Авазларны Кабатлау һәм Табышмаклар Дөньясы

Авазларны кабатлау

• Табышмакның җавабын табыгыз

• Катлы булып үсә,

Җир өстендә ул нәрсә? (Кәбестә)

• Гәүдәсе нәзек булса да,

Бик зур чалма чорнаган. (Көнбагыш)

• Туп түгел –түгәрәк,

Күсе түгел – койрыклы. (Чөгендер)

• Агач, агач саен ботак,

Ботак саен оя,
Оя саен күкәй –
Сигездер дә тугыздыр. (Борчак)

• Яшел һәм куе,

Үзе түтәл буе. (Салат)

• Үзе кечкенә, үзе усал,

Суганның туганы. (Сарымсак)

• Ишеге – тәрәзәсе юк,

Өй эче тулы кунаклар. (Кыяр)

• Кечкенә генә сары карт,

Кигән туны тугыз кат. (Суган)

• Чәчәге агачында,

Алмасы тамырында. (Бәрәңге)

• Җир астында акбүз ат,

Тиресе сөттән ак.
Ашаганда еларсың,
Суыктан курыкмассың. (Сарымсак)

• Тел көрмәкләндергечләрне дөрес итеп кабатлагыз. [c] авазының дөрес әйтелешенә игътибар итегез.

• Сигез сыер асраганчы, симез сыер асра. (с, з)

• Савыт юа Сәгыйдә,

Су сала Әсмабикә. (с)

• Салих, Саимә, Гөлниса бергә салма ясыйлар. (с)

• Су-су-суган,

Са-са-са-су баса,
Сә-сә-сә-кәбестә үсә,
Си-си-си-сөйкемле песи. (с)

• Тизәйткечләрне 3 тапкыр укып чыгыгыз, һәр укуда уку тизлеген арттырыгыз.

• Сокланам мин Сабирга,

Сабир сыман сабырга.
Сабирдагы сабырлык
Сабыр хәйран калырлык. (с)

• Саран Сара сарыгына

Саный-саный салам сала.
Саран гына сарыгына
Саламны да санап сала.

• Мәкальләрне укыгыз. Мәгънәсен аңлатыгыз.

• Бәрәңге ашаган тук булыр, тез буыны юк булыр.

• Җимеш юк җирдә чөендерне дә әфлисун диләр.

• Кәбестә аркасында суган да су эчә.

• Сарымсак хаҗга барып кайтса да татлыланмас.

• Сарымсакны серкәгә салып тотсаң да, сигез ел исен саклый.

• Суган сирәк булса, башы олы булыр.

• Суганның татлысы юк.

• Кирәкле кишер яфрагы. Кәбестә кебек беркатлы инде ул.

• Шигырьләрне игътибар белән укыгыз. [c] авазын ачык әм аңлаешлы итеп әйтегез. Үзегезгә ошаган бер шигырьне ятлагыз.

• Бу бармак –кыяр,

Бусы – кәбестә,
Бу бармак – кишер,
Бусы – помидор,
Бусы сарымсак булды-
(Бармакларны бөкләп баралар.)
Менә кәрзинем тулды.
(Йодрыкны күрсәтәләр.)

• Кыяр өлгерә, борыч кызара,

Кәбестә үсә, помидор пешә.
Суган, сарымсак әзер –
Тик җыеп кына өлгер!
(Кул йодрыкланган, бармакларны ача баралар.)

• Ә бәрәңге, бәрәңге,

Бәрәңгене күр әле,
Сап-сары бәрәңге белән
Тирән базыбыз тулды.

• Әнә кыяр түтәле,

Нинди дәүләр, күр әле!
Кәбестә, чөгендер –
Бар да безнең өчендер.

