Адамгершілік - рухани тәрбие: болашақ білімді ұрпақтың кепілі
Түпқараған ауданы, МКҚК «Айгөлек» балабақшасындағы адамгершілік - рухани тәрбие туралы материал, педагогика мен тәрбие әдістеріне негізделген. Бүгінгі күні жастарға адамгершілік қасиеттерді сіңіру - қоғамда рухани бай, мәдениетті азаматтарды тәрбиелеудің басты мақсаты болып табылады.
«Балабақша – болашақ білімді ұрпақтың кепілі» деген қағиданы ұстана отырып, әр педагогтың міндеті - балаларға адамгершілік, қайырымдылық, мейірімділік секілді ұғымдарды түсіндіріп, оларды бойына сіңіру. Адамгершілік қасиет балалардың бойында жеңіл пайда болмайды, оларды тәрбиелеу мен білім беру арқылы қалыптастыру қажет.
Адамгершілік - тәрбиенің негізінде жатқан бастама болып табылады. Сара Алпысқызы айтып кеткендей, «Тәуелсіз елдің жарқын болашағы - бүгінгі жас ұрпақ». Сондықтан, тәрбиешілер балаларды мейірімді, шыншыл, қайырымды етіп тәрбиелеу міндетін жүктелген. Мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін оларды рухани байыту, тұрақты тәрбиелеу басты міндет болып табылады.
Адамгершілік тәрбиесі - мектеп жасына дейінгі балалардың жеке басын қалыптастырудың маңызды элементі. Адамгершілік пен инабаттылықтың дәстүрлері, мәдени құндылықтар олардың сана-сезімінде орын тапқан кезде, балалардың әлемге деген көзқарасы кеңейеді. Олар әртүрлі ұлттық идеялар мен құндылықтарды сыйлап, қоғамда оңаша орын алуға үйренеді.
Мектепке дейінгі тәрбиелеудің негізгі мақсаты – балалардың адамның асыл қасиеттерін игеруге бағытталу. Отанға, туған жерге деген сүйіспеншілік, үлкендерді сыйлау, кішілерге қамқор болу - әрбір азаматтың міндеті. Адамгершілік қасиеттері бар бала ғана, болашақта қоғамның толыққанды мүшесі ретінде қалыптасады.
Түпқараған ауданы
МКҚК «Айгөлек» балабақшасы
«Балабақша – болашақ білімді ұрпақтың кепілі»
педагогикалық оқу
Тақырыбы: «Адамгершілік – рухани тәрбие»
Орындаушы: Сисенбаева Р.Т.
Жұмыс орны: МКҚК «Айгөлек» балабақшасы
Лауазымы: тәрбиеші
«Адамгершілік-рухани тәрбие»
«Тәуелсіз елдің жарқын
болашағы-бүгінгі –жас ұрпақ»
Сара Алпысқызы
Тәуелсіз елдің келешек ұрпақты тәрбиелеу мәселесі бүгінгі күннің назарында. «Еліміздің ертеңі-бүгінгі жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»деп Елбасымыз өз халқына жолдауында атап көрсеткен.
Мектеп жасына дейінгі оқыту бағдарламасын басшылыққа ала отырып бүгінгі ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеу басты назарда болмақ.Оқу-тәрбие жұмыстары барысында балабақшамызда мектепке дейінгі стандарт
талаптарын орындау үшін адамгершілікке тәрбиелеуде басты мақсаты:
-балалардың бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ұялату үшін мейірбан,ақылды,шыншыл,қайырымды т.б.адамдық асыл қасиеттерді игеруге ықпал ету.Бір-бірін сыйлап,мейіріммен қарауға тәрбиелеу.
Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудегі міндет:
-балаларды адамгершілікке,мейірімділікке,қайырымдылық құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.
-өз отанынын,елін,туған жерін құрметтеп тәрбиелеу.
-отбасын,өзге ұлт өкілдерін құрметтеп қарауға тәрбиелеу.
Адамның адамгершілік,саналылық дәрежесі-оның тәртібі мен іс-әрекетін анықтайтыны әлдеқашан дәлелдеген.
Адамның бойынан адамгершілік қасиеттер табылса,әрине сымбатты,парасатты көрінеді.
