Тамақтану мәдениеті: балаларға арналған дәріс
Тамақтану мәдениеті - балалардың денсаулығын нығайту мен өсуін қамтамасыз ететін маңызды аспект. Оқу іс-шарасының мақсаты -«Тамақтану» түсінігінің маңызы мен бала ағзасына қажетті дәрумендер туралы білім беру. Осының арқылы балалар тамақтану тәртібін сақтауды, ас қорытуды және дұрыс тамақтанудың артықшылықтарын түсінеді.
Адам ағзасы аса пайдалы заттар мен дәрумендерге мұқтаж. Дұрыс тамақтану арқылы балалар өздерінің денсаулықтарын күшейтіп, дене бітімін қалыптастыра алады. Әсіресе, жемістер мен көкөністердің маңызы зор. Олардың құрамында балалардың иммунитетін жоғарылататын және ағзаны қажетті қоректік заттармен қамтамасыз ететін дәрумендер бар.
Сондай-ақ, дәрігер Салауаттың кеңестері арқылы балалар дұрыс тамақтану принциптері, ас алдында қол жуу, жеміс-жидектерді жуу сияқты ережелерді үйренеді. Ойын мен тәжірибе арқылы балалар тамақ дайындаудағы түрлі аспектілерді игереді, тамақтың дәмін сезінеді және ас қорытудың қызықты әлемімен танысады.
Осы оқу іс-шарасының нәтижесінде, балалар ғана емес, тәрбиешілер мен ата-аналар да тамақтану мәдениетінің маңыздылығын түсініп, оны күнделікті өмірде дұрыс қолдануға тырысады. Нәтижесінде, олар дені сау, қуатты және белсенді ұрпақ өсіруге атсалысады.
Оқу іс – әрекетінің тақырыбы:Тамақтану мәдениеті.
Оқу іс – әрекетінің мақсаты: «Тамақтану» түсінігінің маңызын ашу. Бала денсаулығын нығайтудағы дәрумендердің рөлін көрсету. Ас қорыту ағзаларымен таныстыру.
Оқу іс-әрекетінің барысы:
Шаттық шеңбері.
Сабақты төмендегі өлең жолдарымен бастау:
Қуан, шаттан! Алақай!
Қуанатын келді күн.
Қайырлы таң! Қайырлы күн!
Күліп шықты бүгін де күн!
Балалар бір-біріне қарап күлімдеп, қай баланың көңіл күйі жоқ болса, көтеруге тырысу.
1.Кіріспе әңгіме.
Адамдар неліктен бір-біріне күлімдейді?
Тіс күтудің қандай ережесін білесіңдер?
Адамға тіс не үшін қажет?
Адам ағзасы белгілі бір уақытта ас қабылдап үйренгендіктен, күнделікті сол уақытта асқазанда ас қорытатын арнайы сөл бөлініп шығады. Бүл сөл асқазан сөлі деп аталады. Асқазан сөлінің жоғалып кетпеуі үшін күнделікті уақытында дұрыс және жүйелі тамақтану қажет.
Адамдар машинаға ұқсайды, машина орнынан қозғалуы үшін отын (бензин) керек сияқты, адамға тамақтану қажет. Адамның денсаулығы мықты болуы үшін, пайдалы тамақ жегені дұрыс. Себебі ол өзінің ағзасына керекті заттарды, дәрумендерді тамақтан алады.
Текшені алу. Адам ірімшікті жеп, одан ағзасына қажетті барлық затты алды. Текшені үстелдің үстіне қою. Алманы да жеді тағы өзіне қажетті затты алды, екінші текшені қойып, үй (немесе мұнара) пайда болғанша жасайды.
Егер адам бір-ақ түрлі тағаммен ғана тамақтанса, әлсіз және жиі ауырғыш болады. Балалар дені сау болып өсуі үшін, әртүрлі толық құрамды тағаммен тамақтануы керек. Мұндай тағамдардан баланың жас ағзасы күш-қуат алады.
Тағам құрамында әртүрлі пайдалы заттар, әсіресе дәрумендер болуы қажет. Дәруменсіз адам ауырғыш болады!
Жеміс-жидектер мен көкөністерді қажетінше көп жеу керек, өйткені олар дәрумен мен пайдалы заттарға өте бай. Олардың құрамындағы дәрумендер бойдың өсуіне, ағзаның
дұрысдамуына және көздің көруі жақсаруына көмектеседі. Дәрумендер тек өсімдіктен алынған тағам құрамында ғана емес, сонымен бірге жануарлардан алынған тағамдарда да болады . Сүт тағамдарында, етте кездесетін кальций мен фосфор адам ағзасының негізгі құрамы.
