Балаларды мектепке берудің оптималды жастары: 6 немесе 7?
Мектепке бару – бала өміріндегі маңызды сәт. Осы кезеңде бала жаңа жағдайларға бетпе-бет келе отырып, түрлі қобалжулармен, мінез-құлық өзгерістерімен кездеседі. Бастауыш сыныптарда баланың оқу процесі бұрынғы тәжірибесіне қарағанда, жаңа және күрделі талаптарды қамтиды. Сондықтан, 6 жастан мектепке бару не 7 жастан бастау мәселесі өте маңызды. Бала мектеп сахнасына шыққанда, оның психологиясы мен эмоционалды жағдайы ерекше назар аударуды талап етеді.
Психологтер мен педагогтар баланың мектепке дайындық деңгейін және оған арналған жасты анықтау үшін көптеген зерттеулер жүргізді. Әртүрлі елдердің тәжірибелері көрсеткендей, мектепке 6 жастан берудің тиімділігіне қатысты пікірлер бөлінеді. Мектепке кірер алдында балада қажетті дағдылар мен қабілеттер болуы өте маңызды, сөйтіп оған оқу әрекетіне дайын болуына көмектеседі.
Бала мектепке барған кезде оқу процесінде туындайтын жаңа құралдар мен шарттарға тез бейімделе білуі міндетті. Оның психологиялық дайындығы мен әлеуметтік қатынастары сыныпқа, ұстазға, күн тәртібіне, қимыл белсенділігіне қатысты маңызды аспектілер болып табылады. Бала 6 жастан мектепке қабылданған кезде, оның білім алуға деген рухы мен мотивациясын зерттеу нәтижелері оқу болжамдарының пайда болуына ықпал етеді.
Шетелде 5-6 жастан мектепке бару практикасы бар, бірақ мұндағы жүйе көбіне дайындық деңгейіне назар аударады. Оқушыларға пәндерден дәріс берместен, ойын элементтері, сурет салу, ән айту сияқты әрекеттер арқылы дамыту іс жүзінде жүзеге асырылады. Бұл тұрғыдан алғанда, мектептің кірісі мен сапалы білім беру жүйесі балалардың психологиялық өсуін ескеруі шарт.
И.Гутинаның 6 және 7 жастағы балалардың мектепке дайындық әдіснамасы бүгінгі күні де өзекті мәселе. Бала мектепке барған кезде дұрыс психологиялық дайындалса, бұл оқу мотивациясы мен қызығушылығын арттырады. Әр баланың даралық ерекшеліктерін ескеру, оны мектепке дейінгі дайындық деңгейіне қарай түзету өте маңызды. Сондықтан, мектепке дайындығының басты шарттары – әрбір баланың қабілетіне қарай сабақтарды ұйымдастыру мен мотивацияны дамыту болып табылады.
Баланы мектепке неше жастан берген жөн?
Мектептің бастауыш сыныбына қадам басу бала өмірінің маңызды да ақырғы кезеңі болып табылады.Сондықтан да ол кезең баланы сезімдік-күйзелістік жағдайға ұшыратады, мінез құлқы өзгереді,психо-эмоциалдық міндет/і ауырлайды.Өйткені,мектеп бала/ң бұрынғы іс-тәжірбиесімен бай/ы жоқ,интелектуалдық күш-жігері талап ететін бірқатар міндет/і жүктейді.Балаға жаңадан пайда болған бірқатар жаңа шарттар әсер етеді.Олар сынып ұжымы,ұстаз тұлғасы,күн тәртібінің өзгеруі, қимыл іс-әрекетінің белсенділігінің шектелуі және өзіне ұнамайтын жаңа міндет/ң пайда болуы.Оқу жылының бастапқы кезеңінде оқу матер/н меңге/ң жетістігі баланың мектепке дайынд/ң психологиясымен анық/ы.Бұның өзі оқу әрекетін әрекетін меңгерудің өзіндік қоры болып есептеледі.Сол себепті баланың талабын анықтап білу, оны болашақта дамыта білу өте маңызды болып саналады.
