалардың барлығы да жалаушаларды тапқаннан кейін, бірінің артына бірі тізіліп, алаңды жағалай жүреді. Колоннаның алдында жалаушаны бірінші тапқан бала жүреді. «Орындарына барыңдар!» деген сигнал естілгенде, балалар өз орындарына барып отырады, ойын қайта басталады.Тәрбиеші балалардың бір жалаушадан ғана алуына бақылау жасауы керек. Бұл ойынды орман ішінде, алаңда өткізген жақсы болады: жалаушаларды шөптің арасына, бұталарда, ағаштардың артына жасыруға болады.
Қыдыруға барайық
Балалар алаңның (бөлменің) жан-жағына қойылған орындықтарда отырады. Тәрбиеші балалардың біреуіне жақындап келеді де оны өзімен бірге қыдыруға шақырады. Ол бала тәрбиешінің артына тұрады. Ендігі бала одан кейін тұрады, тағы сондай.Тәрбиеші осылайша 6 – 8 баланы жинайды да, олармен бірге алаңды бір-екі айналып өтеді. «Үйге, үйге » деген сигнал бойынша балалар өз орындарына жүгіреді. Тәрбиеші басқа балаларға келеді, ойын одан әрі жалғастырылады.
Өз үйіңді тап
Балалар алаңның немесе бөлменің біржағын жағалай отырады. «Қыдырып қайтайық», - дейді тәрбиеші. Балалар алаңда (бөлмеде) тобымен немесе жеке-жеке, кім қайда барғысы келсе, сонда аралап кетеді. Тәрбиешінің «Үйге қайтыңдар», - деген сигналы бойынша барлығы өз үйлеріне қарай жүгіреді. Ойын үш-төрт рет қайталанады. Ескерту: Егер алғашқы кезде балалар кеңістікті онша бағдарлай алмайтын болса, онда кез-келген орындыққа отыруға рұқсат ету керек. Кейін барып тек өз орындығына отыру ережесін енгізуге болады.
Ойынның басқа нұсқасы
Жеке үйдің – орындықтың орнына балаларға бөлменің әр бұрышында ұжымды үйлер құрып, онда 4 – 6 баладан жиналуды ұсынуға болады. «Үйлеріне қайтыңдар», деген сигнал бойынша балалар өз үйлеріне қарай жүгіреді.

Өз түсіңді тап
Балалар үш-төрт жалаушалар алады. Біріншісі – жасыл, екіншісі – көк, үшіншісі – сары жалауша алады да, 4 - 6 адамнан бөлменің (алаңның) бұрыштарында топтасады. Әр бұрыштағы тұғырдың үстіне тәрбиеші әр түрлі жалаушалар «жасыл, көк, сары» қояды. Тәрбиешінің: « Қыдыруға барыңдар », деген сигналы бойынша балалар топтанып немесе жеке-жеке алаңды (бөлмені) аралап кетеді. «Өз түсіңді тап», - деген жаңа сигнал бойынша балалар өздеріне лайықты түстегі жалаушаға қарай жүгіреді.

Тышқандар мен Мысық
Балалар-тышқандар бөлменің қабырғасын жағалай немесе алаңның жан-жағына ұзыннан-ұзақ қойылған орындықтарда немесе скамейкаларда – індерінде отырады. Алаңның бір бұрышында мысық отыр. Оның ролін тәрбиеші атқарады. Мысық ұйықтап қалады, тек осы кезде ғана тышқандар бөлмеде жүгіріп жүреді. Бір уақытта мысық оянады, миялайды да тышқандарды ұстай бастайды. Тышқандар індеріне қарай қашады, орындықтағы өз орындарына барады. (Тәрбиеші тек біреуді ұстағысы келген түр білдіреді). Тышқандардың бәрі өз індеріне оралғаннан кейін, мысық бөлмені тағы бір аралап шығады да қайтадан өз орнына келіп, ұйықтап қалады. Ойын қайталанады. Тәрбиеші ойынға қолға кигізілетін ойыншық мысықты пайдалана алады.

Поезд
Балалар алаңның бір жағында немесе бөлменің бір қабырғасын жағалай колонна құрып тұрады. Колоннаның ең басында тұрған бала – паровоз, ал қалғандары – вагондар. Тәрбиеші гудок береді де балалар алға қарай жылжи бастайды (бірін бірі ұстамаған күйде). Алғашқыда жай қимылдайды, одан кейін тезірек, ақырында жүгіруге көшеді, жай қимылдаған кезде балалар «чу-чу-чу» деген дыбыс білдіреді, «Поезд станцияға жақындап келеді», - дейді тәрбиеші. Балалар бірте-бірте жүріс қарқынын баяулатады да, тоқтайды. Тәрбиеші қайтадан гудок береді, поезд қайтадан қозғалады. Тәрбиеші балалардың жүріс қарқынын және оның мерзімін реттеп отырады. Алғашқы кезде ол балалар колоннасын өзі басқарады, ол кейін екпінділеу баланың бірін алға қояды.

Ойынның басқа нұсқасы
Балалар ойынды жақсы меңгергеннен кейін, яғни бірінің артына бірі тіркесіп жүре алатын болғанда, ойынды күрделендіруге болады – поезд тоқтағаннан кейін балалар серуенге шығады,: гүл, жеміс-жидек, қозықұйрық тереді. Гудокты естіген кезде балалар белгіленген жерге (қабырғаға) қарай жүгіреді де колоннаға қатарға тұрады.Алғашқыда балаларға қалай болса солай тұруға рұқсат етуге болады, ал жылдың аяқ кезінде колоннадағы өз орнын білуге – өз вагонын табуға – үйрету қажет.Жылдың екінші жартысында ойында бірқатар құрал- жабдықтарды пайдалану ұсынылады, мысалы, поезд көпірден өтер кезде (гимнастикалық скамейкалардан немесе екі басқыштың арасына салынған тақтайдан немесе екі рейканың арасынан, сызылған линиялардан, төселген жіптерден т.б.

Жел көбік
Алғашқыда балалар осыдан бұрынғы топтағыдай ойнай береді, кейін барып ойын күрделене түседі. «Жел көбік кете көрме жарылып» деген сөз тіркестерінен кейін балалар отырмайды, ал тәрбиеші: «Көбік ұшып барады», - дейді. Балалар жан-жаққа бытырап (сол алаңның ішіне) тұра-тұра қашады, ал тәрбиеші: «ұшты, ұшты, ұшты», - дейді. Бұдан кейін тәрбиеші балаларды қайтадан дөңгелене қатар тұруға шақырады, ойын қайта басталады. Ойынды 3-4 рет қайталауға болады.

Қараторғай ұялары
Алаңда дөңгелек шеңберлер сызылады: ойнаушылардың санынан біреуі кем болады. Бұл – торғай ұялары. Барлық балалар – қараторғайлар. Олар алаңда емін-еркін жүгіріп – ұшып жүреді. «Үйге қайтыңдар» деген сигнал бойынша барлығы ұяларға жүгіреді. Ал балалардың ішінен біреуі ұясыз қалады. Осылайша ойын бірнеше рет қайталанады. Тәрбиеші ойынның аяқ кезінде (балалар әлі жүгіріп жүрген кезде) тағы бір дөңгелек сызып қояды. Балалар қайтып оралған кезде, бәрінің де ұясы бар болып шығады.

Негізгі қимылдар – секіру

Шымшық торғайлардың балапандары мен мысық
Балалар бөлменің қабырғасына жағалай қойылған кішкентай скамейкада, улкен текшелердің (биіктігі 15-20см) үстінде тұрады. Бұл – үй төбесінде немесе ұяларда отырған шымшық торғайлардың балапандары. Шеткеректе мысық отырады, оның ролін балалардың біреуі орындайды. Тәрбиеші: «Шымшық торғайлар балапандары ұшты», - дейді. Шымшық торғайлар балапандары төбеден немесе ұялардан секіріп-секіріп түсіп, қанаттарын қағып, яғни қолдарын екі жағына созып, бөлменің ішінде жүгіріп жүреді. Бұл уақытта мысық ұйықтап отырады. Бірақ мысық тез ояна қалады, «мияу-мияу» деп керіліп алады да шымшық торғайлардың балапандарын қуа жөнеледі. Олар үйдің төбесіне немесе ұяларына, өз орындарына баруы керек. Ұстаған шымшық торғайлар балапандарын мысық өз үйіне әкетеді.

Масаны ұста
Ойнаушылар бір-бірінен қол созымдай жерде дөңгеленіп, бетін ортаға беріп тұрады. Тәрбиеші ортада тұрады, оның қолында шыбық (ұзындығы 1-1,5см) оған картон қағаздан жасап жіпке байланған маса (ұзындығы 0,5м). Тәрбиеші масаны шыбықпен балалардан жоғарылау етіп айналдырып өтеді. Маса үстерінен ұшып бара жатқан кезде, балалар оны ұстауға тырысып, секіреді. Масаны кім ұстаса, «Мен ұстадым», - дейді.Бұдан кейін тәрбиеші шыбықпен балалардың үстінен тағы да айналдырады.Ойынды қайталап бастар алдында тәрбиеші балаларға 1-2 қадам кейін шегіну керек екенін ескерту керек, өйткені балалар масаны ұстаймыз деп секірген кезде шеңберді аздап тартылтады.Шыбықпен масаны айналдырған кезде, тәрбиеші балалар масаны ұстап алатындай биіктікте, біресе жоғарылатып, біресе төмеңдетіп тұруы керек.

Ойын нұсқасы Егер ойнаушылар тобы шағындау болса, тәрбиеші картон маса байланған шыбықты ұстап алға қарай жүгіруіне болады, ал балалар оны қуып жетуге тырысады.

Бақалар
Алаңның ортасында үлкен дөңгелек шеңбер сызады немесе дөңгелек форма етіп жуан жіп тастайды. Балалардың бір тобы шеңберді жағалай тұрады; ал қалғандары алаңның екінші бір жағына орналасқан орындықтарда отырады.Орындықтарда отырған балалармен бірге тәрбиеші мынадай өлең айтады: Бақалар басы қалтаңдап, Шоршиды жолда талтаңдап. Бақ-бақ, бақ-бақ, бақ, Жүгіреді талтақтап.
Шеңберді жағалап дөңгеленіп тұрған балалар бақа сияқты секіреді. Өлең аяқталғаннан кейін, орындықта отырған балалар алақандарын соғады (бақаларды шошытады); бақалар шалшық суға – сызықтан секіреді де жүресінен отыра кетеді. Ойын қайталанған кезде, балалар рольдерімен алмасады.
Кішкене өзен арқылы
Ойынға бір топ (6-8 адамнан) бала тартылады. Алаңда бір-бірінен 1,5-2м қашықтықта екі сызық сызылады. Бұл – өзен.Ойнаушылар сызықтың жанында – өзеннің жағасында тұрады. Олар өзеннен анық сызылған дөңгелектер арқылы аяғын суламай, тастан-тасқа секіріп өтуі керек. Дөңгелектердің арасының қашықтығы балалардың оларға бірінен-біріне секіре алатындай болуы керек.Өзеннен қатарынан екі-үш бала өтеді, ал қалғандары тәрбиешімен бірге оларды бақылап тұрады. Секіре алмай, аяғын сулап алғандары оны күнге кептіруге кетеді – скамейкаға отырады. Кейін олар ойынға қайтып араласады; тәрбиеші оларды қалай болса да мақтап, жағаның екінші жағына өтуге көмектеседі.
Аттар Балалар аттарды бейнелейді. Бөлменің немесе алаңның бір шетіне жиналып,мынадай өлең айтады: Топ-топ түсіп төрт тұяқ, Шоқырақтап шап, атым. Құйрық-жалың суылдап, Ұш оғындай садақтың. Өзен кешіп тау асып, Шабысыңнан танба сен. Дүрсілдетіп дүниені Ытқып, ытқып заула сен.Соңғы сөзді айта бергенде, балалар алға қарай ұмтыла секіреді. Тәрбиешінің «үйге» деген сигналы бойынша жай ғана орындарына оралады.Тәрбиеші мәтінді қайталайды, аттар қайтадан бөлмені айнала шаба жөнеледі. Тәрбиеші өлеңді түгел айтып болмайынша, балалардың орындарынан қозғалмауын қадағалағаны жөн.

