Қимылдық ойындар: Бала тәрбиесіндегі рөлі мен әдістемелері

Кіріспе

«Ойын – бала үшін өмірлік тәжірибе»
(М. Жұмабаев)

Қимылдық ойындары - балаға дене тәрбиесін беру құрылды. Балалардың жүгіру, секіру өрмелеу, лақтыру, қағып алу қабілеттерін жетілдіруге, дамытуға мүмкіндік береді. Қимыл ойындары баланың жүйке қалыптасуына зор ықпал етеді. Қимыл ойынында ережелер ұйымдастырушы рөл атқарады, олар ойынның барысын, жүйелілігін, ойнаушылардың қарым - қатынасын, баланың мінез - құлқын белгілейді. Қимылдық ойындары үйдің ішінде және серуен кезінде бірнеше баламен немесе  бүкіл топпен өткізіледі. Олар сондай-ақ дене шынықтыру сабақтарының құрамына енеді. Балалар ойынды игерген соң өздігінен ойнай алады. Ойын балаларға сабақта серуенге де өте қажет, тіпті бала жай дем алып отырғанын өзінде де ойын үстінде болады. Қимылды ойындар баланың барлық жас кезеңінде өтеді. Бұл ойындар ұзақа та , қысқа да болуы мүмкін. Өзінің сипаты жағынан бұлар көбінесе еліктеу, шындықты көрсету болып табылады.
Бала тәрбиесі қиын да, жауапты міндет. Ұрпақ тәрбиесі қоғамнан тыс, оқшау тұрған емес. Ол қоғамның, заманың бағыт- бағдармен, тыныс-тіршілігімен бірге жүріп отырады. Осы орайда кез-келген бүлдіршін үшін бала тәрбиесі  ата-анасына берілген тәлім-тәрбиені одан әрі жалғап, жандыратыны сөзсіз.
Баланың тілін жетілдіру үшін оны әңгімеге тарта отырып, баланың сөздік қорын жаңа сөздермен толықтырып, түсінігін молайту қажет. Баланың тілін дамытуда ойын түрлерін жүргізу арқылы, ойын шарттарын айта отырып та байытуға балады.. Мен  кез келген ойын түрлерін  сабағымен тақырыбына сай таңдап аламын. Әсіресе дидактикалық ойындарды тіл дамыту сабақтарында пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Сабақты бекіту, баланың шығаршашылығын  дамыту, тіл байлығын молайту үшін ойындар сабақтың тақырыбына, мазмұнына сай таңдап аламын. 
Тақырыбы: «Түрлі түсті автокөліктер»
Мақсаты:

• Балаларды әр жаққа шашыраңқы жүруге жаттықтыру;

• Жолдастық сезімге тәрбиелеу;

• Ептілік және шыдамдылық, арақашықтық сақтап, бір-біріне кедергі келтірмей жүгіру дағдыларын дамыту.

Құрал-жабдығы:кіші диаметрлі құрсау немесе қатты қағаздан жасалған дөңгелекшелер
Ойынды өткізуге әдістемелік нұсқау:
Балалар залдың шетіне орналасады, олар –автокөліктер. Әрқайсысына түрлі түсті дөңгелектер-рөлбереді. Тәрбиеші залдың ортасында, оның қолында 3 түрлі түсті жалауша бар. Ол қандай да бір түстегі жалаушаны көтереді. Осындай түсті дөңгелекшелі бар балалар залдың ішінде әр жаққа жүгіре бастайды. Тәрбиеші басқа түстегі жалаушаны көтергенде басқа түстегі балалар жүгіре бастайды. Тәрбиеші жалаушаның бір, екі немесе үш түсін де көтеруге болады, сәйкесінше мәшинелер де жүре бастайды.
Тәрбиеші жалаушаларды көтермейіне болады, жай ғана «көк түсті автокөліктер жүреді, қызыл түсті автокөліктер тұраққа қайтады»- деп айтуына да болады.
Күрделендіру мүмкіндіктері: Автокөліктердің басқа да түстерін қолдануға немесе қосуға болады.
Тақырыбы: «Өз жұбыңды тап»
Мақсаты:

• Берілген белгі (түс) бойынша өз жұбыңды табу;

• Жолдастық сезімге тәрбиелеу;

• Арақашықтық сақтап, бір-біріне кедергі келтірмей жүгіру дағдыларын дамыту.