Адамгершілік-адамның асыл қасиеті.Жүсіп Баласағұн адамгершілік пен инабаттылықтың төрт қасиетін 6600 тармақтан 72 тараудан тұратын «Құтты білік»дастанында көрсетіп берді.
Шығыстың ұлы ғалымы Әл-Фараби:Жас жеткіншектеріңізді көрсетіңіз,мен сіздердің болашақтарыңызды айтып берейін деген екен.
Бүгінгі адамгершілікті сендер қалай түсінесіңдер,әдеп-нормаларын білесіңдерме,өзара пікірлесіп ой бөлісеміз.
Мектепке дейінгі-балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы бойынша «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы»бағдарламасына сүйене отырып жұмыстар жүргізілуде.Адамгершілік рухани тәрбиенің маңыздылығы.
Адамгершілікке тәрбиелеу құралы еңбек пен ата-ана үлгісі,-деген Ы.Алтынсарин.Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру,құнды қасиеттерге ие болу,рухани бай адамды қалыптастыру оның дүниеге келген кезеңінен бастауы керек.Халықта «Ағаш түзеу өсу үшін,көшет кезінде көмектесуге болады,үлкен ағашты қалыптасқан ағашты түзете алмайсың»деп бекер айтылмаған.
Бала бойындағы қасиеттер:Ізгілік,қайырымдылық,мейірімділік.
Ізгілік бастамасымен тәрбиелеу өз отбасына,балабақшасына,туған қаласына,табиғатқа қамқорлықпен қарау,қазақ халқының салт-дәстүріне қызығушылықпен қарау.Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
Мейірімділік баланың бойына рухани-адамгершілік қасиеттерді ұялату,жақсы-жаманды ажырата білуге,адамдық асыл қасиеттерді игеруге ықпал ету.Бір-бірімен қарым-қатынастарын жақсарту,оларды адамгершілікке,имандылыққа,шыншылдыққа,мейірімділікке тәрбиелеу.
Қайырымдылық-айналадағ адамдарға ізгілікті іс жасау.Қайырымдылық бар жерде қатыгездікке жол жоқ.
Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.Әр баланың жеке басы-оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау-бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы.Балабақшадағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуын,олардың мектепке дайындығын қарастырады.Оның ықпалы,неғұрлым белсендірек болса,баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын,олардың ерік күшін жұмылдырып,санасына ықпал етеді.Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершілік дамуы балабақша мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады.Әрбір балаға қандайда болмасын бір міндетті орындау үшін,өзіндік ерекше жағдайлар жасалады.Мәселен,бала бойында ұнамды әдеттер,өзара қарым-қатынастар,адамгершілік сезімдер қалыптасды,еңбекте-еңбек сүйгіштік,үлкендер еңбегін құрметтеу,сондай-ақ ұйымшылдық,жауапкершілік,парыздық сезімі сияқты қасиеттер,патриоттық сезімдер жайлы мағұлматтар қалыптасады.
Қазақтың мақал-мәтелдері болсын,жұмбақ-жаңылтпаштары мен ертегілері болсын-бәрі де балаларды Отанын сүюге,ерлікке,елін қорғауға үндейтіні белгілі.Балалар бақшасының тәрбиеленушілерін ауыз әдебиетінің үлгілерімен таныстырып,оладың өмірін байыта түсу тәрбиешілердің міндеті болып саналады.
Қиял дүниесінен туған ғажайып оқиғалы ертегілер,өмір тәжірибесінің қысқаша қортындысы-мақал-мәтелдер,ойға түрткі салатын сыр сандықты жұмбақтар,қиыннан қиыстырылған тақпақ жаңылттпаштар-бәрі де балалар бақшасында кең пайдаланылатын дүниелер.
Қазақ халқының тұрмыс-салтын,арман үмітін,өткен өмірін кеңінен танытатын ауыз әдебиеті үлгілерінің көлемді саласының бірі-ертегілер.Ертегілер өте ерте заманда,тіпті жазу-сызу болмаған кездің өзінде-ақ туған.Бұларды халқымыз күні бүгінге дейін ұрпақтан-ұрпаққа ауызша жеткізіп келеді.