Негізгі қимыл – лақтыру
Лақтыруға жаттықтыру үшін, сол бірінші сәби топтағы сияқты, балалармен жүргізілген ойындарды өткізе беру керек. Бірақ бағдарламаның талаптарына сай лақтыру, дөнгелету қашықтығын ұлғайту қажет. Сонымен қатар басқа ойындар да ұсынылады.
Кегли
Ойынды пластмассадан жасалған кеглилер қолданылады. Оларды бір- бірінен 10-15см қашықтықта орналастырады. Балалар 1-1,5м жерден бір-бір доптан домалатады. Тәрбиеші балалардың қайсысының кеглиге тигізгенін белгілеп тұрады; жеңілгеніне онша назар аудармай, тигізе алмағандарға көмектеседі.
Допты домалат
Балаларға әр түрлі түсті доптар немесе онша үлкен емес шағын ғана (диаметрі 6-8см ) шарлар беріледі де, оларды балалардан онша қашық емес жерге орналастырған жалаушаға (сызыққа) дейін домалатып жеткізу ұсынылады. Тәрбиеші допты жақсы домалатып жеткізген балаларды атап өтеді, тапсырманы дұрыс орындағаны үшін алғыс айтады, допты тағы да домалатуға мүмкіндік береді.Балалар допты бірнеше рет домалатқаннан кейін тәрбиеші оларды кәрзеңкеге жинауды ұсынады.
Құрсауды дөңгелет
Үш-төрт бала тәрбиешіге қарама-қарсы 1,5-2м жерде тұрады. Тәрбиеші құрсауды кезекпен әр балаға қарай дөңгелетеді, ол ұстайды да керісінше тәрбиешіге қарай дөңгелетеді.Балалар құрсауды дөңгелетуді және ұстауды жақсы үйренген кезде бір-бірімен өздері ойнай алады.
Кішкене шарды өз жалаушаңа қарай домалат
Алаңның немесе бөлменің біржағында сызық жүргізіледі, оның арғы жағында балалар тұрады. Ал бұған қарама-қарсы жақта, 1-1,5 м жерде әр түрлі түсті жалаушалар қойылады.Тәрбиеші балаларға жалаушалардың түсіне сәйкес келетін екі-үш түсті кішкене шарларды таратып береді. Бұдан кейін кішкене шарлардың қандай түсті екенін көріп алуды ұсынады. Балалардың барлығы шарларын домалатып болғаннан кейін, тәрбиеші енді оларды кәрзеңкеге салуын сұрайды, одан кейін қайтадан таратып береді, ойын қайта басталады.

Негізгі қимыл – өрмелеу
Ұя басқан тауық пен балапандарБалалар балапандарды, ал тәрбиеші ұя басқан тауықты бейнелейді. Бөлменің немесе алаңның бір жағында қоршалған орын.Бұл – үй (жалаушалар тізбектеле жіп 40-50см биіктіктегі ағаштардың немесе бағандарының арасымен тартылады). Үйде балапандарымен ұя басқан тауық орналасқан.Тауық балапандарына тамақ (жем) іздеп кетеді. Біраз уақыттан кейін ол «Ко-ко-ко-ко» деп балапандарын шақырады. Бұл сигналды естіген балапандар жіптің астынан өтіп, енесіне келеді де, бәрі алаңда серуендеп жүреді.Балалардың бәрі жіптің астынан өтіп, алаңда біраз жүгіріп ойнағаннан кейін, тәрбиеші: «Үлкен құс!» - деп дауыстайды. Барлық балапандар үйіңе қарай жүгіреді.Ойын осылайша бірнеше рет қайталанады.
Ұялардағы балапан құстарАлаңның немесе бөлменің әр шетіндегі 3-4 ұя (рейканың немесе құрылыс материалының көмегімен) жасалады. Балалар-құстар ұяларға орналасады. Тәрбиеші сигналы бойынша олар ұяларынан ұшып шығады да (кедергілерден аттап өтеді) алаңда ұшып жүреді. Тәрбиеші алаңның біресе ана жағында, біресе мына жағында құстарға жем беріп тұрады: балалар жүресінен отырып, саусақтарының ұшымен тізесін соғады (дән шоқып жеген болады). Бұдан кейін олар тағы аздап жүгіріп ойнап жүреді, одан соң тәрбиеші: «Балапан құстар,ұяларыңа барыңдар», - дейді. Балалар, жүгіріп, тағы да кедергілерден өтіп өздерінің ұяларына отырады.Ойын 4-5 рет қайталанады. Қайталанған кезде жаңа қимылдар қосуға болады. Мысалы, шеңберден шығарда алдымен екі аяғымен секіріп өтіп, одан кейін ұшуды ұсынуға болады. Ескерту: Қыста, ойын учаскеде өткенде тәрбиеші қарға ұялардың суретін салады; олар өте анық және әсем болуы үшін, жан-жағын айналдыра ашық бояу езілген суды құю ұсынылады.
Қыдыруға барайық
Балалар-тышқандар індерінде - бөлменің ұзын бойына немесе алаңның бір жағына қойылған орындықтарда немесе скамейкаларда – отырады. Алаңның қарама-қарсы жағында 40-50см биіктікте жіп тартылған. Бұл - зат қоятын бөлме ойнаушылардан шеттеу, бір бүйірде мысық отырады. Ол ролді алғашқыда тәрбиеші, ал одан кейін – балалар орындайды. Мысық ұйықтайды, ал тышқандар зат қоятын бөлмеге қарай жүгіреді. Зат қоятын бөлмеге кіріп бара жатып, жіпке тиіп кетпес үшін, олар еңкейеді. Одан кейін сол жерде кептірген нан немесе басқа да тағамдар жеп отырған сияқтанып тізе бүгіп отырады. Кенеттен мысық оянып кетеді, мияулайды да тышқандарды қуа жөнеледі. Тышқандар індеріне қашып кетеді (мысық тышқандарды ұстамайды, тек ұстағысы келгендей сыңай білдіреді). Мысық орнына келіп ұйықтайды, ойын қайтадан басталады. Жылдың екінші жартысында, балалакр ережені игерген кезде, ойынды күрделендіре түсуге болады: ұстаған тышқандар бір ойыннан шығарылады (мысықтың үйіндегі орындықта отырады) ал ойын қайта басталғанда, ол ойнай береді.
Әр түрлі қимылдармен орындалатын ойындар
Тегіс жолмен
Балалар орындықтарда, скамейкада немесе шөптің үстінде отырады.Тәрбиеші оларға серуендеп келуді ұсынады. Олар орындықтарынан тұрып, еркін топтасады немесе колоннамен сапқа тұрады. Тәрбиеші ырғақпен, белгілі бір қарқынмен мынадай мәтін айтады: Теп-тегіс жолменен, Теп-тегіс жолменен, Аршындап мен келем. Бір, екі, бір, екі! Жолға төсеп тастаған, Секіргенде тастардан Бір шұңқырға – гүмп! «Теп-тегіс жолменен» деген кезде балалар жай қадаммен жүреді. Ал тәрбиеші «Секіргенде тастардан» деген кезде екі аяғымен секіріп, аздап алға жылжиды. «Бір шұңқырға – гүмп!» деген кезде, жүресінен отыра кетеді. Тәрбиеші «шұңқырдан шықтық» деген кезде, балалар тұрады. Тәрбиеші өлеңді қайталайды. Екі-үш рет қайталағаннан кейін тәрбиеші мынадай мәтін айтады:
Теп-тегіс қасқа жолменен, Теп-тегіс таспа жолменен, Жүре-жүре талды аяқ, Жүре алмас боп қалды аяқ. Келе жатқан жете алмай , Міне біздің мекен-жай. Мәтін аяқталғаннан кейін балалар орындықтарына қарай жүгіреді де әркім өз орнына отырады. Аздаған үзілістен кейін ойын қайтадан басталады.Тәрбиеші өлеңнің әр жолын көп не аз қайталау арқылы мәтінді не ұзарта, не қысқарта алады.Алғашқыда қолоннаның басында тәрбиешінің өзі жүреді. Кейін шетке шығып тұрады да балалардың қимыл-әрекеті мен жүріс-тұрысының өлең ырғагына сәйкес келуін қадағалайды.
Құс пен оның балапандары.
Тәрбиеші балаларды ойнауға шақырады да: «мен құс боламын, ал сендер - менің балапандарымсыңдар», -деп түсіндіреді. Ол үлкен дөңгелек шеңбер сызады да: «Көрдіңдер ме, құстың ұясының кандай үлкен екенін! Осыған кіріндер »,-дейді.Балалар шеңберге кіріп тізерлеп отырады . Тәрбиеші : «Жем әкелуге ұштық, ұштық»,-дейді. Балапандар ұядан секіріп,секіріп шығып, бүкіл бөлмеде ұшып жүреді, ана-құс та олармен бірге ұшып жүреді. Одан кейін ол: «Үйге қарай ұштық», - дейді. Балапандар үйге қарай ұшады .Тәрбиешінің ұйғарымы бойынша ойын бірнеше рет қайталанады.

