АТАМНЫҢ КИІЗ ҮЙІ
«АТАМНЫҢ КИІЗ ҮЙІ» атты сабақ - ұлттық мәдениетіміздің тамырларын терең түсініп, балғын ұрпақты ата-бабаларымыздың мұрасына баулитын өте маңызды сабақ. Бұл сабақта балаларға қазақтың киіз үйі туралы жан-жақты ақпарат беріледі, оның ішінде киіз үйдің құрылымы, жабдықтары және ұлттық аспапымыз - домбыраның ерекшеліктері туралы мәліметтер берілетін болады.
Киіз үй – халқымыздың көшпелі өмірінің символы, оның жайлылығы мен практикалық тұрғыдан қандай артықшылықтарға ие екенін қарастырамыз. Балаларды киіз үйдің ары қарай жинап, тігу тәсілдерімен таныстырып, оларды бұрын-соңды көрмеген қызықты ойындар арқылы тарту. Жайлау туралы әңгімелер, оның ерекшеліктері мен орналасуы, балалардың қызығушылығын оятуға ықпал етіп, халықтық салт-дәстүрлердің маңыздылығын түсінуге мүмкіндік береді.
Курс барысында балалар киіз үйдің негізгі компоненттерінің атауларын жаттап, құрылысын бірігіп визуализациялайды. Тәрбиеші балалармен бірге домбыраның дысына, оның құрылымына еніп, музыканың рухын сезінуге көмектеседі. Сондай-ақ, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатында, музыкалық ойындар мен шығармашылық тапсырмалар ойнатылып, олар ұлттық мәдениеттің бір бөлшегі болумен қатар, ұлттық өнердің құнды бөлігін өздеріне сіңіреді.
Сабақтың соңында балалар өз ойларын, түсінгендерін, білгендерін ортаға салып, киіз үй туралы жаңа білімдерімен бөліседі. Бұл тек білім алумен ғана шектелмей, балалардың өздері арқылы қазақ мәдениетінің хас құндылықтарын дамытуға жол ашады. «АТАМНЫҢ КИІЗ ҮЙІ» сабақ материалы балалардың танымдық деңгейлерін көтеріп, оларды өз мәдениетімен таныстыруда маңызды рөл атқарады.
Тақырыбы: «АТАМНЫҢ КИІЗ ҮЙІ»
Бөбек лүпілі балабақшасы
Бекітемін:
Әдіскер: Каримова.М С
Тақырыбы: « Атамның киіз үйі»
Мақсаты: 1. Балаларға киіз үй туралы түсінік беру және құрлысымен таныстыру.Домбыра аспабымен таныстыру,ерекшеліктерін ұғындыру
Балалардың бойына ата – мұра құндылықтарын қастерлеуге салт – дәстүрді біліп – үйренуге тәрбиелеу.
Сабақтың әдіс – тәсілдері: Түсіндіру, әңгімелеу, ойын сұрақ – жауап, жұмбақ шешу.
Сабақ көрнекілігі: Киіз үй тігілген, киіз үй жабдықтары. Тәрбиеші: Балалар қонақтармен амандасайық..
Шаттық шеңбер орындалады.
Кең даланың ежелгі,
Қазақ дейтін халқымыз.
Өзге ұлттай біздің де,
Бар дәстүр мен салтымыз.
Тәрбиеші: Балалармен «Жайлауда» атты әңгіме сұхбат жүргізеді
-Жайлау қайда болады?
-Жайлауға кімге барамыз?
Дұрыс айтасыңдар балалар жайлау тау қойнауында табиғаты әсем жерде болады
Жайлаудағы Атамызға барамыз
Атамызды қуантып
Жайлауға біз барамыз
Құлыншақпен шабамыз
Бұған жетер шамамыз
Міне балалар атамыздың киіз үйіне де келдік Қараңдаршы қандай әдемі.
Киіз үйде не бар балалар көрейікші Киіз үй жабдықтарын атап бере аласыңдар ма балалар киіз үйдің құрал – жабдықтарын, құрлысын кім біледі атай алады. (балалар иә, жоқ деп жауап береді)
Төрде ілулі тұрған біздің қлттық аспабымыз домбыраға қараңдаршы Бұндай аспап үйлеріңде бар ма
Даусы бар үні жоқ
Шертсең күйі әні көп
Құлағын аз бұра
Бұл не Әрине домбыра Домбырамен ән айтады күй шертеді Домбыра аспабы ағаштан жасалады Екі құлағы ұзын мойыны шертіп ойнайтынекі ішегі бар міне домбыраның құрылысы осындай балалар
Тәрбиеші: Дидактикалық ойын «Киіз үй» ойнатылады.
