Тәрбиешінің тұлғалық бейнесі

Тәрбиешінің тұлғалық бейнесі
Тәрбиешітәрбиеленушілердіңкүнделіктіоқу-тәрбиежұмысын, демалысуақытынұйымдастырады. Ал бөбекжай мен балабақша тәрбиешісімектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелейді, мектепке даярлайды, отбасына көмектеседі. Тәрбиеші балалардың жақын досы болуы керек, ал еркелетуге сақтықпен қараған жөн. Бір баланы еркелету басқа балалардың қызғанышын тудырады. Дегенмен, балаларды еркелету де қажет. Тәрбиеші өз талабына ұқыпты болуы қажет. Бала тек адамның жеке басының тікелей тигізетін әсері арқылы ғана тәрбиеленеді. Балабақша тәрбиешісі жас ұрпақты жан-жақты дамытып тәрбие беру, оны өмірге еңбекке даярлауда педогогикалық білімді көпшілік арасына насихаттау сияқты әрі жауапты , әрі қадірлі қоғамдық міндеттер атқарады.
Балабақша тәрбиешіснің міндеттері:
а) Балаларды дұрыс тәрбиелеуді қамтамасыз етеді;
б) Өз тобындағы әрбір баланың қызығуы мен қажетіне ұқыптылықпен, қамқорлықпен қарайды;
в) Балалардың денсаулығын сақтауға , қорғауға байланысты дәрігер талабын орындайды;
г) Балаларды отбасында, балалабақшада тәрбиелеу мәселелері туралы ата-аналармен жұмыс жүргізеді;
д) Аудандық, қалалалық әдістемелік бірлестіктерде, балабақшада педогоикалық кеңестің жұмысына қатысады;
е) Балалармен жүргізілетін өз жұмыстары туралы жоспар құрады, есеп береді, әрбір сабаққа ұқыпты дайындалады.Балалар тобын тәрбиеші мектепке шығарып салғанға дейін жетелейді.
Тәрбиеші жас ұрпақтың бойына тәрбиенің алғашқы негіздерін қалыптасытра алатын, адамгершілік жоғары, мәдениетті, ғылым жетістіктерін дұрыс бағалай алатын, әдебиет пен өнердің, техниканың даму жайын жақсы білетін, оның түсіндіре алатын адам болуы керек. Тәрбиешініңмәдениеттілігініңкөрсеткіші- әдептілі, қоғамдықорындардаөзінсыпайы, еркінортағалайықтыұстайбілуі, өнегелітәртіпті, сүйкімділігі, адамдарменөзарасыйластыққа, адалдыққанегізделгенқарым-қатынасы. Ондайтәрбиешінібалаларжақсыкөреді, сыйлайды, құрметтейді, оғанжақынжүргісікеледі, оныңбалаларарасындабеделізорболады.
Тәрбиешініңжекебасыныңүлгісі- жасұрпақтәрбиесіндееңәсерліәдістердіңбірі, өйткенібалалартәрбиешігебарлықжағынанеліктейді. Сол себеппен де ол үнемі жинақты, таза, ұқыпты жүріп, сөйлеген сөзі мәнді, ойлы әдемі, салмақты келіп, асықпай, байыппен сөйлеуі керек. Бала еліктегіш болғандықтан, жақсыны да, жамандыда тез қабылдайды.
Тәрбиешіге қойылатын талаптар:

• Тәрбиешіболатынадамөзініңмінезін, жүріс-тұрысынжөнгесалып, балаларіс-әрекетіндұрысұйымдастырабілуікерек;

• Арнаулыбілім, білікпеніскерлік- дағдыныменгеруікерек;

• Баламенеркін, жақынтартасөйлесебілуікерек;

• Олөзініңкөзқарасымен, ым-ишарасымендеөзойынбалағажеткізіп, түсіндіреалуыкерек;

• Жұмыстыұйымдастырабілет, тиістіжеріндеқаталталапқояалатынболуы, кейдеәзілдесіп, тиістіжердекөңілаудараалатынболуышарт;

• Тәрбиешініңәрбірқимылы, жүріс-тұрысыныңөзібалаларғаөнеге, тәлім –тәрбиеберерліктейболуытиіс.