Ортаңғы балалар тобына арналған ойындар
Негізгі қимылдар – жүру және жүгіру
Өз түсіңді тап
Жылдың басында екінші сәби балалар тобындағыдай етіп ойнай беруге болады. Балалар ойынды жақсы игерген кезде, тәрбиеші оларға «Серуендеп» жүрген кезде тоқтап, көзін жабуды ұсынады.Осы кезде педагог жалаушалардың орнын ауыстыра қояды. «Үйге» деген кезде балалар көзін ашады да жалаушаларды тауып алып, соған қарай жүгіреді. Тәрбиеші қай топтың басқалардан тез жиналғанын атап көрсетеді.
Өз жұбыңды тап Ойын үшін оған қатысатындардың санына қарай жалаушалар әзірлеп қою керек. Жалаушалардың жартысы бір түсті де қалғандары екінші түсті. Әрбала бір жалаушадан алады. Тәрбиешінің сигналы бойынша (мысалы, қоңырау соғылады) балалар алаңда (бөлмеде) жабырлай жүгіреді. Басқа бір сигнал бойынша (мысалы, қоңырау екі рет соғылып қалады немесе «Жұбыңды тап» деген сөз бойынша) бір түсті жалаулары бар балалар бір сапта қатарға тұрады. Ойынға тақ санды балалар тобы қатысып, бір бала жұпсыз қалуы керек. Жеке жұпсыз қалған балаға қарап, ойынға қатысушылардың барлығы былай дейді: Қанат, Қанат (Айнұр, Сәуле т.б.),аузыңды ашып, құр қалма, серігіңді тез таңда. Бұдан кейін қоңыраудың даусын естіген балалар қайтадан алаңды аралай жүгіреді де, ойын қайталанады. Ескерту: Жүгірген кезде балалар жалаушаларын жоғары ұстауы керек.
Түрлі түсті автомобильдер
Балалар бөлме қабырғасының ұзындау бойына немесе алаңның шетіне орналасады. Олар – автомобильдер. Ойнаушылардың әрқайсысына кез келген түсті (өзінің қалауына қарай) жалауша немесе түрлі түсті дөңгелек-шығыршық беріледі. Тәрбиеші ортада ойнаушы балаларға бетін беріп, бөлменің (алаңның) ортасында тұрады. Оның қолында үш түрлі түсті жалауша болады.Тәрбиеші кез келген бір түсті жалаушаны көтереді. Қолында осы түсті жалаушалары бар балалар алаңда жүгіріп жүреді (кез келген бағытта); жүгіріп жүріп олар машинаның даусын салып гуілдейді. Тәрбиеші жалаушаны төмен түсірген кезде балалар тоқтап, әрқайсысы өз гараждарына барады. Одан кейін тәрбиеші басқа түсті жалауша көтереді, ойын қайтадан басталады.Тәрбиеші бір, екі немесе барлық жалаушаларды көтеруі мүмкін, бұл кезде барлық машиналар гараждарынан шығады. Егер балалардың кейбіреулері жалаушаның түскенін көрмей қалса, онда тәрбиеші: «Автомобильдер (түсін атап көрсетеді) тоқтайды», - дейді. Тәрбиеші түсті сигналды дыбысты сигналмен (Мысалы: «Қазір көк түсті автомобильдер шығады», «Көк түсті автомобильдер үйге қайтады») ауыстыра алады.

Трамвай
Балалар бір-бірімен қол ұстатасып, екі-екіден бөлменің қабырғасын жағалай немесе алаңның бір жағында колоннамен сапқа тұрады. Бос қолымен олар жіптен ұстап тұрады, жіптің шеті байланған (бір бала сол қолымен, екінші бала оң қолымен ұстап тұрады). Тәрбиеші бөлменің кез-келген бір бұрышында тұрады, қолында үш түсті: сары, қызыл және жасыл түсті жалауша. Тәрбиеші жасыл түсті жалаушаны көтереді, балалардың бәрі жүгіреді – трамвай қозғалып жүре бастайды. Балалар тәрбиешіге дейін жүгіріп келеді де жалауша алмаспады ма екен деп қарайды: егер жасыл жалауша көтерілген күйінде тұрса, трамвайдың жүрісі жалғастырыла береді; егер сары немесе қызыл жалауша көтерілсе, балалар тоқтап, жасыл түсті жалаушаның көтерілгенің күтеді. Егер ойнауға талапкерлер көп болса, онда аялдама жасауға болады, онда балалар дем алып, трамвайдың келуін күтеді. Трамвай аялдамаға жақындағанда, жүрісін баяулатады да тоқтайды, жолаушылардың бірі трамвайдан түсіп, екіншілері мініп жатады. Тәрбиеші жасыл жалаушаны көтеріп: «Жүруге рұқсат», - дейді.Егер балаларға автобус не троллейбус үйреншікті болса, онда трамвайды транспорттың басқа түрімен ауыстыруға болады.
Ормандағы аюда...
Алаңның бір шетінен сызық жүргізіледі. Бұл орманның шеті. Сызықтың арғы сыртынан екі-үш қадам жерде аюдың жататын жері сызылып белгіленеді. Алаңның қарсы жақ шетінде сызықпен балалардың үйі белгіленеді. Тәрбиеші ойнаушы балалардың біреуін аю етіп тағайындайды. Қалған ойыншылар – балалар: олар үйлерінде отырады. Тәрбиеші: «Серуендеп келіңдер», - дейді. Балалар орманның шетіне барып, саңырауқұлақ басқа да жеміс-жидек теріп жүріп, істеп жүрген тірлігіне ұқсас қимылдар жасайды, (еңкейеді және денесін тік ұстайды), сөйтіп, мынадай өлең айтады: Аю жүрген орманнан,жидек тердім сол маңнан Аю отыр гүрілдеп,жарамайды мұның деп. Ойнаушы балалар «гүрілдеп» деген кезде аю гүрілдеп тұрады да үйлеріне қарай қашады. Аю оларды ұстағысы келеді (тиіскісі келеді). Ұстағандарын аю өзіне алып кетеді. Балалар қайтадан саңырауқұлақ, жеміс-жидек тере бастайды.Аю екі-үш баланы ұстағаннан кейін, қайтадан жаңа аю белгіленеді немесе жаңадан таңдалады және ойын қайта басталады.

Тыныш қана жүгіріп өт
Балалар бес-алтыдан топ-топқа бөлінеді. Олар алаңның бір шетіндегі сызықтың арғы жағында тұрады. Басқарушы белгіленеді, ол алаңның (немесе бөлменің) ортасында отырады да көзін жұмады. Тәрбиешінің сигналымен балалардың бір тобы, алаңның қарсы жақ бір шетіндегі белгіленген орынға дейін (сызыққа дейін), басқарушының жанынан жүгіріп өтеді. Балалар тып-тыныш білдіртпей өтуі керек. Егер басқарушы өтіп бара жатқандардың дыбысын естісе: «Тоқта», - дейді. Жүгіріп бара жатқандар тоқтай қалады. Басқарушы көзін ашпастан дыбыс естілген жаққа қарай көрсетеді (нұсқайды). Егер ол дұрыс көрсетсе, балалар шетке қарай кетеді; егер қателессе, балалар өз орындарына қайта келеді де қайтадан жүгіре бастайды. Осылай балалардың барлық тобы жүгіріп өтеді. Басқарушы байқамаған топ ойынды ұтады. Ойын қайталанғанда, басқарушы ауыстырылады. Ескерту: Бұл ойынды үйдің ішінде өткізген жақсы, балалар жеңіл аяқ киім киеді, оларға шұлықпен жүгірген ыңғайлы. Оның үстіне учаскеде дыбыссыз жүгіру қиын:: құмның, жапырақтардың тағы сондайлардың сусылдаған дыбысы шығады.
Ұшақтар
Балалар алаңның әр жерінде 3-4 жалаушалармен белгіленген колоннамен тұрады. Ойнаушылар ұшқыштарды бейнелейді. Олар ұшуға әзірленеді. Тәрбиешінің: «Ұшуға әзірленіңдер!» деген сигналы бойынша балалар қолдарымен қимыл жасап, моторды іске қосқан болады. Педагог: «Ұшыңдар», - дейді. Балалар қолдарын екі жаққа жазып, алаңда жан-жаққа бытырап, ұшып жүреді.Тәрбиешінің: «отырыңдар» деген сигналы бойынша ұшақтар өз орындарын тауып, жерге қонады: балалар колоннаға тұрып, бір тізерлеп отырады. Тәрбиеші қай колоннаның тез сапқа тұрғанын атап өтеді. Алғашқы кезде колоннаның бастаушысы етіп екпіндірек балаларды белгілеу керек. Балалардың жеңілірек жүгіруіне назар аударған дұрыс.
Жылқылар
Балалар екеу-екеу болып жұпталып тұрады: біреуі – ат, екіншісі – айдаушы (арбакеш). Ойын үшін жүген беріледі немесе балалар бірінің-бірі белбеуінен ұстайды. Атқа мініп желейік, атаға сәлем берейік. Шалқанды жерден өтейік,жаңғақ теріп келейік. Екі-екіден алайық, әдемісін қарайық, тәттісін іздеп табайық.Текст аяқталса да балалар сол ырғақпен тәрбиешінің «әуп, әуп...» деген ызыңымен бұрынғы қалпында жүгіре береді немесе тәрбиеші: «тыр-р...» дегенше, балалар таңдайын қағып ойнай береді. Ойын қайталанған кезде, балалар рольдерімен алмасады. Балалар ойынды әбден игерген кезде, тәрбиеші балаларға жүгіріп жүргенде тізелерін жоғарырақ көтеруді ұсынады.Ойынды бір жұптан бастау керек те, бірте-бірте 3-4 жұпқа дейін жеткізген дұрыс.

Негізгі қимыл – секіру
Қояндар мен қасқыр
Ойынға қатысушылардың біреуін қасқыр етіп таңдап алады. Қалған балалар қоянның ролін бейнелейді.Алаңның бір жағында қояндар өздеріне үйшік жасап жатады (дөңгелектер сызады). Ойын басында қояндар өздерінің үйлерінде тұрады, қасқыр алаңның екінші шетінде (сайда). Тәрбиеші былай дейді: Шоқақ, шоқақ жүгіріп,
Қояндар кетіп барады.
Тұрған көгі құлпырып,
Көгалды іздеп табады.
Шөпті жалмап жеседі,
- Қасқыр жоқ па? – деседі.
Тың-тыңдайды абайлап.
Қояндар үйлерінен жүгіріп-жүгіріп шығады да алаңда ойнай бастайды. Олар біресе екі аяқтап секіреді, біресе тізерлейді, шөп жұлады, қасқыр келіп қалған жоқ па екен деп жан-жағына қарайды. Тәрбиеші соңғы сөзін айтқан кезде қасқыр сайдан шығады да қояндарды ұстауға ұмтылып, қуа жөнеледі (тиісейін деп). Қояндар өз үйлеріне қарай қашады. Ұстаған қояндарын қасқыр сайға қарай алып кетеді. Қасқыр кетісімен тәрбиеші өлеңнің тексін қайталайды, ойын басынан қайталанады. 2 – 3 қоянды ұстағаннан кейін басқа қасқыр белгіленеді.Балалар үйшікті бір-біріне жақын жасамауын бақылау керек.
Шымшық торғайлар мен автомобиль
Алаңның шекарасы сызылады немесе жалаушалармен белгіленеді. Алаңның бір жақ шетінде орындықтарда немесе скамейкаларда шымшық торғайлар отырады. Алаңның екінші жақ шетінде автомобиль тұратын жер (гараж) белгіленеді.Тәрбиеші: «Шымшық торғайлар ұясынан ұшады», - дейді. Балалар скамейкаларынан секіріп-секіріп түсіп (олардың биіктігі 10 – 15 см), қолдарын екі жаққа жазып, әр түрлі бағытта жүгіре бастайды, қос аяқтап секіреді. Гудок беріледі де автомобиль (белгіленген бала) көрінеді. Шымшық торғайлар үркіп, ұяларына ұшып кетеді (әрқайсысы өз орындарына – ұяларына баралы). Автомобиль гаражға оралады. Ойын басқа автомобильмен қайта басталады. Ойында автомобиль болып ойнайтын балаларға руль беруге болады. Тәрбиеші балалардың шеңберден шығып кетпеуін бақылайды. Ойынға «дән шұқылауын» енгізуге болады. Тәрбиеші: «кішкене құстардың жем жегісі келді, дән шұқи бастады», - дейді. Осы сөзді естіген кезде, балалар тізерлеп, отырып қалады да саусақтарымен еденді немесе жерді соға бастайды.