[р] авазын кабатлау

• Табышмакның җавабын табыгыз

• Ашка салсаң, тәм кертә,

Борынга керсә, төчкертә. (Борыч)

• Үзе шардай, эче кандай,

Тәме балдай. (Карбыз)

• Агач, агач саен ботак,

Ботак саен оя,
Оя саен күкәй-
Сигездер дә тугыздыр. (Борчак)

• Җир астында алтын казык,

Алдык без аны казып. (Кишер)

• Җир астында җиз бүкән,

Һәркөн ашыйсың, иркәм. (Бәрәңге)

• Итләч, йомры, яшелен

Өзеп алдым, яшердем;
Гаҗәпләндем бераздан,
Кояшсыз да кызарган. (Помидор)

• Тел көрмәкләндергечләрне дөрес итеп кабатлагыз. [р] авазының дөрес әйтелешенә игътибар итегез.

• Кара, кара, кара карга,

Каррык-каррык каркылдый.

• Кара карга кардан бара

Канатларын кага-кага.

• Карга әйтә: “Кар, кар,

Мичтә бәлеш бар, бар,
Мичтән бәлеш алыр идем,
Өйдә кунак бар, бар”.

• Карга әйтә : “Кар, кар,

Җирдә чеби бар, бар.
Берсен алып китәр идем,
Сакчылары бар, бар.

• Урамда буран карны туздыра, ачы сызгыра.

• Гөр-гөр гөлдергү,

Гөрләр күгәрчендер бу...

• Тизәйткечләрне 3 тапкыр укып чыгыгыз, һәр укуда уку тизлеген арттырыгыз

• Каррык-каррык каргалар-

Шыгырдаган арбалар.

• Торрыйк-торрыйк торналар,

Тау башында юргалар.

• Тор-тор-торналар

Торкылдашып торалар,
Торганнары очып китә,
Тормаганын тоталар.

• Керәм, керәм, дип торган да

Күзгә кергән, ди, керән.
Керән күзенә кергәндә
Үкергән, ди, Әкрәм.

• Карга килер-казан асар,

Торна килер-тоз салыр,
Саескан килер-салма салыр,
Күгәрчен килер-күп ашар,
Кечтеки бәби туймый калыр,
Кетер-кетер, кетер-кетер,
Казан төбен кимерер...

• Карга, чыпчык,

Берең кал даберең чык!

• Гөр-гөр гөрлимен,

Вакыт күбен белмимен.
Вакыт күбен белер идем,
Мин бит сезне күрмимен.
Инде озак гөрләдем,
Моннан ары түзмимен.

• Кардан калка кара карга,

Кара каурыйлары карга
Тарала да уйнап кала.
Мин әйтәлам, кем әйтәла?
Рамил, я син әйтеп кара.

• Кара карга баскан карга,

Карга баскан ак карга.
Шул карганы карар өчен,
Карга җыеган карга.

• Аттым карга,

Төште карга,
Карга төште ак карга.
Шул карганы карар өчен,
Карга җыелды карга.

• Кара, кара, карама,

Карамага карама.
Карамага карый-карый,
Кара чәчең тарама.

• Кара карга кардан бара,

Канатларын кага-кага.

• Кара, кара, кап-кара,

Караган карап кала.
Карамаган, карга кебек,
Авызын ачып кала.

• Карамалы, Каргалы,

Бар да зирек арбалы,
Зирек арба җигеп чыгып,
Җир буе да бармады.

• Карлытау кырыенда бер карга

Карык-карык каркылдый.

• Кара карга, кара карга,

Карык-карык каркылдама,
Кара карга, карасаң син карга,
Карык –карык каркылдавың
Карга каравың белән югала.

• Мәкальләрне укыгыз. Мәгънәсен аңлатыгыз.

• Борчак чәчсәң, арасына сарык кереп ятарлык булсын.

• Борчакның яхшысы читкә чәчри.

• Ике карбыз бер култыкка сыймас.

• Кабак карбызга әйткән: “Мин олы”,-дигән. Карбыз әйткән: “Син олы булсаң, мин баллы”,-дигән.

• Буш карбызда орлык күп.

• Бәрәңге – ярты икмәк.

• Бәрәңге ашаган тук булыр, тез буыны юк булыр.

• Бәрәңге әйткән: “Илтүен илтермен, кайтуыңны үзең кайгырт”-дигән.

• Бәрәңге әйткән: “Кырык биш көндә карыныңа керермен”,-дигән.

• Ярык карбызда тәм булмас.

• Кишер – эчеңә килешер.