ЖаңашылпедогогШ.А.Амонашвилитәрбиешігетөмендегідейталапқояды: педогог- тәрбиешіәріптестерінемейрімді, жылышырайлы, ықыластыболуыкерек, әріптестеріменқарымқатынасжасаудыңәдебін, дауыссарынын, жылыүнінигерукерек, әріптестерінінтабысынақызғанышпен , күншілдікпенқарауғақұқыжоқ, әріптестеріменөзтәжірибесінбөлісугеміндетті , әріптестеріненүйренугеұялмауыкерек, әріптестерінежоғарыданменсінбейқарауғақұқыжоқ, әріптестерініңар-намысын, атақ-даңқынсақтауыкерек, балағабайланыстыотбасықұпиясыныңбәрінбілукерек, бірақоныешкімгешашпауытиіс.
Тәрбиеші –педогогтыңбейнесі:
1. Мектепкедейінгітәрбиелеуменбілімберумазмұны, әдіс-тәсілдерінжетікбілуі.Материалдытүсініктіжеткізебілу.
2. Сабақты өткізу әдістемесі.
Балалардың оқу тәрбие жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра білуі және баланың іс-әрекетін дұрыс бағалай білуі;
Тәжірибелік білім-білік дағдыларды қалыптастыра білуі.
Өзінің іс-әрекетін сыни тұрғыдан бағалай білу қабілеті:
Кәсіби біліктілікті жетілдіре білу қабілеттілігі;
Балалармен дұрыс қарым-қатынас орнықтыра білу;
Ата-аналармен тіл табыса білу;
Сөйлеу мәдениеттілігі.
3. Балаларды арнайы қарапайым білім негіздерімен қаруландыру және дұрыс сөйлей білуге үйрету:
Өзінің эмоциялық көңіл күйін басқара алуы;
Байланыстырып сөйлеуге үйрете алу;
Балалардың сөздік қорын молайтуға көмек көрсете алуы;
Педогоикалық терминдерді дұрыс , тиімді пайдалана білу дағдысы.

