Сөз және Дыбыс: Білім Алудың Жаңа Кезеңі
Сабақтың мақсаты «Сөз», «Дыбыс» ұғымдарын балаларға таныстыру болып табылады. Бұл сабақта балалар дыбыстардың дауысты және дауыссыз болып бөлінуіне көңіл аударады. Сабақ барысында балалар түрлі дидактикалық ойындар мен тапсырмалар арқылы табиғи түрде дыбыстарды ажыратуға, есте сақтауға және өз ойларын ашық айтуға үйренеді.
Сабақтың қызықты өткізілуі үшін тәрбиеші балаларды алғашқы өлеңмен қарсы алады. Өлең арқылы балаларды тыңдауға, есту қабілеттерін дамытуға шақырады. Тәрбиеші өлеңдегі дыбыстарға назар аудартып, балалардың қызығушылығын оятады. Сонымен қатар, дыбыстың түрлерін (дауысты, дауыссыз) тануға арналған тапсырмаларды орындау арқылы белсенділіктерін арттырады.
Осы сабақта шыққан кейіпкерлермен танысу, олардың әлеміне енудің арқасында балалар өз білімі мен шығармашылық қабілеттерін біріктіреді. Мысалы, «Аю мен тоқылдақ» ертегісі арқылы диалогтық әдіс қолданып, балалардың есту, сөйлеу, ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Тәрбиеші балаларға дыбыстарды дұрыс айту мен есту тәртібі туралы сұрақтар қойып, олардың жауаптарын күтеді.
Тақтадағы суреттер мен текше құралдары балалардың зейінін және қызығушылығын күшейтеді. Дұрыс жауаптар арқылы балалар бір-біріне қолдау көрсетеді, нәтижесінде мектепке дейінгі дайындық деңгейі артады. Сабақ соңында тәрбиеші барлық балалардың еңбектерін бағалап, белсенді қатысқандарын мадақтайды. Бұл сабақ білім алушының шығармашылық қабілетін дамытуға, өзінің айтқанын шебер жеткізуге, сондай-ақ тұрақты достық қарым-қатынас орнатуға ынталандырады.
Білім беру саласы: Қатынас
Оқу іс – әрекет түрі: Сауат ашу
Сабақтың тақырыбы: «Сөз», «Дыбыс»
Сабақтың мақсаты: «Сөз», «Дыбыс» туралы ұғым беру. Дыбыстардың дауысты, дауыссыз болып бөлінетінін таныта бастау.
Керекті құралдар: суреттер, текшелер (қызыл, көк), үлестірмелі текше құралдары (қызыл, көк).
Сабақтың барысы: - Балалар, қазір мен сендерге өлең оқимын, шумақтың әр жолындағы бастапқы сөзінде өткен сабақтағы дыбыс бар, көңіл қойып тыңдаңдар – дейді тәрбиеші.
«А» дегенің ана ғой,
Ана деген дана ғой.
Анам менің күлімдеп,
Аялайды гүлім деп.
- Өлең кім туралы айтылады?
- «Ана» туралы.
- Сөздің басында қай дыбыс естіледі?
- «А» дыбысы.
- Дұрыс, «А» дыбысы қандай екенін біз білеміз, бірақ дыбысты есту арқылы ажыратып отырмыз.
Тәрбиеші, тақтаға Болатты шақырып «А» дыбысынан басталатын сөздерді ойлап табуын сұрайды. Болат айна, алма, анар, ағаш, т.б. сөздерді айтады. Тәрбиеші осылайша балалардан сұрап болған соң «Аю мен тоқылдақ» ертегісін айтып береді. Ертеде бір аю болыпты, бұл аю да балды өте жақсы көреді екен.
Бірде балды көп жеп қойып, тісі қатты ауырады. Содан көршісі тоқылдаққа келіп, жәрдем сұрайды. Тоқылдақ, - аю, аузыңды аш, тісіңді көрсет дейді. Аю «а-а-а» деп аузын ашады, осы кезде тоқылдақ ауру тісін жұлып алады.