• Шигырьләрне игътибар белән укыгыз. [р] авазын ачык һәм аңлаешлы итеп әйтегез. Үзегезгә ошаган бер шигырьне ятлагыз.

• Ирек, Ирек ник җәй көне кидең бүрек?

Кайда идең сине һич тә булый күреп. (Х. Гарданов)

• Апрель җитсә, яз җитәр,

Кар эреп агып китәр.

• Күгәрченем, гөр-гөр-гөр!

Җим сиптем менә, күр, күр, күр. (Балалар фольклорыннан)

• Һәр җир карланган,

Сулар бозланган,
Уйный җил-буран,
Бу кайчак, туган? (Г. Тукай)

• Малайлар тау шуалар,

Берсен-берсе куалар.
Алабайны күр, әнә
Ул да шунда урала. (Р. Хәлиуллина)

• Әтиләр дә бар анда,

Әниләр дә бар анда.
Бабайлар да, әбиләр дә,
Бәбиләр дә бар анда. (Б. Рәхмәт)

• Кара әле, дустым, кара:

Кара карга очып бара.
Син беләсеңме, Гөлсара,
Ул да бит сөйләшә ала. (Ә. Бикчәнтәева)

• Тамчылар бии тып та тып,

Тамчылар сикерәләр.
Аларны булмый туктатып,
Алар яз китрәләр. (З. Нури)

• Куаналар балалар

Кулга көрәк алалар,
Буа буалар алар.
Гөрләвекләр агалар. (М. Укмаси)

• Олгергәннәр карлыганнар,

Алар инде каралганнар. (Ш. Галиев)

• Алар бер дә тынмыйлар:

Көн дә шулай ырлыйлар,
Көн дә шулай мырлыйлар,
Кеше бар дип тормыйлар.
Әллә инде җырлыйлар,
Әллә инде берсен-берсе хурлыйлар.

• Уйнасын быргылар,

Тынмасын барабан.
Кушылсын бу җырга
Җирдәге балалар.
Әтиләр турында,
Әниләр турында,
Үзебез турында
Балалар җыры бу. (Г. Рәхим)

• Беркем чыкмый урамга,

Буранлы көн булганга.
Буран ала бөтереп,
Салкын ала өтереп. (Р. Миңнуллин)

• Лапас өстендә утыра ала карга.

Кара әде шул каргага яуган карга.
Аның урынында булса кара карга,
Уйлавың да бик мөмкин: бу, дип, ала карга. (Н. Мадьяров)

• Урманнар артыннан

Һәм таулар артыннан
Болыннар буйлатып,
Бураннар уйнатып
Килә Кыш бабай.
Ай, суык, ай-ай-ай. (Г. Афзал)

• Табыныгыз ай-яй-яй бай,

Катык та сөт, каймак та май-
Бөтенесе кунак сые!
Рәхмәт инде сиңа, сыер. (Р. Миңнуллин)

• Әтием ясый рам,

Мин тотышып торам.
Әйбәт чыкты бу рам-
Күренә бар урам. (Р. Миңнуллин)

• Бу күңелле сүзләр ничек барлыкка килде икән, аңлат. Яшелчәләрнең рәсемен ясап кара.

• Бер шаян шигырь укыйм. Тыңла:

Түтәлләрдә үсте бик күп яшелчә:
Сарымбак, помыяр, кишрәңге, чөгбестә.
Алар ничек үсә,
Нинди төстә?
-Катлы-катлы булып үсә
Җир өстендә,
Ул нәрсә?
-Чөгбестә.
-Йодрык-йодрык булып үсә,
Алма кебек кызарып пешә,
Үзе бик матур, аны кем әйтер?
-Шалмидор.
-Ул җир астына төшкән,
Кып-кызыл булып пешкән.
Ашкамтәм һәм төс бирер...
Аны кем белер?
-Кишгендер. (Х. Ш. Гардановка ияреп)

[ш] авазын кабатлау

• Табышмакның җавабын табыгыз

• Аягын, башын яшерә

Таш күлмәге эченә. (Ташбака)

• Яшелдән күлмәген кигән,

Урманнан безгә килгән. (Чыршы)

• Кызыл төймәсен аскан,

Каршма килеп баскан. ( Миләш)

• Җир астында алтын казык. (Кишер)

• Лампа түгел – яктырта,

Мич түгел – җылыта. (Кояш)

• Җәй дә егет, кыш та егет,

Картайганы юк, гел егет. (Чыршы яки нарат)

• Җәй дә, кыш та, яз да, көз дә

Чәчәк ата бер төстә. (Чыршы яки нарат)

• Күп инәле, сукыр күзле. (Чыршы яки нарат)

• Иелә, бөгелә, ак мамыгы түгелә.