Халық ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты ертегілер де адам баласының еңбекке,тұрмыс-тіршілік жағдайына байланысты туған.Жаратылыс құбылыстарын,табиғат сырын жетік білмеген,олардың неліктен болатынын толық түсінбеген ертедегі адамдар әр нәрсені қиял еткен,өздерінің ауыр еңбектерін жеңілдету жайын қарастырған.Қазақ ауыз әдебиеті нұсқалары жас бөбектердің ой-өрісін,дүниетанымын кеңейтеді.
Маржан,мақал сөздері сыр шертеді:
Адамның адамшылығы-ақыл,ғылым,жақсы ата-ана,жақсы құрбы-ұстаздан болады.
Жақсылық істеуден жалықпа.
Істеген жақсылығыңа өкінбе!
Ақыл тозбайтын тон.Білім таусылмайтын кен.
Бітер істің басына
Жақсы келер қасына
Жақсы адам елдің ырысы,
Жақсы сөз-жанның тынысы.
Ақыл-байлық-азбас байлық.
Ақылың болса арыңды сақта
Ар ұят керек әр уақытта.
Әдепсіз бала ауыздықсыз атпен тең.
Ақылды қария жазып қойған хатпен тең.
Ата-ананың ақылы сарқылмайтын көлмен тең.
Адамгершілікті қарапайым қағидалары:Амандасу,үлкенді құрметтеу,Отанды қорғау,дінін сатпау,тілін сыйлау.
Адамгершілік тәрбиесі: «Жасында әдеп үйренбеген кісіден,өскен соң қайран жоқ»-Сайф Сарай.
«Адамзаттың бәрін сүй,бауырым деп»-Абай.
«Арыңды сатпа,теріңді сат,адалдықты ізде»-Шәкәрім.
«Тәрбиесіз берілген білім-адамзаттың қас жауы»-Әл-Фараби.
Қорытындысы:Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде,рухы биік тұлға қалыптастыру менің басты мақсатым.
Адамгершілік қасиет-жеке адамның басындағы емес,жалпы қоғамның қордалы байлығы.
Адамдық борыш ар үшін,
Барша адамзат қамы үшін.
Серт берген еңбек етем деп,
Алдағы атар таң үшін.
Сөзімді қорытындылай келе балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде келесі ұсынысымды ұсынамын:
1.Мектеп жасына дейінгі балалаға лайықты халық ауыз әдебиетінің топтама көрнекіліктері шығарылса.
2.Білім беру жүйесінде болып жатқан жаңалықтар,өзгерістер баланы тәрбиелеу осы заман талабына сай үйлесілуі.
3.Балалардың бойында адамгершілік қасиеттің қалыптасу тәрбиесі балабақша мен отбасында алыну керек.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
«Бала мен балабақша»журналы№6,7 2012ж.
«Бала тәрбиесі»журналы №12 2009ж.
«Отбасы және балабақша»№2,3 2011ж.
«Мектепке дейінгі балалардың психологиясы»В.С.Мухина.
«Мектепке дейінгі білім»№5 2008ж.
Мектепке дейінгі - балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы бойынша «Тәрбие мен оқыту» бағдарламасына сүйене отырып, жұмыстаржүргізілуде. Адамгершілік рухани тәрбиенің маңыздылығы. Адамгершілікке тәрбиелеу құралы еңбек пен ата-ана үлгісі -деген Ы.Алтынсарин. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәрбие беру, құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның дүниеге келген кезеңінен бастауы керек.
Халықта «Ағаш түзеу өсу үшін, көшет кезінде көмектесуге болады, үлкен ағашты, қалыптасқан ағашты түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Бала бойындағы қасиеттер-ізгілік, қайырымдылық, мейірімділік. Ізгілік бастамасымен тәрбиелеу. Өз Отбасына, балабақшасына, туған қаласына қамқорлықпен қарау. Табиғатқа қамқорлықпен қарау. Қазақ халқының салт-дәстүріне қызығушылықпен қарау. Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
Мейірімділік-баланың бойына рухани-адамгершілік қасиеттерді ұялату, жақсы-жаманды ажырата білуге, адамдық асыл қасиеттерді игеруге ықпал ету. Бір-бірімен қарым-қатынастарын жақсарту, оларды адамгершілікке, имандылыққа, шыншылдыққа, мейірімділікке тәрбиелеу.