Дәрігер Салауаттың кеңестерін естеріне түсіру.
Тамақтың алдында қолыңды жу.
Жеміс-жидекті жуып же.
Тамақтану тәртібін сақта.
Тамақты әбден шайна.
Ойын - тәжірибе.
Табақта кесілген алма, ірімшік, құрт, қияр, кәмпит тұрады. Балалардың көзін кезекпен байлап, ауыздарына кез келген (қияр, құрт) бөлікті салады. Бала дәміне қарай қандай тамақ екенін ажыратады.
Балаларға «Лимонды ауыздарыңа салғандай әсерде болыңдар», - деп тапсырма беру. Бала қандай күйге түскенін айтады.
Ауыз қуысына орналасқан сілекей безі тамақты көргенде де, ауызға түскенде де бірдей әсер береді. «Аурудың барлығы ауыз арқылы барады» деген сөз бар, сондықтан тамақ алдын да қолды жуу керек. Көкөніс пен жемісті міндетті түрде жуып жеу керек.
Сабаққа қосымша материал
Тіл - сезім мүшелерінің бірі. Ол әртүрлі қызмет атқарады: тыныс алуға, тамақ ішкенде тамақты қозғауға, сілекейлеуге, жылытуға, суытуға, жұтуға, өлең айтуға, сөйлеуге,' күлуге көмектеседі. Тілдің көмегімен біз тамақтың дәмін ажыратамыз. Тамақ дәмін айыра алмайтын адамның тәбеті нашарлайды. Бұл денсаулыққа өте зиян. Өте ыстық немесе өте суық тамақ дәм сезуді төмендетеді. Сондықтан дер кезінде дәрігерге Қаралып, емделу қажет.
Тілдің әр бөлігі әртүрлі дәмді сезеді. Тілдің ұшы тәттіні сезеді. Бүйір жақ беті қышқылды және тұздыны сезеді. Тілдің арт жағы ащыны сезеді, сондықтан адамдар тамақты жұтқанда барып оның ащы екенін сезеді.
Адам дәмді тілдің үрпілері арқылы сезеді. Үрпілер тілге барқыт тәрізді түр береді. Егер адамның дені сау болса, оның тілікүлгін, таза болады. Егер ағза дұрыс дамымаса, тілдің бетін сары қабат жауып, тілініп тұрады.
«Саяхатшы нан» өлеңін оқиды.
Май жағылған тәтті нан
Шықты бір күн сапарға.
Ең алдымен тап болды «
Ауыз» деген апанға.
Онда азғана бөгелді,
Дейсіңдер ғой не көрді?
Ауыздың ішін аралап,
Одан әрі жөнелді.
Өзгеріп кетті түрі енді,
Бөгет емес бұл енді.
Жылжып еді ары қарай,
Жұтқыншақ-тауға тірелді.
Қарай қойшы батылын,
Одан да өтті ақыры.
Кірді өңеш-үңгірге
Қатпар-қатпар сатылы.
Сапарды ары жалғауға
Орта жолда қалмауға,
Тырысқан наның тап болды
«Асқазан» атты орманға.
Асқазанды аралап,
Көрді жайлап қарап-ақ.
Кездесті ішек-лабиринт
Иір-иір ғажап-ақ.
Қарасаңдар суретке
Бәрін де анық көресің.
«Саяхатшы-нанның» сапарын
Қайсысың айтып бересің?
Ә. Құрманғалиева
Өлеңді оқи отырып, балалармен ас қорыту ағзаларын атау:Ауыз Жұтқыншақ Өңеш –Асқазан Ішек.Балаларға мектепке барғанда ас қорыту ағзасының қызметімен кеңірек танысатындықтарын айту.
Қорытынды:
Ауыз, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек - ас қорыту жүйесіне жатады.
Ас қорыту жүйесінің негізгі шарты - дұрыс, уақытымен тамақтану.
Тамақтанар алдында қолды жуу керек.
Тамақтанып болғаннан кейін алғыс айту керек
Шаттық шеңбері. Ойын: «Жақсы — жаман».Кәмпит тәтті, бірақ оны көп жеу пайдалы ма?Ойын барысында әртүрлі сөздерді ұсынуға болады: жаңғақ, бал, сағыз, балмұздақ, т.с.с.