Аю бірден тынышталып рахметін айтып, риза болады да өз үңгіріне кетеді.
Тәрбиеші: - Балалар, аю аузын ашқанда қандай дыбыс естілді?
- «А» дыбысы.
- Дұрыс.
«А» дыбысын ауызды ашып, әндетіп та, созып айта аламыз.
Аузымызда еш нәрсе (тіл, тіс) кедергі жасамайды. Дәл осылайша айтылатын дыбыстарды дауысты дыбыс дейміз. Дауысты дыбыстарды қызыл түсті текшемен белгілейміз.
«А» дыбысын әндетіп те, айтуға болады дедік, көбіне «А» дыбысы әннің қайырмасында айтылады.
Мысалы: Н.Тілендиевтің «Құстар қайтып барады» әнін алайық.
Құстар, құстар сызылтып ән салады,
Сол әнімен тербетеді даланы.
Ал, адамдар күліп бастап өмірін
Кетерінде жылай да алмай қалады.
Қайырмасы:
А-а-а-а-а...
Ал енді – «Ш» десем, осы дыбыс кедергісіз айтыла ма?
- «С» - «Ш» дыбыстары қалай айтылады?
Бұл дыбыстар еркін айтылмайды, кедергіге ұшырайды. Тісіміз, тіліміз арқылы айтқанда кедергімен айтылатын дыбыстарды дауыссыз дыбыс дейміз. Дауыссыз дыбыстарды көк текшемен белгілейміз. Осы сабағымызға байланыстыра жұмбақ жасырайық. Алмат:
- Жаздай інге тығылып,
Жатқан қызыл түлкіні,
Құйрығынан суырып,
Әкелді әкем бір күні.
- Иә, балалар бұл не екен?
- Бұл сәбіз.
Сәкен:
- Алма дерсің түріне қарап
Жүгері дерсің ішіне қарап.
Татсақ тәтті,
Бал шәрбатты.
Балалар «анар» - деп жауап береді. Жұмбақтың шешуін тапқан соң балаларға суреттерін салғызамын. Балалардың жақсы салған суреттерін тақтаға ілемін.
«Анар» сөзіне дыбыстық талдау жасап, текшемен белгілей отырып, неше дауыссыз дыбыс бар екенін сұраймын. Балалар жауабына терең мән беріп, білмей қалса, қайта түсіндіремін. Осыдан кейін «Кім зейінді» ойыны ойналады.
Тәрбиеші: - Мен қазір суреттер көрсетемін, сендер зейін қойып қарап, сөздерді атаңдар.
Егер сөздің басында дауысты дыбыс айтылса қызыл текшені, дауыссыз дыбыс айтылса көк текшені көтеріңдер.
Қай қатар ойынға белсене қатысып, қателеспесе, солар мына жалаушаға ие болады.
Ал, бастаймын «Ара», «Шана», т.б. суреттер көрсетіледі. Балалар дыбысқа байланысты текшелерді көтереді. – Енді «А», «С», «Ш» дыбыстарына сөз ойлап айтайық. Балалар, «А» дыбысына; алма, алша, алмаз, арғымақ т.б. «Ш» - дыбысына; шана, шаңғы, шал, «С» дыбысына; сарымсақ, сарғалдақ, сауысқан т.б. сөздерін айтады. Содан соң тәрбиеші сабақты қорытындылайды.
- Балалар, бүгінгі сабақта не туралы білдік?
- «Сөз», «Дыбыс» туралы.
- Текшемен нені белгіледік?
- Дыбыстарды.
- Дыбыстар қалай айтылады және қалай бөлінеді?
- Дауысты, дауыссыз.
Еңбектерін бағалап, балаларды мадақтайды. Енді далаға серуенге шығып, ойын алаңында, бізді қоршаған ортада табиғат аясында қандай дыбыстар бар екенін бақылайық.
Бәрі аулаға шығып кетеді.