Қайырымдылық-айналадағы адамдарға ізгілікті іс жасау. Қайырымдылық бар жерде қатыгездікке жол жоқ. «Бала естігенін айтады, көргенін істейді»-деп қазақ халқы бекер айтпаған. Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің маңызы өте зор. Кішкентай сәбилеріміз ата-анасының, тәрбиешісінің, достарының мінезінен, жүріс-тұрысынан, сөйлеген сөзінен, істеген ісінен үлгі алуға тырысады. Бала бойына адамгершілік қасиеттерді ойын, салт-дәстүр, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, айтыс өлеңдер арқылы сіңіру ата-ана мен тәрбиешілердің басты міндеті.
Мақал-мәтелдер арқылы кішкентай бүлдіршіндеріміздің қайырымдылық, ілтипат сезімдерін арттырамыз, адамгершілік сезімдерін оятамыз. «Үлкенге-құрмет, кішіге-ізет» деген мақал-мәтел арқылы бала бойына үлкенді құрметтеу, қамқорлық сезімдерін туғызамыз. Балаларды еңбек сүйгіштікке баулу арқылы адамгершілік қасиеттерін дамытуға болады. Өз-өзіне қызмет ету. Кішкентай топтарда балалар тәрбиеші көмегімен киініп, жуынып, сүртінеді, бір-біріне көмектеседі, «рахмет, өтінемін» сөздерін айтуға баулу. Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынастарын қалыптастыру. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады немқұрайлықтың пайда болуына, құрбыларына, үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды. Тұрмыстық қызметте топтағы ойыншықтарды жинау, оларды күтіп ұстау, топты таза ұстау. Ұйымдастырылған оқу қызметіне қажет ермек саз, тақтайша, қылқаламды дайындауға көмектесуі.
Осылайша біз бүлдіршіндерімізді қайырымдылыққа, кішіпейілділікке шақырып, жақын адамдарына қамқор болуға үйретеміз. Серуен кезінде ойын алаңымызды таза ұстауға үйрету. Серуенде балалар 2-3 жапырақ жинаған соң «жинағым келмейді» деп тарай бастайды. Сол кезде әкелген жапырақтардан гүлшоқ жасаса, балалар қуанып, барлығы жинай бастайды.
Балаларды топпен жұмыс жасауға, үлкендерге көмектесуге, еңбексүйгіштік қасиеттің алғашқы игеріміне баулу. Ұжым болып жұмыс жасай білуі, ұқыптылық, ізденпаздық, аяушылық, қамқорлық, сезімдерін бойына сіңіруі аса маңызды. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру-ата-ана мен тәрбиешінің басты міндеті. Кішкентай бүлдіршіндеріміздің бойына ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, адамгершілік қасиеттерін сіңіріп, өз-өзіне деген сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен тәрбиешілер шешуші рөл атқарады. Адамгершілікке, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу күнделікті балабақша өмірінде, үлкендермен қарым-қатынасы, олардың жеке басының қалыптасуына ықпал етеді. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар көзі-халқында, отбасында, олардың әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс-тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.
Қазақ халқы баланы жастайынан жақсы әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла, жолын кеспе» деген ұлағатты, тыйым сөздердің мәні зор. Бала бойына кішіпейілділік, сыпайылық,сыйластық сияқты қасиеттерді сіңіре білсек, адамгершілік тәрбиесінің жемісіне бөленетініміз анық!.Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау,бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады. Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау. Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдерін сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайлылықтың пайда болуына, құрбыларына, үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды. Кішкентай бүлдіршіндердің жауапкершілікті сезіне жүріп жасаған әрбір іс-әрекеті арқылы олардың ептілікке, жылдамдыққа, шыдамдылыққа және батылдыққы тәрбиеленіп келе жатқандығын айқындай түсе, балалардың бір-біріне деген жанашырлығы, көмек қолын созуы олардың адами асыл қасиетті бойларына сіңіріп өсуде екендігін көрсетеді. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі-отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе еңбек деген тұрақты ықыласы бар және еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет. Өз халқының мәдениетін, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да мәдениетіне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті азамат қалыптасады. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада, қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу. Әрбір адамнан талап етіледі. Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуге қойылған мақсаттардың бірі қоғамдағы пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.