Кара күзе күренә. (Шомырт )

• Ал яулыклар ябынган,

Ал кыналар ягынган;
Кулым сузсам тешләп алды,
Шул кадәрле сагынган. (Гөлҗимеш)

• Ай башлы, яшел кашлы, сары ефәк калфаклы,

Борыла да кояшка карый. (Көнбагыш)

• Җир астында картыгыз,

Сакалыннан тартыгыз. (Шалкан)
Тел көрмәкләндергечләрне дөрес итеп кабатлагыз. [ш] авазының дөрес әйтелешенә игътибар итегез
Биш-биш-бишләгән,
Бишесен бергә тешләгән. (“Балалар фольклоры”)

• Бишәр-бишәр биә рәт таш бар

Бишәрләрнең мич башында.
Биш мәченең биш баласы
Йоклый икән биш ташында. (Х.Халиков)

• Шакир алган башмагымны,

Шәһидә, син яшердең.
Соңга калам инде эшкә,
Башмагымны бирегез!

• Мә сиңа кашык,

Утырма катып.
Алдыңда катык,
Ашый бир ташып.

• Шомырт, шомырт,

Шомырт шомыртланганда,
Шомыртлар да матур була
Яңгыр шыбырдаганда.

• Шак , шак, шак итә,

Шук, шук, шук икән.
Шукланып, шак-шок иткән
Минем башмагым икән.

• Шаян таягы шикелле

Шаян шушы Шәвәли. (Ш. Галиев)

• Кыңгырау кебек

Башы буш кеше,
Бушка шалтырау
Аның бар эше.

• Эшләп ашаган кешегә

Таш та аш.
Эшләмичә ашаганга
Аш та таш. (Х. Халиков)

• Көчле кеше

Очлы шөшле
Белән шушы
Төшне тиште. (Мөҗәһит)

• Шамил шарны кабартты.

Шар түзмәде, шартлады.
Шардан да зур шатлыгы
Бер мизгелдән артмады.

• Шактый чапкач

Чандыр чаптар,
Искә төште
Шанлы чаклар.

• Чыршы-наратлар кышын

Киләләр чышын-пышын:
“Безне кисәрләр микән,
Башка җитәрләр микән?
Кая куярлар икән,
Бик тиз туярлар микән?
Тышка атарлар микән,
Безнең газиз башкайлар
Кайда ятарлар икән?”

• Шоколадны Кашалоттан,

Кашалотны шоколадтан
Аера беләсеңме?
Кашалотны шоколадка,
Әй буталдым,
Шоколадны кашалотка
Ашатып карыйсың да,
Кашалот шул шоколадны
Тәмләп ашый башласа,
Йә ашамый ташласа,
Кашалот була инде.

• Шигырьләрне игътибар белән укыгыз. [ш] авазын ачык һәм аңлаешлы итеп әйтегез. Үзегезгә ошаган бер шигырьне ятлагыз.

• Шәвәли күлгә бара,

Шикәрне суга сала.
Ширбәтле су эчсеннәр,
Балыклар тиз үссеннәр. (Ш.Галиев)

• Күпне белгән кеше-

Ул зур кеше була...
Күптән-күтән белгән
Бик зур кеше була,
Бик зур кешегә дә
Тиң зур кеше була.
Әти-әнидән дә
Зуррак кеше булмый:
Шуны белгән кеше-
Иң зур кеше була. (Р.Мингалим)

• Чаңгычының чаңгысы

Шуа-шуа шомара.
Чаңгың шомарсын дисәң,
Кирәк ешрак шуарга.
Шаһиәнең чаңгысы
Шома әнә шуңарга.