4. Жас ерекшелігі психологиясы туралы білімі:
Балалардың басым көпшілігінің қызығушылығын туғыза білу ;
Балалардың өздігінен дербес әрекет ету дағдыларын қалыптастыру;
Жеке-дара оқытудың әдіс-тәсілдерін пайдалана алуы.
5. Жаңа технологиялады пайдалана білу:
Қазіргі іс-тәжірибелерді пайдалана білуі;
Білім беруді дамыту бағыттарын айқындау білуі.
Тәрбиешінің өз қызметінде жетістікке жетуінің шарттары:
Сабақтан тыс пәндер туралы ақпараттармен қамтамасыз етуі
Сыртқы кескін-келбеті.
Мінез-құлық және пайымдау мүмкіндіктері.
Оқу тәрбие процесіндегі қарым-қатынас мәдениетін сақтай білу.
Педогоикалық талаптарды орындай білу.
Әзіл-қалжыңға мән бере білу.
Балалардың жеткен жетістігін мақұлдай , қолдай білуі.
Балалармен қарым-қатынас мәдениетінің болуы.
Шыдамдылық және төзімділік.
Басқалардың пікірін сыйлай білу.
Балалардың құпия сырын сақтай білу.
Басқа адамдарды түсіну және сөзіне білу қабілеттілігі.
Еркіндік, икемділік .
Табан астындағы тосын іс-әрекетке әдіс-тәсіл қолдана білуі.
Байқампаздығы, бақылампаздығы.
Кез келген жағдайда қарым-қатынас жасай алуы.
Балалардың қызығушылығына қарай әрекет ете білу дағдысы.
Тәрбиешінің бойында болатын маңызды сапалары: ақылдылығы, қайрымдылығы, мәдениеттілігі, білімділігі, кәсіби шеберлігі, балаларға деген сүйіспеншілігі,тәртіптілігі,шығармашылық қабілеттілігі, белсенділігі, жан жақты қызығушылығы, ұйымдастырушылық қабілеті, бір нәрсемен шұғылдану, зиялылығы, әзіл-қалжынға бейімділігі, басқаны тыңдай білуі, талдау жасай білу қабілеті, еңбексүйгіштігі, мейрімділігі, әділдігі, ашықтығы, шыншылдығы, әділеттілігі, әдептілігі, жақсылық жасай білуі.
Тәрбиешінің педогоикалық шеберлігі тәрбие жұмысының әрбір кезеңінде не істейтінін, не үшін істейтінін, қандай нәтижеге жеткісі келетін саналы, анық және дәл білуіне байланысты болмақ. Шебер тәрбиешінің бөлмелерді педагогикалық және эстетикалық талаптарға сай жабдықталуы, тәрбие жұмысына қажетті көрнекі құрадарының түгел болуы, педогоикалық мақсатқа сәйкестелінген болуы шарт. Олардың өз орнында тұруы жемісті еңбек етуге жағдай жасайды. Шебер тәрбиешінің негізгі қасеттерінің бірі- педогоикалық әдептілік. Педагогикалық әдептілік бала психологиясын және оның жас ерекшеліктерін жете білуді талап етеді. Әдептіліктің қайнар көзі- балаларды сүю және қадірлей білу. Педагогикалық әдептіліктің бір көрінісі – шамамен сезу қасиеті. Сонда тәрбие әдістерінің көпшілігі нәтижелі болады. Қолайлы әдісті таба білу шеберлік пен әдептіліктің көрінісі. Шеберлік үйретумен, үйренумен, өз ісіне деген сүйіспеншілікпен, тәжірибемен, жұмысқа ұқыпты қараумен саналы, ойлы еңбекпен қалыптасады.
Тәрбиеші қызметінің ерекшелігі: педагогтік әдепті игеру, ел үшін ерлікпен еңбек ету, педогогтік бедел, педагогтің артистігі, педагогтік оптимизм, кәсіби шеберлікті үнемі шыңдап отыру, т.б.
Тәрбиешінің ата-аналармен жүргізетін жұмыстарының мазмұны.
Ата аналармен жүргізілетін жұмыстардың мазмұны, формасы. Әдістеріне тоқталамыз. Отбасы – бұл баланың өмір сүру ортасы: қамқорлықтың тұрақты көзі, тәрбиелеумен, қарапайым біліммен қаруландыру және шешім қабылдай білуге үйрететін ең жақын адасдардың мейірім шуағын сезінетін орын. Отбасына барлығы жақсы болған жағдайда-балалар жақсы жетістіктерге жетіп, өзінің даму әлеуметіне көтеріле алады.
Отбасымен педагогикалық ынтымақтастық - баланың қанағаттану деңгейі мен тәрбиешінің жұмысының сапасын арттырады, ол төмендегі жағдайларға негізделеді: өзара сапалы қарым-қатынас, өзара сыйластық,әлемге деген түсіністік көзқарас және оның тиімділігі ықпалын ұзақ уақыт бойы сезіну, бір-біріне серіктестік барлық қатысушыларға жағымды әсер ететіндей болуы тиіс, сонда ғана тәрбие мен білім беру өз нәтижесіне жетеді. Осы орайда, балабақшаның ата-аналармен жұмысының мазмұны төмендегідей:
а) Ата-аналармен педагогикалық, психолоиялық біллімдерін көтеру; (Дәрістер оқу, семинарлар ұйымдастрыу, жеке және топтық кеңестер, тәжірибелік жұмыстар, т.б.);
б) Ата-аналарды оқу-тәрбие жұмыстарына қатыстыру; (ата-аналар жиналысы, бірлескен шығармашылық жұмыстар, материалдық-техникалық база жасауға көмектесу);
в) Балабақшаның әкімшілігімен бірлескен жұмыстар (ата-аналар комитеті , ата-аналар кеңесі, аталар алқасы, әжелер клубы).
Ата-аналарменжүргізілетінжұмыстыңформасыменәдістеріолардыңпеагогикалықмәдениетінкөтеругебалабақшаменотбасыныңөзараынтымақтастығынажәнетәрбиежұмысыныңәлеуметінарттыруғабағытталғанболуыкерек.