Баланы мектепте оқытуды қай жастан бастаған жөн.Алты жастан ба н/е жеті жастан ба?
Баланы мектепке дайын/ң психоло/қ мәселе/н айналысуы әр түрлі маман/ң зерт/е кеңінен орын алған. Психологтер, педагогтар, физиологтер мектепте оқытуға дайындықтың шарттарын зерттеп, баланың мектепке баруы қай жастан бастап тиімді екендігі туралы талас тудыратын пікірлерге көңіл бөледі. Мектепке дайындық кезеңін салыстырмалы түрде салынып жатқан құрылыс негізімен салыстыруға болады жақсы негізгі болашақ құрылыстың сенімді сапасы болып табылады.
Ресейдегі жалпы білім беруді 6 жастан бастап оқытудың алғашқы жоспары тек қана осы жастағы оқушылар үшін көптеген мектепте гигиеналық жағдай жасалмағандықтан, балалардың барлығын бірдей мектепте 6 жастан бастап оқыту мүмкін емес. Баланы мектепке ерте беру мәселесін жақтаушылар мектепке 5-6 жастан баратын шетел тәжірибесіне жүгінеді. Бірақ,шетелдегі бұл жастағы балалар дайындық деңгейінде ғана оқиды, ұстаздар оларға нақты пәндерден дәріс бермейді, балалардың жас мөлшеріне қарай әртүрлі жұмыс түрлерін ұйымдастырады, яғни әртүрлі ойындар ойнап, сурет салады, ән шырқайды, жабыстырмалар жасайды, кітап оқиды, тағы-тағылар. Ең бастысы, баланың жас кезіне тән психологиялық ерекшеліктерімен санаса отырып сабақ еркін қатынас мәнерінде өтеді. Шетелдегі дайындық сыныптар біздің елімізде бұрын болған
санақ негіздеріне, әріптермен танысуға, сурет салуға, дене шынықтырумен, ән мен музыкаға т.б. үйрететін балалар бақшасының дайындық топтарына ұқсайды. Неге ендеше жақсы қалыптасқан балалар бақшасынан сатылы жүйеде балаларды 6 жастан бастап мектепте оқыту жүйесіне ауыстырылды.
Біздің еліміздің білім беру жүйесіне үйлесе алмайтын, 6 жасар балалардың жас ерешелік психологиясының көрсеткіштерін елемеуге болмайды. Бұл жерде мектепке дайындықтың психологиялық мәселелерін қарастыру керек. Шетел зерттеулерінде бұл мәселе балалардың мектепте оқуға кемелденгендер жас мөлшерін зерттейтін ғылыми жүмыстарында көрсетілген. Б.Берцер, А.Керк, С.Штребел, Я.Ййрасека т.б.зерттеулерінде әр түрлі әдістердің қолданылғанына қарамастан, мектепте оқытудың әсерлігі бастауыш сынып оқушысына тікелей байланысты.Егер оқушы білім алудың бастапқы кезеңінде оқуға деген қабілеті жеткілікті болса, онда оның оқуға деген құлшынысын оқу үрдісі барысында дамытып жетілдіруге болады.
Алты жастағы балаларды оқыту ұстанымдары жеті жастағы балаларды оқытумен бірдей негізделеді. Оларға сабақта тәртіпті сақтау ережесі, өзін аса қызықтырмайтын тапсырмаларды орындау, басқаша айтқанда, оқу мотивациясы барысында пайда болатын баланың мінез-құлқының еріктілігін қажет етеді. Көптеген жағдайларда алты жастағы оқушылардың оқу мотивациясы әлі қалыптаспаған, ойын мотивациясы басымдау, мектепте оқу үшін белгілі бір даму деңгейін қажет ететін еріктілігі нашар дамыған. И.Гутинаның 6 және 7 жастағы балалардың мектепке дайындық барысы жайындағы психологиялық зерттеулер 1920 жылдан бастап 10 жыл аралығында жүргізілді. Бүл бүгін де өзекті мәселелердің бірі болып қалып отыр.