Жылғадан қарғып өтеміз
Алаңға жылғаның суреті салынады, бір жағынан жіңішкелеу, әрі қарай барған сайын енділеу (10-нан 14 см-ге дейін).Балалардың бір тобына алғашқыда жылғаның жіңішке жағынан, ал кейін енділеу жерінен, ақырында ең енді жерінен секіріп өту ұсынылады. Тәрбиеші жылғаның ең енді жерінен секіріп өткен балаларды атап өтеді.
Қияр, қияр...
Алаңның бір жағында – тәрбиеші(ұстаушы), екінші жағында – балалар. Балалар ұстаушыға қос аяқтап секіріп жақындай түседі. Тәрбиеші былай дейді: Қияржан, қапы қалма сен, Ана бір шетке барма сен. Ол жердің тышқан – қырсығы бар, Құйрығыңды қыршып алар. Соңғы сөзді естіген кезде, балалар өз орындарына қашады, ал тәрбиеші оларды қуып жетеді.
Тауық қорадағы түлкі
Алаңның бір жағынан тауық қораның орны сызылады.(Оның көлемі ойнаушылардың санына байланысты болады.) Тауық қорадағы орындарда (скамейкаларда) тауықтар отырады. Алаңның қарама-қарсы жағында түлкінің іні болады. Қалған жердің бәрі – қора. Ойнаушылардың біреуі түлкі болып белгіленеді, қалғандары – тауықтар. Тәрбиешінің сигналы бойынша тауықтар бағанадан секіріп-секіріп түседі де қорада жүгіріп ойнап жүреді, дән шоқиды, қанаттарын қағады. Тәрбиешінің :«Түлкі» деген сигналы бойынша тауықтар тауық қораға қашып барып, ағаштарға отырады, ал түлкі қаша алмаған тауықты ұстап, ініне алып кетеді. Қалған тауықтар отырған ағаштардан қайтадан ұшып түседі, ойын жаңадан басталады. Түлкі екі-үш тауық ұстағаннан кейін, ойын аяқталады. Ойынды басқа түлкімен қайталауға болады.
Кішкене құстар мен мысық
Тәрбиеші учаскеде үлкен дөңгелек (бөлмеде, залда оны жіппен де істеуге болады) сызады. Балалар дөңгелектің сыртын айнала тұрады. Бір баланы мысық етіп тағайындайды, ол ортада тұрады, қалған балалар – кішкене құстар.Мысық ұйықтайды (көзін жұмады), ал кішкене құстар дөңгелектің ішіне келіп, сонда ұшып жүреді, отырады, дән шоқиды. Мысық оянады да кішкене құстарды ұстай бастайды, ал олар шеңбердің сыртына қашады. Ұстаған құстарын мысық шеңбердің ортасына апарады. Тәрбиеші олардың қанша екенін санайды.Ойын басқа мысықпен қайталанады.

Негізгі қимыл – лақтыру
Аңшы мен қояндар
Алаңның бір жағында аңшының орны қоршалған. Екінші жағында кішкентай дөңгелектермен қояндардың орындары белгіленеді. Әр қоршауда 2 – 3-тен қоян бар. Аңшы қояндардың ізін іздеп жүрген адам сияқтанып, алаңды бір айналып өтеді де қайтып орнына келеді. Тәрбиеші: «Қояндар жазық алаңға шықты», - дейді. Қояндар өздерін қоршаған дөңгелектерден жүгіріп шығып, қос аяқтап секіреді, алға қарай жылжиды. Тәрбиеші: «Аңшы» деп дауыстаған кезде, қояндар тоқтайды, аңшыға арқасымен бұрылады, ал аңшы орнынан қозғалмастан, оларға доп лақтырады. Доп тиген қоян атып өлтірілген болып саналады да аңшы оны алып кетеді. Ойын үш рет қайталанғаннан кейін, атылған қояндардың саны алынады, басқа аңшы белгіленеді, ойын жалғастырыла беріледі.
Сақинаны дәл кигіз
Ойынның мәні әр түрлі қызықты фигураларға, мысалы, тұмсығын жоғары көтерген пілге, мойнын созған қазға, аяғын жоғары көтерген қоянға (суретті қараңыз) сақина лақтырып, оны дәл тигізуде.Фигурадан 1,5 – 2 м жерде сызық жүргізіледі – балалардың сақина лақтыратын жерінің шекарасы. Тәрбиеші қалай тұру керек екенін, сақинаны горизонтальды жағдайда керектігін, қалай лақтыру (өз жағынан) керектігін көрсетеді. Сақина лақтырғаннан кейін ұшып бара жатқан горизонтальды қалпын сақтау қажет. (Балалар мұны бірден істей алмайды, сондықтан алғашқыда, оның қол қимылын бағыттап, сақинаны ойнаушы баламен бірге лақтыру керек.)
Жіптің (сетканың) үстімен доп лақтыру
Екі ағаштың немесе гимнастикалық бағанның арасына, баланың көкірегінен биіктікке, жіп немесе сетка тартылады.Жіптің (сетканың) екі жағынан, одан 1м жерде сызық жүргізіледі. Балалар тобы (екі жағынан 4 – 6 адамнан) сызықтың екі жағында бір-біріне қарама-қарсы тұрады. Шетте тұрған балалардың біреуі допты қабылдайды. Тәрбиешінің «Баста» деген сигналы бойынша ол допты, сетка арқылы, қарсысында тұрған балаға лақтырады. Ол допты қабылдап, жанында тұрған балаға жібереді т.б. Доп ең соңғы ойнаушы топтардың қандай қателіктер жібергенін атап көрсетеді.
Ойын варианты : Бір топтың барлық балалары әрқайсысы бір доптан алады да, оны қарсы тұрған балаларға лақтырады.

Негізгі қимыл – өрмелеу
Үй қояндары
Алаңның бір жағында дөңгелек шеңбердің суреті-үй қояндарының клеткалары салынады. Алдарына орындықтар қойылады да оларға тігінен шеңбер байланады. Ал қарама-қарсы жақта да орындық қойылады – күзетшінің үйі, онда тәрбиеші отырады. Үй мен қояндардың клеткаларының арасында - көк шалғын. Балалар 3-4 адамнан, кішкене-кішкене топ болып, дөңгелек шеңбердің ішінде тұрады. «Қояндар клеткаларда отыр,» - дейді тәрбиеші; балалар тізерлеп отырады. Күзетшінің ролін атқаратын тәрбиеші кезекпен-кезек клеткаларға келіп, қояндарды шығарады да: «Серуендеңдер, шөп жеңдер», - дейді. Қояндар құрсаудан өтіп, жүгіріп, секіре бастайды.Біраз уақыттан кейін тәрбиеші: «Клеткаларыңа жүгіріңдер», - дейді. Қояндар үйлеріне қарай жүгіреді, қайтадан құрсаудан өтіп, әрқайсысы өз клеткаларына оралады.Күзетші қайтадан жібергенше, қояндар клеткада отыра береді.
Мысықтың балалары мен күшіктер
Ойынды гимнастикалық қабырға бар бөлмеде немесе учаскеде өткізуге болады. Ойнаушыларды екі топқа бөледі. Бір топтың балалары мысықтың балаларын, екіншілері – күшіктерді бейнелейді. Мысықтың балалары гимнастикалық қабырғаның жанында тұрады; күшіктер бөлменің екінші жағында тұрады (скамейкалардың, сатылардың арғы жағында қырынан қойылған будкалар).Тәрбиеші мысықтың балаларына жеңіл де ептілікпен жүгіріп өтуді ұсынады. Тәрбиешінің: «Күшіктер» деген сөзін естісімен екінші топтағы балалар скамейкадан аттап секіріп өте бастайды. Олар мысықтардың соңынан еңбектеп жүгіріп бара жатып: «Ап, ап, ап,» - деп үреді. Мысықтың балалары мияулап гимнастикалық қабырғаға шығып кетеді. Тәрбиеші ылғи олардың жанында болады.Күшіктер өз үйлеріне қайтады. Екі-үш рет қайталаудан кейін, балалар рольдермен ауысады, ойын жалғаса түседі.
Әр түрлі қимылдармен орындалатын ойындар
Сыйлықтар Балалар бір-бірінің қолынан ұстап, шеңбер құрады. Ойынды басқарушы сайланады, ол шеңбердің ортасында тұрады, ал қалғандары шеңбер бойымен оңға қарай жүреді де, мынадай өлең айтады:
Әкелдік сыйлық бір құшақ, Шетінен бәрі тамаша-ақ. Мінеки әсем қуыршақ, Ұшақ және ағаш ат.
Сөз аяқталғаннан кейін балалар тоқтайды, ал дөңгелектің ортасындағы бала аталған сыйлықтардың қайсысын алғысы келетінін айтады. Егер ол ат керек десе, балалар атқа ұқсап шабады: аяқтарын жоғары көтеріп, бірінің артынан бірі дөңгелекті айнала жүгіреді. Қолдарын алға қарай созады, денелері сәл арттқа қарай аздап шалқайған; егер қуыршақ десе, онда орындарында ортаға қарап тұрып, кез-келген әнге билейді; егер зырылдауық десе, - бір орында тұрып, айналады, одан кейін зырылдауыққа ұқсап, сәл жантайып тізерлеп отырады; егер ұшақ десе, - ұшақтың ұшуына және қонуына ұқсаған қимыл жасайды: қолдарын екі жаққа созып, бірінің артынан бірі дөңгелекті айналып, жай қалықтап жүгіреді. Дөңгелектің ортасында тұрған бала: «Тоқта» деген кезде, жүрісті баяулатады да қалықтап барып, жүресінен отырады. Балалар қандай да болмасын бір ойынды бейнелегенде, оған тиісті сөздер айтады:
Арғымақ ат аршындап, Арбақ-арбақ жүгірді, Төрт тұяқтың тарсылдап, Естіледі дүбірі. Қуыршақ, кетші билеп кеп, Лентаңды қызыл иректеп, Зырылдауық міне былай айналар, Зырыл қағып тұратыны қайда бар! Бұл ұшақ ұшып өтті жерді көп, Ішінде оның ұшқыш отыр ер жүрек. Шеңбердің ортасында тұрған бала ойнаушылардың біреуін таңдайды. Таңдаған бала ортаға шығады да ойын қайтадан басталады.
Жалаушаны тап (қайда тығылғанын тап)
Балалар бөлменің қабырғасынан жағалай ұзына-бойына немесе алаңның бір жағына отырады. Тәрбиеші балаларға жалаушаны көрсетеді де, оны жасыратынын айтады. Тәрбиеші балаларға орындарынан тұрып, теріс қарауды ұсынады. Бұдан кейін балалардың ешқайсысына қарамай тұрғанына көзі жеткеннен кейін, жалаушаны жасырады да: «Ал, іздеңдер» - дейді. Балалар тығылған жалаушаны іздей бастайды. Жалаушаны кім бірінші болып, тапса, ол ойын қайталанған кезде жалаушаны жасыру құқығына ие болады. Жалаушаны балалар бірден таба алмайтындай етіп жасыру керек. Бірақ, егер балалар жалаушаны ұзақ уақыт таба алмаса, онда тәрбиеші жалауша тығылған жерге келіп, сол маңнан іздеуді ұсынады. Жалаушаны бала жасыратын кезде, оған дұрыс орын табуға көмектесу керек. Жалаушаны басқа нәрсемен ауыстыруға болады.
Өтіп орман, баулардан, Асып асқар таулардан
Өтіп орман, баулардан, Тәрбиеші аттың делбесін тартқан Асып асқар таулардан сияқтанып, тізесін жоғары көтеріп, Дабыл ата келеді. Аяқтарын алшақ-алшақ басады: Аты бүлк-бүлк желеді. «Атаның аты осылай жүреді».Бала- Кемпірі осы қиырға, лар тәрбиешінің артынан топпен еркін Шыққан мініп сиырға. жүреді. Бұзау, лақ мінісіп, Әзілдесіп, күлісіп. Бәрішоқырақтап шабады. Соңына ерген және бар. Немерелер, балалар. Топ,топ,топ, топ, желеді Топырлатып келеді. Тәрбиешінің «құр-р-р» деген сөзін естігенде бәрі тоқтайды.
Қай жерден есік қақты?
Балалар орындықтарда отырады. Ойынды басқарушы белгіленеді. Ол ортаға шығады, оның көзін байлайды. Қалған балалар тып-тыныш отырулары керек. Тәрбиеші жай ғана, дыбыс білдірмей, балалардың артымен дөңгелекті бір айналып өтеді. Отырған балалардың біреунің жанына тоқтайды да таяқпен орындықтың арқасын қағып-қағып таяқты көрінбейтіндей етіп, сол баланың артына жасырады. Бұдан кейін сәл шеткерірек барады да: «Уақыт болды!» - дейді. Ортада тұрған бала таяқтың қай жерде тығылғанын табуы керек, таяқ жасырынған балаға келуі керек. Егер дұрыс тапса, ол таяқ табылған баланың орнына отырады, ал ана бала ойын бастаушы болады. Егер басқарушы қателессе, онда ойын соңын басқаруымен қайта басталады. Оның тындауына кедергі келтірмес үшін, балаларға бұрынғыдан да тыныш отырыңдар деп қою керек. Егер ол екінші ретте де таппаса, онда басқа жүргізуші белгіленеді де ойын ары қарай жалғаса беріледі. Ескерту: Баланың көзін байлайтын орамалдың астына ақ қағаз салу керек немесе орамалдың орнына қағаз қалпақ кигізу керек.