Ата-аналармен жұмыстың әдістері : бақылау, әңгіме, пікірлесу, тест жүргізу, сауалнама жүргізу.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа арнаған Жолдауында: «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек», – деп білім мен ғылым саласының алдына нақтылы міндеттер қойды. Шындығында да, біз сауатты елге айналуымыз үшін жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуді дұрыс жолға қоюымыз керек.
Ұлы Абайдың «Он сегізінші қара сөзіндегі»: «…Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ. Онан басқа нәрсемен оздым ғой демектің бәрі де – ақымақтық» деген. Міне, сол үшін педагогтың жағдайын жасап, олардың біліктілігі мен білімділігін арттыруға, ұстаздың қоғамдағы беделін көтеруге баса көңіл бөлінгені абзал.
Тәрбиеші мектепке дейінгі ұйымның оқу- тәрбие үрдісіндегі негізгі тұлға. Оның қызметі мен міндеттері. Тәрбиеші-педагог мамандығының тарихы. Тәрбиеші мамандығының әлеуметтік мәні. Педагогикалық әрекетіне сипаттама. Жеке тұлғалық сапалары. Тәрбиешілердің білімділігі, мәдениеттілігі, шеберлігі, қабілеттілігі, біліктілігі, әдептілігі, балалармен қарым-қатынас стилі, мектепке дейінгі ұйымға тәрбиешіні теориялық және практикалық дайындау.
Мектепке дейінгі ұйымдағы педагогикалық үрдістің ерекшелігі. Мектепке дейінгі ұйымдағы педагогикалық үрдістегі балалар әрекеттерінің (ойын, оқу, еңбек, тұрмыстық) ұйымдастырылу үйлесімділігі. Күн тәртібі. Күн тәртібінің бірінші және екінші жартысын ұйымдастыру. Ертеңгілік қабылдау. Серуен және балалар белсенділігі. Мектеп жасына дейінгі балалардың ұйқысы және тамақтандыру әдістемесі.
Қазіргі заман педагогтың кәсіби іс - әрекетінің табысты болуы көбінесе имиджге байланысты.
Сонымен XXI ғасыр педагог имиджіне тоқталатын болсақ, имидж – ағылшын тілінен аударғанда «бейне», «кейіп» деген мағына береді.
Басқа мамандық иелеріне қарағанда педагог мамандығы ерекше, ол әрдайым үлкен аудитория ішінде және көпшілік көз алдында.
Сонымен имидж – сіздің бойыңыздағы талантыңыздың жарқырап ашылуы, өзіңіз туралы жақсы пікір қалыптастыру жолы, американдық психологтардың пікірінше, тамаша табыс феномені – адамның имиджі мен оның карьерасымен тікелей сабақтас.
Егер олай болмаса, қолдан жасалған имидждің көмегі тимесі анық. Сондықтан да кәсіби мамандығын жан - жақты меңгерген педагог қана жоғары бағаланып, әріптестері мен шәкірттерінің ыстық ықыласына бөленбек. Педагог өзін көрсете білу, ұнау, өзі туралы жақсы пікір қалдырудың маңызы зор.
Тартымды имидж:
- Айналасындағы адамдардың көңілін аулау кепілі;
- Кез келген жұмыста жетістікке жетудің негізгі шарты.
-педагогтың жеке тұлғасына қызықпаса баланың оқу іс әрекетіне қызығушылығы да болмайды.
Себебі, баланың өмірінің жартысы оларға білім ғана беріп қоймай, әлеуметтік және балалық шақтан алған әсерлер мен тәжірибелер үлкен өмірге өтуіне әсер етеді, жеке басы баланың жеке тұлға болып қалыптасуына көмектеседі. Оған ұқыптылық, іскерлік стиль, мәнер, әдеп, күлкі жатады.