• Бу ни хикмәт, тамаша?

Янып тора кызыл ут,
Малай чыга юл аша.
Ачуланды светофор.
Үрелде дә малайның
Алма кебек кызартып,
Борып алды колагын:
-Йөри-йөри кыланып,
Машинаны ек тагын!
Нәрсә булды, туктале,
Кызыл колакны күреп,
Машиналар туктады.

• Шүрәле и килбәтсез,

Чалбарсыз һәм күлмәксез.
Җәй дә, кыш та туннан ул,
Шундый булып туган ул.
Тугач нишләсен инде,
Шулай яшәсен инде! (Р. Миңнуллин)

• Кояш белән көннәр матур,

Кояш белән көн ямьле.
Әнине яраткан кебек,
Яратам мин кояшны. (Ә. Габиди)

• И мышнаган, мышнаган,

Мич башында кышлаган.
Тирләмәгән, пешмәгән,
Пешмәсә дә үсмәгән.

• Сакау алма пешергән,

Биш таракан төшергән.
Биш таракан алам диеп,
Биш бармагын пешергән. (“Балалар фольклоры”ннан)

• Таш урамда таш ята.

Таш түгел лә, ташбака,
Бар бакага баш бака.
“Нигә соң мин таш бака?”-дип,
Ташбака баш вата.
Ә кешеләр шакката.
Берәүләре ашата.
Берәүләре таш ата.
“Ярый әле таш бака булганмын!”-ди ташбака.
(А. Нурмөхәммәтова)

• Шаккатам мин Ишмигә:

“Эшлим, эшлим”,-дисә дә,
Эшләми бер эшне дә.
Озын сүзнең кыскасы-
Өшеми дә, пешми дә.

• Акшар чиләгеннән алып

Акшарны,
Шакир кичә акшарлаган
Ак шарны.
Тидерүен тидергән,
Ләкин телен пешергән.
Телен пешергәч кенә
Алдануын төшенгән. (Р. Миңнуллин)

• Төшендә дә тешләшә, ди, тешләк кеше.

Тешләшкәнгә калган, ди, тик бишләп теше.

• Ташбаш бик күп безнең ташлы инештә.

Бар да тер көмештәй.
Таш астына кермәгез, дим, ташбашлар.
Таш басмасын, таш башлар. (Х. Халиков)

• Бишәр-бишәр биш рәт таш бар

Бишәрләрнең мич башында.
Биш мәченең биш баласы
Йоклый икән биш ташында.
-Мияу! Мияу! Буш таш юкмы?-
Дип сораган биш карт мәче.
Сезнең янда без бары тик
Балаларны йоклатмакчы.
-Алар шулай бик күпмени?
-Бишебездә бишәр бала.
Бишәр-бишәр биш рәт таштан
Биш таш алгач, ничәү кала? (Х. Халиков)

• Агач кашык бирәләр,

Тимер кашык бирәләр,
Көмеш кашык бирәләр,
Алтын кашык бирәләр.
Ошамагач, ошамый,
Ләлә барыбер ашамый.
...Күнде Ләлә, тырышты-
Әнисенә булышты:
Керләр юып элеште,
Гөлләргә су сибеште,
Мендәрләрне өеште,
Идәннәрне юышты.
Шулардан соң эш бетте,
Ашыйсы килеп китте.
Ботканымы? Ботканы
Ял иттерде ул аны. (М. Газизов)

• Шамил балык пешергән,

Шакир бәреп төшергән.
Шәргыя , җыя-җыя,
Биш бармагын пешергән.

• Мә сиңа кашык,

Утырма катып,
Алдыңда катык,
Кулыңда кашык,
Ашый бир ташып.
Ал кашык, аша катык.
Китәрсең катып.

• Ишми, Ишми

Мич башыннан төшми.
Мич башыннан төшми,
Ничек тәне пешми.

• Быгыр-быгыр ботка пешә,

Килгән кунак безгә төшә.
Безгә төшми, кемгә төшсен,
Бездә майлы ботка пешә.