Ербол, қай жерге суға түсті
Балалар скамейкаға отырады. Ойын басқарушы – Ербол белгіленеді. Ол шетте тұрады да қалған ойнаушылар алақандарын тостағанға ұқсатып ұстайды да тізесіне қояды. Тәрбиешінің қос уыстап ұстаған алақанында кішкентай майда тас бар. Ойынды басқарушы ойнаушыларға теріс қарап арқасымен тұрады. Балалар хормен мынадай өлең айтады:
-Ербол, шомылды екен қай жерде? -Айналасы аппақ тасты сай жерде. Менде ғой ол ақ тасыңыз іздеген, Соны сұрап келдіңіз бе сіз менен. (Соңғы екі жол екі реттен қайталанады.) Осы кезде тәрбиеші кезекпе-кезек балардың барлығының алақандарына тиіп өтеді, тасты байқатпастан біреуінің қолына тастап кетеді. Текст біткеннен кейін барлығының алақандары жабулы болуы керек. Ербол ойнаушыларға қарай бұрылып, тастың кімде екенін табуға тырысады.Егер тапса, өзі сол баланың орнына отырады, ал ана бала іздеуші болады. Егер таба алмаса, ойынды тағы да жүргізеді. Бұл жолы да таба алмаса, онда скамейканың шет жағына отырады, ал іздеуші жаңадан белгіленеді. Балалар ойынды жақсы меңгерген кезде, ойынды өздері ұйымдастырады. Бастаушы мен Ерболды жаңылтпаштың көмегімен белгілейді.

Отыр да отыр, ақ қоян...
Қабырғаның жанында қоян жүресінен отыр. Аңшылар (10 – 12 адам) бір топ бала болып қарсы жақ қабырғаға жайғасқан. Ойынға қатысушы балалар былай дейді: Отыр бұғып бір қоян, Қоян басын жан-жағына бұрып қарайды және Отыр бұғып сұр қоян. үндемей тыңдап қалады Бір бұтаның түбінде. Аңшылар жосып келеді, Аңшылар дөңгелекті айнала шауып жүреді де Бір шауып, бір желеді. қоянның сөзін естіген жерде тоқтай қалады Түк кезікпей бүгінге, Түк кезікпей бүгінге, «Сенбесеңдер, жарандар, Жалғыз қоян ғана сөйлейді. Тізесін сәл ғана бүге ұстап, Құйрығыма қараңдар. бүкіл бойын созып тік тұрады.Соңғы жолдарға келгенде Сендердікі емеспін, аңшыларға арқасын беріп,секіреді,тағы да,тағы да Мен кеттім!» секіредіБұдан кейін қоян қашады. Аңшылар бір-бірімен қолдарын тізбектеп ұстап, қоянды ұстайды.Қоянның аңшының қолынан сытылып шығып қашуға правосы жоқ. Егер дөңгелек шеңбер толық қоршалса, - онда қоянның ұсталғаны.
Мұнара үй
Ойнаушылардың саны әр қилы болуы мүмкін, бірақ 6 адамнан кем болмайды. Балалар кімнің бақа, мысық, қоян,түлкі,қасқыр, аю болатынын өзара келіседі. Барлық аңдар бірнешеу болуы мүмкін, тек аң ұстайтын аю біреу ғана болуы керек (ол жаңылтпаштың көмегімен сайланады). Барлық ойнаушылар қол ұстасады, шеңберді айналып жүріп отырып мынадай өлең айтады:
Далада тұр мұнара ұқсайтұғын киікке, Аласа да емес ол, емес және биік те. Міне осынау аңызда тышқан зытып барады. Тоқтап есік алдына тықылдатып қағады.
Аю болып жүрген балалар ортаға жүгіріп шығып:
Кімдер мынау тамаша мұнарада тұрады? Кімдер мынау аласа мұнарада тұрады? – деп сұрайды.
Ешкім жауап бермейді, олар дөңгелек ортасында қала береді. Қалған балалар қайтадан шеңбермен жүреді (бұл жолы кері қарай жүреді), қайтадан сол сөздерді айтады, тек аюдың орнына бақаны атайды. Аталған балалар әр жолы ортаға жүгіріп шығады да:
Кімдер мынау тамаша мұнарада тұрады?. Кімдер мынау аласа мұнарада тұрады? – деп сұрайды.
Оларға шеңбердің ішінде тұрғандардың бәрі жауап береді:
Мен – тышқанмын, шиқылдақпын, Мен – бақамын, бақылдақпын. Ал сен кімсің?
Тиісті жауап естігеннен кейін олар: «Кел, бізбен бірге тұр», - дейді.
Жалғыз аю ғана қалады. Ол жиналған аңдарды айналып жүреді. Олардың: «Сен кімсің?» деген сұрауына: «Мен аюмын – барлығыңды ұстаушымын», - дейді.
Оның сөзінен кейін барлығы белгіленген орынға қарай жүгіреді, ал аюда оларды ұстай бастайды. Ұстаған балаларына аю ендігі ойын қайталанғанда қайсысының кім болып ойнайтынын өзі айтады; қалған рольдер жұрттың қалауы бойынша бөлінеді. Ойынға қатысушыларға тиісінше маска-шапкалар кигізсе жақсы болады.

Ересек балалар тобына арналған ойындар
Негізгі қимылдар – жүру мен жүгіру
Біз көңілді балалармыз
Балалар алаңның немесе бөлме қабырғасының бір жағында тұрады. Олардың алдынан сызық сызылады. Сондай-ақ алаңның қарама-қарсы жағынан да сызық сызылады. Балалардың жанынан шамамен екі сызық аралығында тәрбиешібелгіленген немесе балалар тағайындаған ұстаушы тұрады.Балалар мәтінді дауыстап айтады. Біз көңілді баламыз Жүгіріп, ойнап барамыз. Қуып жетіп қараңыз: Бір, екі, үш – ал ұста!
Балалар ұста деген сөзден кейін алаңның екінші жағына жүгіреді, ал ұстаушы оларды қуады. Ең алдымен ойнаушы сызықты аттағанша, ұстаушы оны ұстап алса, ол ұсталған болып есептеледі де, ұстаушының қасында отырады.Екі-үш жүгірістен кейін ұсталған баланың неше рет ұсталғанын есептеп шығарады да, жаңа ұстаушыны сайлайды. Егер ұстаушы ешкімді ұстамаса да, бәрібір жаңа ұстаушы сайланады.Тәрбиеші балалардың мәтінді мәнерлемей, оны анықтап айтуын қадағалайды.