Көтеріліп шаңырақ (қолдарын жоғары көтереді) Уықтары шаншылып (қолдарын жоғары көтереді) Керегелер керіліп (алақандарын ашады ) Өрім дей болып өрілер (қолдарын белге қояды) Бәріміз бірге жүрсек айналып, киіз үй болып көрінер.
Тәрбиеші: Ендеше балалар мен сіздерге қазақтың киіз үйі туралы түсіндіріп өтейін. Тәрбиеші киіз үйдің құрал – жабдықтарымен таныстырып, қазақ халқының салт – дәстүрін байланыстыра отырып киіз үй туралы мол мағлұмат береді. - Киіз үй ауа райының қандай жағдайында да пайдалануға өте ыңғайлы. Ішіне жарық жақсы түседі, ауа алмасуы талапқа сай, жел, дауылға көп шайқалмайды. Киіз үйдің негізгі қаңқасын сүйегі деп атайды. Олар: кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық (жарма есігі). Кереге – киіз үйдің ағаштан жасалған жиналмалы торкөзді сүйегі. Шаңырақ – киіз үйдің уықтарын біріктіріп, еңсесін көтеріп, тұтастырып ұстап тұратын дөңгелек шеңбер. Уық – кереге мен шаңырақтың арасын ұстап, қосып тұратын сырық. Киіз есік – сықырлауықты жауып, шаңырақ арқылы өткізіп байланады. Киіз есіктің сырты киіз, ортасы ши, астары жарық теріден жасалады. - Үй жиһаздарына да толық мағлұмат беріп өту. Абажа – тамақ пен ыдыс – аяқ сақталатын кебеженің үлкен түрі. Ағаштан жасалып, киізбен, былғарымен қапталған. Кебеже – сүт ет, құрт, шай салып сақтау үшін ағаштан жасап, өрнектеген үй жиһаздары. Әбдіре – зат сақтайтын үлкен сандық. Сырты қаңылтырмен әшекейленіп қапталады. Ағаш төсек – жату үшін пайдаланатын үй жиһаздары. Асадал – тамақ пен ыдыс – аяқ сақталатын кебеже. Жастықағаш – ерте кезде жастықтың астына салынатын ағаш тиянақ. Адалбақан – киім ілуге арналған үй жиһаздары. Жүкаяқ – үйде жүк астына қоятын ағаш зат. Сандық – киім - кешек, б. б. зат салуға арналған үй жиһаздары. Төсеніштер: Алаша, киіз, сырмақ. Тұскиіз – сәндік үшін төсектің тұсына тұратын үй бұйымы. Қоржын – екі жағын тең етіп тоқылған, не құрап тіккен зат салатын дорба. Аяққап – ыдыс – аяқ салатын қапшық. Екі бетін киізден тігіп, бетін о - - өрнек салып не кестелеп әшекейлейді. Балалардың жауабы: Киіз үй құрлысын атап береді. - Кереге, шаңырақ ,,уық,, босаға, сықырлауық, табалдырық, маңдайша. Киіз үй жабдықтарын атап береді. - Іргелік, туырлық, үзік, түндік, ши, есік.
Сергіту сәті: Кел балалар тұрайық,
Үлкен шеңбер құрайық.
Шаңырақты көтеріп,
Керегені құрайық.
Уықтарша иіліп,
Шаңыраққа қосылып.
Қазақ үйді құрайық.
Тәрбиеші: Балалар киіз үй туралы жұмбақ жасырғым келіп тұр.
Қабырғасы тор көз,
Төбесінде зор көз. (Кереге, Шаңырақ)
Тұмсығын тесіп.
Жүннен бұйда есіп
Қазыққа байлады. (Уық )
Төбедегі көзінен.
Күн сәулесі түседі.
Бұрышы жоқ төрінен.
Самал еркін еседі. (Киіз үй )
Жетпіс екі найзасы.
Біріктіріп тұрады. (Шаңырақ)
Тәрбиеші: Балалар біз бүгінгі сабағымызда не білдік, не үйрендік. Ненің құрлысымен таныстық? - Киіз үйдің қандай құрал – жабдықтарын білдіңдер? - Киіз үйдің құрылысы қалай аталады екен? Балалар жауап топ болып сұрақтарға жауап береді.
Тәрбиеші сабақты қорытындылайды. Балалар бүгінгі сабаққа барлықтарың жақсы қатыстыңдар. Киіз үймен таныс екендеріңді таныттыңдар. Сабаққа жақсы қатынасқан балаларды мадақтау