• Иркәли һәм сөя

Кояшның яктысы.
Аш буладыр миңа
Чәчәкләр хуш исе. (Г. Тукай)

• Ул якын сердәше

Чишмәне сагына.
Таң кошын юксынып
Чишмә дә зарыга. ( М. Җәлил)

• Күз алдында күренеш-

Син дә белергә тиеш.
Бу –яңа бер төзелеш,
Төзелештә кызу эш. (М. Мазунов)

• Көнбагыш чәчәге ясыйм,

Сары карандаш алдым.
Эшем бетте, исем китте,
Кояшны ясаганмын. (Р. Фәйзуллин)

• -Тырыш бул син,-дия әти,-

Бакча сөя тырышны,
Шунсыз һич тә бакчадан
Алып булмый уңышны. (Г. Латыйп)

• Үсеп утыра арыш-

Һәр башагы бер карыш. (Ә. Ерикәй)

• Яшәсен йомшак, ап-ак

Сөлге һәм исле сабын,
Яшәсен вак тешле тарак,
Теш порошогы тагын. (К. Чуковский)

• Әти ипи үстерә,

Әни ипи пешерә.
Ә мин... ә мин...
Мин ипине ашыйм.
Ә аннары ипине
Үзем үстерә башлыйм. (Р. Миңнуллин)

• Ул ясаган сабынннар

Тәмле хуш ис тарата.
Шуңа күрә дә аны
Кешеләр бик ярата. ( Ә. Кари)

• Шулкадәрле пошмас ул,

Кош булса а очмас ул.
Күргәч шундый пошмасны
Ничек эчең пошмасын.

• Кеше чәчәкне исеннән таный.

Кешене исә эшеннән таный.

• Сөйләшәсе килә никтер һәрдәрестә.

Ә сөйләшсәң, “сөйләш,-диләр тәнәфестә”. (Х. Халиков)

• Уң кул эшли тырышып,

Сул кул йөри булышып.
Кайсы ничек эшләгәнне
Кешеләр онытмыйлар.
Соңыннан уң кулны кысып,
Рәхмәт әйтеп котлыйлар.

• Эшлисең дә эшлисең,

Ә рәхмәт ишетмисең.

• Мин шундый усал малай!

Усалланып бер шулай
Үз-үземне, әшәкене,
Тотып ярасым килә,
Селкеп саласым килә. (Ш. Галиев)

• Эш эшләми эштән чыктым,

Арыдым мин шулкадәр.
Арымас идем бу кадәр,
Эшләгән булсам әгәр.

• Ишегалдында малайлар

Уйный гөрле-качышлы.
Уем шунда булгангамы,
Эшләтеп булмый башны (Ә. Габиди)

• Мәкальләрне укыгыз. Мәгънәсен аңлатыгыз.

• Шапшак-ялкауның юлдашы.

• Кош-канаты белән, кеше дуслары белән көчле.

• Яктылык-кояш янында, яхшылык-ана янында.

• Эше барның ашы бар.

• Тырышкан табар ташка кадак кагар.

• Биш әйткәнче, бер эшлә.

• Бүгенге эшне иртәгә калдырган кешенең һич эше бетмәс.

• Һөнәр ашарга сорамый, үзе ашата.

• Ничек эндәшәң, шулай ишетерсең.

• Үзең сөйли башлаганчы, кеше сүзен тыңлап бетер.

[л] авазын кабатлау
Табышмакның җавабын табыгыз

• Сез бик яхшы беләсез

Велосипед рулен.
Җиккән атта н башкара
Шул рульнең ролен? (Дилбегә)

• Хәйләкәрнең хәйләкәре,

Ялагай дип атыйлар.
Туны белән койрыгын
Бөтен җирдә мактыйлар. (Төлке)

• Ерткычның да ерткычы ул,

Күлләрдә качып ята.
Кошлар тешне чистартсын дип,
Авызын ачып ята. (Крокодил)

• Гайрәт җитезлек ягыннан

Арысланга бирешмим.
Буйлы киемемне салмыйм,
Ятимен шул килеш мин. (Юлбарыс)

• Кызыл төймә таптым,

Авызыма каптым. (Җиләк)