Табан балық және шортан

Бір баланы шортан етіп белгілейді.Ойнаушылардың қалғаны екі топқа бөлінеді: олардың бір тобы – ұсақ тастар, олардан шеңбер жасалады, екінші тобы – табан балық, олар шеңбердің ішінде жүзеді. Шортан шеңбердің сыртында жүреді.Тәрбиешінің: «Шортан!» деген сигналы бойынша ол тездетіп, табан балықты ұстау үшін шеңберге жүгіреді.Ал табан балық орын алуға, ойнаушылардың біреуінің артынан тұруға және отыруға асығады (табан балық шортаннан қашып, ұсақ тастарға барып тығылады). Шортан әлі тығылып үлгірмеген табан балықтарды ұстайды. Ұсталғандар шеңбердің сыртына кетеді.Ойын 3-4 рет жүргізіледі де, содан кейін ұсталғандардың саны есептеледі.Кейін шортанды жаңадан белгілейді. Шеңбер жасап тұрған және шеңбердің ішінде жүрген балалар орындарын ауыстырады да, ойын қайталанады.
ӘткенщекОйнаушылар шеңбер жасап тұрады. Тәрбиеші балаларға ұшы түйілген жіп береді. Балалар оң қолдарымен жіптен ұстап, солға бұрылады да, мына тақпақты айтады: Әрең-әрең әлдиледі, Әткеншегім ән-билерін. Тербеткенде ойнадым ғой, жүгіруді қоймадым ғой Балалар мәтінге сәйкес шеңбер жасап жүреді: алдымен жайлап,содан соң тезірек, ал соңында жүгіреді. Тәрбиеші балалар жүгірген кезде «Жү-гі-ре-міз, жү-гі-ре-міз» деген сөзді айтады. Балалар шеңбердің бойымен екі рет жүгіріп шыққаннан кейін, тәрбиеші қимыл бағытын өзгертіп: «Бұрылыңдар», - дейді. Ойнаушылар шыр айналып, сол қолдарымен жіпті тез ұстайды да, екінші жаққа жүгіреді. Содан соң тәрбиеші балалармен бірге қарай жалғастырады:
Жаймен ғана тербетіңдер, Әткеншекпен ер жігіттер! Бір, екі, бір, екі Ойын бітті мінеки!
Әткеншек қимылы бірте-бірте жайлай бастайды. «Ойын бітті мінеки»» деген сөздерді естігенде, балалар жіпті тастайды да, алаңмен жүріп тарап кетеді. Балалар біраз тыныққаннан кейін, тәрбиеші үш рет қоңырау соғады немесе үш рет дабыл қағады. Ойнаушылар әткеншектен орын алуға асығады, яғни шеңберге барып тұрады да, қолдарына жіп алады. Ойын қайтадан басталады. Үшінші қоңырауға дейін орын алуға үлгірмесе, әткеншек теппейді, жаңа отырғызу басталғанға дейін, күтіп, тұра береді.Әткеншек ойынын құрсаумен өткізуге де болады. Әр бала екі құрсауды екі қолымен ұстап, тұйық шеңбер жасайды. Барлық қимыл жіппен ойнағандай болып орындалады.Балалар әткеншек ойнап біткен соң, құрсауды еденге жақсылап жайғастыруы керек, өйткені ойыңды қайталағанда, құрсауды тез алып, қайтадан шеңбер жасауына оңай болады.
Тышқан ұстаушы
Ойнаушылар тең емес екі топқа бөлінеді. Азы (мәселен, ойнаушылардың үштен бірі) тышқан ұстаушылар тобын құрайды. Қалғандары тышқандарды бейнелейді. Олар шеңберден тыс тұрады.Тышқан ұстаушыны бейнелейтін балалар бір-бірінің қолын ұстап, шеңбер бойымен біресе солға, біресе оңға жүре бастап, мына мәтінді айтады:
Әй, тышқандар мазаны алып,
Кеттіңдер ғой көбейіп.
Кемірумен жазаладың
Сазайыңды берейік.
Сақтаныңдар, сақ болындар,
Сендерге де жетерміз.
Құрған торға тап болыңдар,
Сендерді қор етерміз!
Балалар тақпақты айтып болған соң, тақтайды да, ұстасқан қолдарын жоғары көтереді. Тышқан ұстаушыға жүгіріп барады да бірден екінші жағына асып шығып кетеді. Тәрбиеші «шарт» - деп қол соққанда шеңберде тұрған балалар қолдарын түсіреді де, отыра қалады, сол кезде тышқан ұстаушы ұстап алған болып есептелінеді. Шеңберден шығып үлгіре алмаған тышқандар ұсталған болып саналады. Олар қайтадан шеңбер құра дөңгелене тұрады (тышқан ұстайтын қақпанның көлемі үлкейтіледі). Тышқандардың көбі ұсталған соң, балалар рольдерін ауыстырады да, ойын қайталанады.Тәрбиеші балалардың тақпақты айқын, айқайламай айтуын әрбір буынды мәнерлемей, сөзге түсетін логикалық екпін жасап айтуын қадағалайды.Ойын соңында тышқан ұстаушының қолына бір рет те түспеген өте епті тышқандарды атап өткен жөн.
Жүгіріп өтуге үлгер
Тәрбиеші балалардың біреуімен жіптің екі ұшын (оның ұзындығы 3-4м) ұстап, оны жүгіріп келе жатқан балалардың бағытына қарай жайлап айналдырады. Балалар бірінен соң бірі, жіп жоғары көтерілген кезде, жіптің астынан жүгіріп өтуге үлгеруі қажет.Тәрбиеші балалар қимылын реттеп отырады, ол әрбір жүгірушіге: «Жүгір!» деген сигнал береді.Әрі қарай жіптің қимылын балалардың өздері бақылап, жіп жоғары көтерілгенде, жүгіріп өтуге тырысулары қажет.
Кімнің звеносы тез жиналады
Балалар ойнаушыларының саны бірдей 3 – 4 топқа бөлінеді: әрбір топқа бір қандай да болмасын түсті жалаушалар беріледі.Алаңның ең шетінен немесе бір жақ шетінен таған үстіне сондай түсті 3 – 4 жалаушалар қойылады. Әрбір топ өз түстеріне сай кішкене жалаушаның алдына барып, колоннаға тұрады Ойнаушылар сапқа тұрған кезде, тәрбиеші дабыл қағады, содан соң балалар алаңмен әр түрлі бағытта жүреді, жүгіреді, секіреді. Тәрбиешінің берген ырғағына, темпіне байланысты қимыл өзгеріп отырады.«Орныңа тұр!» деген синнал бойынша балалар өздерінің жалауына қарай жүгіреді де (бетін жалауға қаратып) колоннаға тұрады. Тәрбиеші қай топтың бірінші болып тұрғанын белгілейді.Ойынды екі-үш рет қайталаған соң, балалар жүгіріп, секіріп жүрген сәтте тәрбиеші «Тоқта!» - дейді. Осы сигнал бойынша барлық ойнаушылар тоқтайды да, көзін жұмады. Осы кезде тәрбиеші жалаулардың орнын өзгертеді де: «Орындарыңа тұрыңдар!» - дейді. Балалар көзін ашады да, өз жалауларының алдына колоннаға тұруға асығады. Қай колоннаның бірінші тұрғаның атап өтеді.
Қу түлкі
Ойнаушылар бір-бірінен бір қадам қашықтықта шеңбер жасап тұрады. Тәрбиеші бәрінің көз жұмуларын сұрайды. Балалар көздерін жұмады, ал тәрбиеші шеңберді айналып (балалардың артымен) шығады да, ойнаушылардың біреуін түртіп, қалады, сол бала қу түлкі болып саналады. Тәрбиеші содан соң балаларға көздерін аштырады да, жан-жақтарына ұқыпты қарауды, кімнің осылардың ішінде қу түлкі екенін, мүмкін, оның өзі қу түлкі екендігін білдіріп қояр дейді.Ойнаушылар (аздаған саябыр дыбыспен) үш рет дауыстап, алдымен жайлап, содан даусын көтеріп: «Қу түлкі, сен қайдасын?» - деп сұрайды. Бұл кезде бәрі бір-біріне қарайды.Ойнаушылардың бәрі (оның ішінде қу түлкіде)үшінші рет сұрайды: «Қу түлкі, сен қайдасын?» - деп сұрағанда – қу түлкі шеңбердің ортасына тез шығады, қолың жоғары көтеріп: «Мен мұндамын!» - деп дауыстайды.Ойнаушылардың бәрі алаң бойына жүгіріп жүреді, ал түлкі оларды ұстайды. Ұсталған, яғни түлкі кімге қолын тигізсе, сол шетке шығады.Мұнан кейін түлкі екі-ұш баланы ұстаған соң, тәрбиеші «Шеңберге» деп дауыстайды. Балалар қайтадан шеңбер жасап, тұрады да, ойын қайталанады.
Негізгі қимыл – секіру
Кім тезірек
Балалар қолдарындағы секіргішпен алаңның бір жағына, бір-біріне бөгет жасамай сапқа тұрады. Олардан он бес-жиырма қадам қашықтықта сызық сызылады немесе жалаушалар байланған жіп тартылады.Балалар келісілген сигнал бойынша бір мезгілде сызыққа бағыттала секіреді. Тәрбиеші сызықтың үстіне түскен баланы белгілеп алады.
Жіптен секіру
Екі бала жуан жіпті, бауды немесе ұзын секіргішті арқанды ұстап тұрады: біреуі – бір шетін, екіншісі – екінші шетін ұстайды. Олар оны жайлап әрі бір қалыпты балалардың тұрған жағына қарай айналдыра бастайды, ал олар кезекпен жіптен, оған тиіп кетпей, секіруге тырысады. Тиіп кеткен жіпті айналдырып тұрған баланың біреуін ауыстырады.Ойында балаларға белгілі бір тапсырмаларды, мысалы, «Кім 5 – 10 рет қатесіз жіптен секіреді?» деген, беруге болады.
Қойшы және табын
Алаңның бір жағында гимнастика скамейкасы немесе текшеленген жіңішке тақтайшаның көмегімен қой қора қоршалады.Ойнаушылардың ішінен қойшы таңдалып алынады. Қалғандары – қойлар. Қойшының көзін байлайды. Ол қой қорадан қашық емес жерде тұрады да: «Қойлар, қойлар, міне, мен келдім», - дейді.Қойлар дуалдан кезек-кезек секіріп, қойшыға жақындайды да: «Қойшы, қойшы, маған қанша қадам бересің?» деп сұрайды.Қойшы әрқашан қандай болса да (онға дейін) бір санды атайды. Қой сондай санға сәйкес келетін қадамды санайды да тоқтайды...Барлық қой тарап кеткен кезде, қойшы: «Менің табыным қайда?» - деп сұрайды. Барлық қой: «Мә, мә мә...» - деп дауыстайды – содан соң үндемей қалады.Қойшы қойларды іздей бастайды, - олардың тек даусы шығады, ал қойлар өз орындарында тұрады. Қойшы орнынан тұрып, біреуін түртіп:«Қойым, қойым, сен кім?» - дейді. Ал қой: «Мә, мә, мә» - деп жауап қайтарады. Қойшы оның кім екенін шешуі керек. Егер қойшы қателессе, барлық қой маңырайды да, олардың біреуі қойшыны қой қораға қарай алып барады, ал өзі орнына қайта оралады.Қойшы: «Менің табыным қайда?» деп қайтадан сұрайды, ұсталған қойды ол танығанша, ойын жүргізіле береді. Содан кейін ол байланған көзін шешеді де қой болып шыға келеді, ал қой – қойшы болады.
Еденде (жерде) қалма
Алаңның (бөлменің) әр жерінде, оның шекарасына жақын 25 – 30 см биіктікте заттар орналастырылған: баспалдақтары бар тақтай басқыштар, биіктетіп қойылған тақталар, аласа жәшіктер, скамейкалар, дөңгелек ағаштар (диаметрі 25 см-ден кем емес). Ұстаушы тағайындалады. Оның қолын байлайды. Балалар алаңның әр жеріндегі аспаптарға орналастырылады.
Дабыл соғысымен балалар секіреді, жүгіреді немесе тәрбиеші берген ырғаққа, темпке байланысты алаңмен секіреді. Ұстаушы жалпы қимылға қатысады. Тәрбиешінің «Ұста!» деген сигналы бойынша барлық балалар тағы да қойылған заттарға (биіктегі) тырмысып шығады. Ұстаушы биікке шығып, үлгермегендерді ұстайды. Ұсталғандар бір жаққа барып отырады.
Ойын 2 – 3 рет қайталанғаннан кейін ұсталғандардың саны есепке алынады, жаңадан ұстаушы белгіленеді, ойын қайталанады.
Тәрбиеші биіктіктен балалардың екі аяғымен, тізесін бүгіп және жайлап қана жерге секіруін қадағалайды, сондай-ақ балалар алаңның бүкіл бойына өздері шығуға тиісті заттардан аулақ жүгіріп жүрулерін де қадағалайды.