Құрал-жабдығы: балалардың санына қарай түрлі түсті беторамалдар, ысқырық.
Ойынды өткізіге әдістемелік нұсқау:
Әр бала бір беторамалдан алады. Тәрбиешінің белгісі бойынша (ысқырықпен немесе музыкалық сүйемелдеумен) балалар жан-жаққа шашырай жүгіреді. Тәрбиешінің «жұбыңды тап» деген сөзінен кейін, қолдарындағы беторамалдары бір түстегі балалар жұп болып тұру керек. Егер жұбын таба алмаса, қатысушы балалар былай дейді:
«Ерлан, Айжан, тоқтама,
Шық жұбыңды таңдауға»
Ойын жалғасады.
Күрделендіру мүмкіндігі: беторамалдардың үшінші түсінде кіргізуге болады.

Тақырыбы: «Тыныш жүріп өту»
Мақсаты:

• Балаларды жүгіруге жаттықтыру;

• Адалдыққа, жолдастық сезімге тәрбиелеу;

• Белгі бойынша тыныш қозғалуға үйрету.

Құрал-жабдығы: 3 арқан немесе бор.
Ойынды өткізіге әдістемелік нұсқау:
Балалар залдың әр бұрышында үш топқа бөлініп, сызықтар ар жағында тұрады. Ойын жүргізушіні таңдап алады, ол алаңқайдың ортасында отырады. Тәрбиешінің белгісі бойынша бір топ ойын жүргізушінің жанынан залдың қарсы жағындағы белгіленген жерге тыныш жүгіріп өтулері тиіс. Егер ойын жүргізуші оларды естіп қойса, «Тоқта!» деп айтады, жүгіріп бара жатқан топ тоқтайды. Ойын жүргізуші көзін ашпай қай топтың жүгіріп бара жатқанын көрсету керек. Егер дұрыс тапса, сол топ шетке қарай шығады, ал таппаса сол топқа қосылады. Жаңа ойын жүргізуші тыңдап алынады. Ойын жалғасады....
Тақырыбы: «Қияр, қияр....»
Мақсаты:

• Балаларды жүгіруге жаттықтыру;

• Жолдастыққа сезімге тәрбиелеу;

• Арақашықтықты сақтау, қос аяқтап секіру және жүгіру дағдыларын дамыту.

Ойынды өткізіге әдістемелік нұсқау:
Залдың шетіне тәрбиеші (ұстаушы), ал екінші шетіне оқушылар орналасады. Олар ұстаушыға қос яқтап секіріп жақындайды. Тәрбиеші былай дейді:
Қияр, қияр, бармашы
Сен ол жерде қалмашы.
Балалар өз орындарына қарай қашады, ал мұғалім қуа жөнеледі. Тәрбиеші мәтінді, балалар әр сөзге екі рет секіріп ырғақпен айтады.
Тақырыбы: «Аюдың апанында»
Мақсаты:

• Балаларды әр жаққа жүгіруге жаттықтыру;

• Ойындағы серіктестеріне назар аударуға тәрбиелеу;

• Бақылай білулерін, бір-біріне соқтығыспай жүгіру дағдыларын дамыту.

Құрал-жабдығы: аюдың баскиімі
Ойынды өткізіге әдістемелік нұсқау:
Залдың бір шетіне сызық сызылады. Бұл орманның шеті. Сызықтан ары 2-3 метр жерде аюдың орны белгіленеді. Залдың қарсы жағына балалардың үйшігі белгіленеді. Тәрбиеші қатысушылардың біреуін аю етіп таңдайды. Қалған балалар үйшікке орналасады. Тәрбиеші «серуенге шығыңдар» деп айтады. Балалар жеміс-жидек терген сияқты қозғалыстар жасап орманның шетіне қарай бет алады және былай дейді:
Орманға келемін,
Жидекті теремін.
Аю кеп ақырса,
Тез қашып кеиемін.
Аю ақырып тұрады, балалар қаша жөнеледі. Аю оларды ұстауға тырысады. Ұстап алған баланы апанына алып кетеді. 2-3 бала ұсталған соң ойын жаңадан басталады және жаңа таңдап алынады. Ойын қайталанады.
Күрделендіру мүмкіндігі: екі аю таңдап алуға болады.