Имидж құрылымы:
- сыртқы бейне;
- қарым - қатынасты пайдалануы;
- «Мен» сезімінің кәсібіне сәйкестігі.
Сыртқы имиджді құраушыларға:
- мимика, - дауыс күші мен тембрі, - костюм, - қимыл, - мәнер.
Айналаңыздағы адамның санасындағы сіздің бейнеңіз туралы көзқарас. Ол сізбен жүздесуден кейінгі сыртқы кейпіңіз бен өз - өзіңізді ұстауыңыздың тәрбиелік мәні мен сөйлесу мәнеріңіз арқылы қалыптаспақ. Сыртқы бейнеміздің үйлесімді әсер қалдыру үшін вербалды және вербалды емес қатынас қажет:
• Мәнерлі сөйлеу
• Көндіре білу
• Стиль мен киім түсінің психологиялық әсерін білу
• Тұрған тұрысқа, мимикаға және мәнерге көңіл бөлу
• Шыдамдылық
• Көргіштік
Педагогтың мәртебесі мен беделі оның жеке имиджіне байланысты.
Жалпы имидждің құрамына төменде көрсетілген элементтерді жатқызуға болады:
- Қызметтік қарым - қатынас этикеті ( корпоративтік ережелерді ұстану)
- визуальді белгілер - бойдың, дене бітімің, шаш үлгісінің үйлесімділігі.
- Өзіне сәйкес стильді анықтайтын элементтер: киім, аяқ киім, аксессуарлар
- тіл табысу білу қабілеті ауызша және жазбаша тілдесу, дауыс ерекшілігі.
Сонымен, педагогтың имиджі мынандай құрамнан тұрады:
Жеке және тұлғалық қасиеттер Коммуникативтік қасиеттер Кәсіби іс - әрекеттің және мінез - құлықтың ерекшеліктері.
Жаңа қоғам педагогтың имиджіне жаңа талаптар қояды, бірақ замандар бойы ұстаздың бойында өзгермейтін мынандай қасиеттер бар:
- балаларды жақсы көру
- мейірімділік
- шынайылық
- тілдесе алу икемділігі
Сонымен, қорытындылай келе педагог имиджін қалыптастыру – өмір талабы. Рухани мәдениеті биік, кәсіби іскерлігі, қабілеті мен ақыл-парасаты жоғары, істің негізгі көзін білетін, жан-жақты жетілген педагогтарды жетілдіру бүгінгі күнде өте маңызды мәселелердің бірі екені жоғарыда айтылып өттік. Қызметтердің сапасын арттыру және оқытуды жақсартуға бағытталған.
Қазіргі реформадағы ең маңыздысы педагогтың беделін арттыру, оның оң имиджін қалыптастыру болып табылады. Мұнда бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын орны ерекше. Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде тәрбие жұмысының тиімділігі ата-ана мен балабақша өзара байланысынан көрінеді.
Демек, педагогтің мәртебесін жоғарылату – Қазақстан Республикасындағы Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының басты бағыттарының бірі. Шын, мәнінде педагогтың мәртебесі тек қана оның жалақысын көтеру емес, ең бірінші ұстаз мәртебесі оның интелектуалды, білімдік, жеке-дара ерекшеліктерінің бағалануымен көтеріледі. Ұстаздың абырой-беделі соған байланысты ақталмақ.
Мәртебе көтеру – педагогтың өз қолында: педагогтың мәртебесінің көтерілуі білімді болуында;педагог өз мәртебесін өзі ғана көтереді, өзі мықты болса, бәрі сыйлайды; барлықтары бірігіп, ойларын бір жерден шығарып, қажетті талабын қоя білсе, сол үшін аянбай еңбек етсе, мәртебесі көтерілмек; мұғалім мәртебесі шәкірт деңгейімен өлшенеді, шәкірті нәтиже көрсетсе, тәрбиешінің мәртебесі биіктейді.
Педагогтың еңбегінің шынайы болмысы, олардың жеке тұлға қалып тастырудағы рөлі мен орны: жеке тұлға қалыптастыру жолындағы жас ұрпаққа патриоттық тәрбие беру, туған халқының мәдениеті мен салт дәстүріне құметін қалыптастыру, жеке қабілетін дамыту және әлемдік көзқарасын айқындау секілді еселі еңбектерінің барысы,ғылыми жұмыстарын саралайтын жүйесіндегі жетістіктері.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты // «Ақиқат», №1, 2013 ж.
2. Мұғалім беделі – ел абыройы // «Егемен Қазақстан», 14 тамыз 2010 ж.
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан білім қоғамы жолында // «Егемен Қазақстан», 5 қыркүйек 2012 ж.
4. Аймауытов Ж. Психология. – Алматы: «Ғылым», 1988 ж.
5. Басты мақсат – білім сапасы // «Мәдени мұра», 2012 ж.
6. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030: Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы: Білім. 1997.
7. Калюжный А. А. Формирование имиджа учетеля. – М: Владос, 2005