Қармақ
Балалар шеңбер жасап тұрады. Шеңбердің ортасында – тәрбиеші. Ол бір шетіне құм салынған қапшық байланған жіпті ұстап тұр. Тәрбиеші шеңбер бойына қапшық байлаған жіпті жер бетімен айналдырады, ал балалар қапшыққа аяқтарын тигізбеуге тырысып, жоғары секіреді.
Тәрбиеші алдын ала балаларға секірудің қажет екенін көрсетеді және түсіндіреді: қатты ырғу және аяқты жинап алу.
Біраз уақыт балаларды дем алдырып, кідіріс жасап отырған жөн.
Негізгі қимыл – лақтыру
Қарлы шеңбер
Балалар әрқайсысы 4 – 5 адамнан тең екі топқа бөлінеді. Дуалға бекітілген екі жалпақ фанердің бетіне дөңгелектер диаметрі 50 – 60 см нысаналар сызылады. Нысанадан 3м қашықтыққа сызық жүргізіледі. Әр топ сызықтың арғы жағында өзінің нысанасына қарсы сап түзеп тұрады, сызықтан аттауға болмайды.Әрбір ойнаушыда 6 – 8-ден кесек қар бар.Тәрбиешінің: «Бастаңдар!» - деген сигналы бойынша әрбір топ қолындағы кесек қарды лақтырып, өз шеңберлеріне, мүмкіндігінше, тезірек жабыстыруға тырысады. Егер балаларда кесек қарлар таусылып қалса, олар оны сол жерде- ақ сығымдап жабыстырып алады. Дөңгелекті кесек қарлармен қай топ бұрын толтырса, сол топ жеңіп шығады.
Доп мектебі
Ойын үшін кішкене доп беріледі. Балалар біреуден, екеуден және шағын топ болып ойнайды.Ойын барысында бала қате жібере қалса, допты басқа балаға береді. Ойынды жалғастырған кезде ол қате жіберген қимылдан бастайды. Қимыл түрлері: 1. Допты жоғары лақтырып, оны екі қолмен ұстап алу. Допты жоғары лақтырып, ол өрлеп бара жатқан кезде, қолдарын алдына ұстап, алақанын соғу. 2. Допты жерге соғып, оны екі қолмен қағып алу. Допты жерге соғып, бірден қолдарын алға созып, алақанын соғу және допты екі қолымен қағып алу. 3. Екі-үш қадам алыс жерден қабырғаға қарап тұру, оған допты соғу және оны екі қолымен ұстап алу. 4. Допты қабырғаға лақтыру, оның жерге соғылуына мүмкіндік беру, қабырғадан алыстап барып, одан соң допты қағып алу. 5. Допты жерге оң қолымен бес, сол қолымен бес рет соғу.
Кегли
Бір-бірінен 3 – 5см қашықтықта кегли қатар-қатар қойылады. Олардан 1,5 – 3м қашықтықта сызық – «кон» сызылады. Ойнайтын балалар (3 – 4 адам) кезекшілік тәртіппен (кезекшілікті балалардың өздері шешеді), белгіленген кон сызығына шығады да, кеглиді соғуға тырысып, күшпен шарды домалатады. Кеглиді жоғары ұшырып түсірген баланың тағы соғуға құқығы бар. Соғылған кеглилер жиналып алынады. Шардың шартты санына қарай, кім кеглиді көп соғып түсірсе, сол женген болып есептеледі. Кеглилердің арасындағы, сондай-ақ кеглиден кон сызығына дейінгі қашықтық бірте-бірте ұлғайтыла беріледі. Кегли ойынын бөлмеде де, учаскеде де ойнауға болады.
Секіріп жүріп доп ұстау
Бұл ойын алаңда өткізіледі. Бұған аса күрделі емес, бірақ тұрақты жабдық керек: сызылған төртбұрыштың бұрыш-бұрышына биіктігі 50 - 60см 4 баған орнатылады да, оларға резинканың көмегімен табақ бекітіп, (диаметрі 15см), одан ұстауға ыңғайлы болуы үшін, оның түбін тесіп жіп өткізіледі.Табаққа ойнаушылардың санына қарай (2-4 адам)кішкене ған жеңіл доптарды (үстел үстінде ойнайтын теннис добын) салады. Балалар сачоктарымен төртбұрыштың жан-жағына тұрады. Балалардың біреуі күшпен жіпті тартады, табақ жоғары көтеріледі де доптарды лақтырады. Ойнаушылар орындарынан қозғалмай сачоктарымен доптарды ұстайды. Тәрбиеші доптарды ұстаған балаларды белгілейді де, ойын әрі қарай жалғаса береді.Егер ойнаушылар көп болса, олар ойынды неше рет қайталайтыны жөнінде бір партия (2-3рет) келісіп алады.Ескерту. Ойында кәдімгі сачокты пайдалануға болады, бірақ таяғын 20-30см-ге дейін қысқарту керек.
Сақинаны дәл кигіз
Ересек балалар топтарында сюжетті, сондай-ақ сюжетсіз сақина кигізу ойындарын пайдалануға болады: әр түрлі формадағы тағандардың үстіне қазықша орнатылады.Балалар қашықтығы 1,5-2,5 м жерден сақина тастайды.Ойынды балалар тобымен (4 – 6 адаммен) өткізуге болады. Балалар үш сақинадан алып, оны кезекпен лақтырып, кез келген қазықшаға кигізуге тырысады.Тәрбиеші балалардың ішінен кімнің сан жағынан сақинаны көбірек лақтырғанын белгілеп алады. Ойын нұсқасы Балалар шартты түрде келіспеген ұпайлар санына ( 6 - 10) ие болғанша, кезекпен екі-үш сақинадан лақтыра береді.Дәл кигізгенін дауыстап санауға немесе тастар, бүршіктер және басқа да заттар арқылы белгілеп қоюға болады.
Жүгіріп өту
Алаңның бір жағында үй сызықпен бөлінеді, қашықтығы 5 – 6 м екінші сызық сызылады, оның арғы жағында екінші үй тұрады. Бір жақты бойлай үйлерге перпендикуляр тағы бір сызық жүргізіледі.Ойнаушылар екі топқа – екі отрядқа (әрқайсысында 6 – 8 адамнан артық емес) бөлінеді. Бір отрядтың балалары кез келген үйдің жанындағы сызыққа сапқа тұрады. Екінші отряд жанындағы сызық бойынав орналасады. Әрбір баланың аяғы жанында екі-екіден қар кесегі жатады. Тәрбиешінің сигналы бойынша бірінші отряд бір үйден екінші үйге жүгіріп өтеді. Екінші отряд балалары бір-бірден қар кесегін алып, оны жүгірушілерге лақтырады. Кесек қар кімге тисе, сол шетке шығып тұрады. Жаңа сигнал берілгенде, жүгіріп өту кері қарай болады; бүйір жақтағы сызықта тұрған балалар жүгіріп бара жатқандарға екінші рет қар кесегін лақтырады. Сондай-ақ бұл ретте де кесек қар тигендер бір жағына шығып тұрады.Тәрбиеші және екінші отряд балаларының ішінен кім ептірек, батылырақ, мерген екенін белгілеп алады. Бұдан кейін ойыннан уақытша шығып қалғандар өзінің отрядына қайта оралады. Отрядтар орындарын ауыстырады да, ойын қайталанады. Ескерту. 1. Ойынға қажетті кесек қарды алдын ала даярлауға, оны бір жерге үйіп қоюға болады, осы жерден балалар оны алады, ал оларды ойын басталар алдында бірден-ақ шиыршықтап алуға болады. 2. Кезекшілікті тағайындау үшін отрядтар (қай отрядқа бірінші жүгіру, ал қайсысына кесек қарды лақтыру) санамақтарды пайдалана алады.
Негізгі қимыл – өрмелеу
Аюлар мен аралар
Ойнаушылар тең емес екі топқа бөлінеді. Біреулері (шамамен балалардың үштен бірі) – аюлар, қалғандары – аралар болады. Мұнарадан 3 – 5м қашықтықта орман сызықпен қоршалады, ал 8 – 10м қашықтықта қарама-қарсы жақта – шабындық. Аралар мұнараға немесе гимнастикалық қабырғаға (араның ұясына) орналасады. Тәрбиешінің сигналы бойынша аралар шабындыққа бал жеуге ұшып барып, ызылдайды. Барлық аралар ұшып кетісімен, аюлар мұнараға – ара ұясына шығып, бал жеп рахаттанады. Тәрбиешінің: «Аралар ұшып» деген сигналы бойынша келіп орманға қашып үлгіре алмаған аюларды (оларға қолын созып жеткізіп) шағады. Содан соң аралар мұнараға қайта оралады, ойын қайталанады. Денесін шағып алған аю бал жеуге бір рет шықпай қояды. Ойын 2-3рет өткізілгеннен соң, балалар ролдерімен ауыстырылады.Тәрбиеші мұнараның (гимнастикалық қабырғаның) жанында болуға тиіс, қажет болған жағдайда ойнаушыларға көмек көрсеткен жөн.
Кім тезірек жалаушаға дейін жүгіреді
Ойнаушылардың бәрі орындықтарда отырады. Алаңның шетінен 5-6 қадам қашықтықта 4-5 бала тұратын сызық жүргізіледі.Алаңның қарама-қарсы жағында 18-20 қадам қашықтықтағы әрқайсысының қарсысына жалауша қоятын орындық қояды. Орындықтар бір сызық бойына қойылады.Тәрбиешінің сигналы бойынша (дабыл қағуы немесе қолын шапалақтау, немесе «Бір, екі, үш – жүгір!» - деген кезде)балалар жалаушаларға қарай жүгіреді, оларды алып, жоғары көтереді, одан соң қайтадан орнына қояды.Тәрбиеші қандай балалардың жалаушаны басқалардан бұрын көтергенін белгілеп қояды. Содан соң жүгіргендердің бәрі орындыққа отырады, ал олардың орнына, сызықтың арғы жағына келесі 4-5 адам тұрады.Барлық бала жалаушаларға бір реттен жүгіріп өткенде ғана, ойын бітеді. Ескерту. Балалар ойынның осы нұсқасын жақсы меңгерген уақытта, ойынды күрделендіру ұсынылады: жалаушаға баратын жолға 60 см биіктікке жіп тартылған тіреу қойылады. Балалар жерге (еденге)қолдарын тигізбей, оның астына кіреді, денесін түзеп, әрі қарап жалаушаға жүгіреді.

Ормандағы ақ тиіндер
Ойын гимнастикалық қабырғасы бар алаңда немесе бөлмеде өткізіледі. Оған өрмелеу үшін қосымша тасымалданатын аспаптар қойылады: қос саты, тіркемелі тақтаймен кішкене сатысы бар пирамида, скамейкалар, үлкен текшелер етіп қойылған тақтайлар және басқалар.Басқарушы – аңшы таңдап алынады. Ол адамның немесе бөлменің қарама-қарсы бөлігінде сызылған дөңгелекте – үйде тұрады. Қалған ойнаушылар – ақ тиіндер, ағаштарға – аспаптарға орналастырылады.«Сақтан!» деген тәрбиешінің сигналы бойынша немесе дабыл қағылғанда – барлық ақ тиіндер орындарын ауыстырады: орындарынан тездетіп түседі, аспаптардан ырғиды, басқаларға барып орналасады. Аңшы осы кезде оларды ұстайды, - оларға қолын тигізеді. Ақ тиіндер еденде жүргенде басқарушы қолымен сипаған олар ұсталған болып есептеледі, сондай-ақ бұрынғы орнында қалғандар да ұсталған болып есептеледі.Олар аңшының үйіне қарай кетеді де бір ойынға қатыспайды.Ойын 5-6 рет жүргізіледі. Жаңа аңшы 1-2 ойыннан кейін таңдалып алынады. Тәрбиеші ойын қорытындысында батыл да епті ақ тиіндерді атап көрсетеді.Тәрбиеші ойын процесінде балалардың әр түрлі аспаптармен пайдалануын және олардың рұқсат етілмейтін биіктіктен секірмеулерін қадағалайды.
Өрт сөндірушілер үйренуде

Ойнайтын балалар 5-6 адамнан 2-3 отрядқа бөлінеді де, қашықтығы 4-5м гимнастикалық қабырғаға қарсы колоннаға тұрады. Бұл- өрт сөндірушілер, олар сатымен тез көтерілуді білуі керек.Әрбір отрядтың қарсысындағы гимнастикалық қабырғаның жоғары рейкасына қоңырау ілініп қойылады.Тәрбиешінің сигналы (сөз немесе дабыл қағуы)бойынша балалар, бірінші колоннада тұрғандар, гимнастикалық қабырғаға қарай жүгіреді де, онымен көтеріледі, қоңырауды соғады, одан түседі де, колоннаның соңына барып тұрады.Тәрбиеші қайтадан сигнал береді: енді келесі екі бала немесе үш бала және тағы басқалары жүгіреді.Тәрбиеші ойынның соңында өрт сөндірушілердің саты бойымен тез шығатындарын, ептіректерін атап өтеді.Бұдан кейін ойын қайталанады.Тәрбиеші ойын процесінде гимнастикалық қабырғаның қасында тұруға тиіс, өйткені балалар сатымен өрмелеу кезінде, саты баспалдақтарын аттап кетпеуін және секіріп түспеуін бақылауы қажет (бұл жайында ол балалармен ойын басталғанға дейін келісіп алады).
Алуан түрлі қимылдары бар ойындар
Ойын бастаушылар (Тура шыр айналу)
Балалар шеңберде тұрады. Тәрбиеші ойнаушылардың біреуін ойын бастаушы етіп белгілейді. Ол шеңбердің ортасында тұрады. Балалар тәрбиешінің көрсетуі бойынша мына мәтін сөзін айтып, оңға немесе солға жүреді.
Әдемі шеңберде Билейік кең жерде, Қолдармен ұстасып Бәріміз жұптасып. Бірігіп достасып, Бір орында қол ұстасып. Осылай етіп істейік.
Мәтін айтып бітер кезде балалар қол созым қашықтықта тұрады.Ойын бастаушы қандайда болмасын бір қимыл көрсетеді, шеңбер жасап тұрғандардың бәрі оны қайталайды. Содан соң тәрбиеші ойын бастаушыны ауыстырады немесе ойын бастаушы өзінің орнына біреуді таңдайды және ойын жалғастырыла беріледі.Әрбір ойын бастаушы өзі қимылдарды ойлауға тиіс және өзіне дейін көрсетілген қимылдарды қайталамауы керек.
Қалпақ пен кішкене таяқша
Ойнаушылар шеңбер жасайды. Ойын бастаушы белгіленеді, ол кішкене таяқшаны алады да шеңбердің ортасында тұрады.Тәрбиеші оның басына ашық түсті шашағы бар қалпақ кигізеді.Қалпақ баланың мұрнына дейін кигізіледі, көздеріне тимей-ақ, оның көзін жабады. Балалар қолдарын ұстасып, шеңбер бойымен жүгіреді де: «Бір, екі, үш, төрт, бес – кішкене таяқша тықылдайтын болады», -дейді. Бұл уақытта ойын басқарушы жүресінен отырып, кішкене таяқшамен еденді тықылдатады.Балалар соңғы сөзбен тоқталады, ал ойын басқарушы кішкене таяқшасян балалар жаққа сілтейді. Кішкене таяқша кімді нұсқаса, сол кішкене таяқшаның ұшынан ұстайды да, ойын басқарушының атын атайды, ал ойын басқарушы кім оны атады, соны табуы керек. Жаңа ойын бастаушымен ойын қайталанады.
Фигура жасап шық
Ойнаушылардың арасынан бастаушы таңдалып алынады. Ол шеткерек тұрады. Балалардың қалғандары жүгіреді, бір аяғымен екінші аяғын шалыс баса бүкіл бөлмеге немесе алаңға секіреді.Тәрбиешінің сигналынан дабыл қағу немесе «тоқта» деген сөзден кейін барлығы қандайда болмасын бір қалыпта орындарына тұрады және қозғалмайды.Басқарушы барлық «фигураларды» айналып шығып, оған бәрінен де көбірек ұнайтынын таңдап алады. Ол бала басқарушы баға беруші болып саналады, ал алдыңғы басқарушы қалған балаларға қосылады да, ойын қайталанады.
Тез орындарыңа
Балалар екі жағына қолдарын созып, бір-бірінен біраз қашықтап шеңберде тұрады. Әрбір ойнаушының орнын қандай болса да бір затпен белгілеп қояды, мысалы, еденге қойылатын текшемен белгілеп қояды.Тәрбиешінің «Жүгіріңдер» деген сөзі немесе дабыл қағуы бойынша балалар шеңберден шығады да, жүреді, жүгіреді немесе бүкіл алаң (бөлме) бойына секіреді. Осы кезде тәрбиеші заттың ішінен біреуін алып қояды, сонда бір баланың орны болмай қалады. Дабыл қаққанда немесе «орындарыңа» деген сөзден кейін барлық балалар шеңберге жүгіреді де, кез келген орынды алады. Орынсыз қалған балалар хормен: Мәлік, Мәлік (Ақнұр, Жібек т.б.) Тез орын ал, тұр былай, - дейді. Ойын соңғы рет жүргізілген кезде, барлық баланың орны болуы үшін, тәрбиеші текшені қайта орнына қояды.
Құрлар
Ойнаушының екеуі құрды бейнелейді. Олар бөлме бұрыштарының бірінде тұрады. Балалардың қалғаны (6-8 адам)бөлменің ортасында, бірінің қолынан бірі ұстап шеңбер құрып тұрады. Бұл – шыны аяқтағы ірімшік. Мәтінді хормен дауыстап айтады, жаңылтпаш ырғағымен жүресінен аздап отырады.
Біздің жерде, көгалда,
Сүзбе тұрса тек алда,
Ұшып келді
Екі құр.
Шоқып кетті,
Қайта кетті.
Үшінші және төртінші шумақты айтқанда құрлар бұрыштан ұшып шығып, секіріп-секіріп шыны аяқтағы ірімшікке қарай жақындайды. Бесінші және алтыншы шумақты құрлар, шыны аяқтың қасына екі аяғымен секіреді, шеңбердің ішіне басын жайлап еңкейтеді (шоқиды).Жаңылтпаштың соңында шыны аяқтар бейнелеуші балалар қолын жоғары көтеріп: «Шу-у» деп құрларды қорқытқан болып дауыстайды, құрларда өз бұрыштарына ұшып кетеді. Балалар оларды ұстайды. Құрлар өзін ұстаған баламен орындарын ауыстырады.Ойынды қайталап жүргізе береді.
Тракторшылар
Ойында әр уақытта 5 адам қатысады. Төртеуі екі-екіден, бірінен соң бірі тұрады. Бірінші екеу бір-бірінің қолын ұстап тұрады да, бос қолын артында тұрған екеуге созады, екінші екеу де қолдарын сондай етіп ұстасады, ал бос қолдары бірінші екеудің созған қолдарымен ұштастырылады.
Бесінші қатысушы – тракторшы. Ол екі-екіден тұрғандар арасындағы қолына картоннан жасалған руль ұстап тұрады. Бесеудің бәрі алаңда араласып, жайлап жүре бастайды. Әрбір жолға 8 қадамнан келеді.
Тара-тара- тара- ра
Аулдың бұл қораға
Кіріп келді трактор:
«Бұл бос келді демеңіз,
Егінді жерге егеміз,
Нанға толып қырат-қыр,
Тойғызып біз балаларды
Береміз қалаш нандарды!».
Балалар ырғақпен басуды үйренген кезде, өте күшті дауыспен «жер»,«нан», «егін», «балалар» деген сөздерді ерекше айта алатындай болуы керек.
Ғарышкерлер
Алаңның шет жағына (екі, төрт орынды) ракета контуры сызылады. Ракетадағы орынның жалпы саны ойнаушы балалардың санынан аз болуы керек.
Ғарышкерлер алаңның ортасында қолдарынан ұстасып, шеңбер бойымен жүреді:
Ракеталар самғайды,
Кешіккендер жұлдыздарға бармайды.
Қай планетаға да барамыз,
Біздер сонда қаламыз!
Ғарышкерлер
бір-ақ сырды айтады,
Кешіккендер үйлеріне қайтады, - деген
сөздерді айтады. Балалар соңғы сөзді айтып болып, қолдарын жібереді де, ракетадан барып орын алуға асығады. Ракетадан кімге орын жетпей қалса, ол космодромда қалады да, ракетада кім отырса, сол қайда ұшып барады, не көрді кезегімен айтып береді. Содан соң қайтадан бәрі шеңбер жасап тұрады да, ойын қайталанады.Ұшып жүрген кезде көргендері жөнінде айтудың орнына балаларға космосқа көтерілуге және басқаға байланысты әр түрлі жаттығулар, тапсырмалар орындауды ұсынады.Ойында сондай-ақ арнайы жасалған ракеталарды пайдалануға болады.
Сырым, Сырым...
Балалар беттерін орталыққа қаратып шеңбер жасап тұрады. Хормен дауыстап төмендегіні айтады:
Сырым, Сырым
Саған қиғам
Қырда өскен
Қурайды
Соның бәрін:
Сәбіздер мен шалқандарды
Бір бөшкеде былғайды.
Сен өсірсең бұршақты
Сенің осы міңездерін шын ұнады,
Ұмытып кетпе үлкен құмыраны.
Алғашқы сөзді айтқанда, еңкейіп барып, көз алдарына елестеткен арам шөпті екі қолдарымен жұлады, екінші сөзді айтқанда, жұлған арам шөпті өздерінен әрі оң жақтарына тастайды.Сол қимылдар қайталана береді. Қайтадан тұқым отырғызылады. Әрбір жолға түскен бірінші екпінде оң қолымен бір уыс топырақ алады, сол қолымен тұқым дәнін алып, екінші екпінде оны көз алдына елестететін жүйекке шаншиды.
Қолдарынан ұстасып, оны жоғары көтереді. Шеңберді кеңейтіп, арқаларымен қадамдарын алшақ баса, жан-жаққа тарап кетеді.

Қолданылған әдебиет

1.Е.Г. Батурина «Балалар бақшасына арналған ойындар жинағы»
2.А.Ч. Фомина «Балабақшадағы дене тәрбиесі және спорттық ойындар»
3. «МДМ әдіскерінің анықтамасы» №7,2009ж.
4.Клаус Фопель «Ойындар балалармен»
5.Г.Голицина «Нүктелік уқалау»