Көктем құстары: балаларға арналған танымдық бағдарлама
«Көктем құстары» тақырыбы бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті балаларды күзде оралатын жазғы құстармен таныстырады. Бұл іс-шара балалардың табиғатқа деген қызығушылығын арттырып, құстардың экосистемадағы рөлін түсінуге көмектеседі. Түрлі әдіс-тәсілдер арқылы, мысалы, сұрақ-жауап, әңгімелеу мен ойындар, балалардың таным белсенділігін арттыруға бағытталған.
Жалпы, көктем мезгілі - адамдар мен табиғат үшін жаңарудың уақыты. Көктемде құстар оралып, жер гүлдене бастайды. Суреттер мен буклеттер арқылы бағдарламада қарастырылған дала құстарының суреттері мен оларды таныстыру әдіс-шаралары балалар үшін ерекше қызықты болады. Бүлдіршіндер табиғаттағы әртүрлі өзгерістерді түсініп, құстармен танысу барысында олардың өмір салтын, қоректенуін, мекендеу орта-ларын зерттей алады.
Тәрбиеші ретінде мен балаларды құстарды қорғау мен оларға қамқорлық жасауға үйретемін. Бұл шаралар балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастырады. Осылай, тек білім беріп қана қоймай, сонымен қатар, балаларды табиғатқа, оның байлығына, сонымен қатар, қадірлеуге тәрбиелейміз. Осы бағдарламаның нәтижесінде, діни жағдайларды, халықтық ойындарды пайдаланып, балаларға көктемнің сұлулығын анық көрсетеміз.
Солтүстік Қазақстан облысы
Тайынша ауданы
«Кантемир бастауыш мектебі»
Мектепалды даярлық
сыныбының бірінші санатты
тәрбиешісі Жумабаева Ж.К
Тақырыбы: «Көктем құстары»
Мақсаты:
а) білімділік: Дала құстары, табиғат туралы білімдерін кеңейту, туған өлкенің табиғатына деген сүйіспеншілікке баулу. Барлық тыныс-тіршіліктің бастауы көктем ерекшелігімен таныстыру, құстардың атын, маңызын, ерекшеліктерін білу.
ә) дамытушылық: Балалардың таным белсенділігін арттырып, ойлауын, тілін дамыту.
б) тәрбиелік: Құстарды қарсы алып, қамқорлық жасауға, оларды қорғауға тәрбиелеу. Халық қазынасы жұмбақ, ырым-тыйым сөздерді пайдалана білу.
Әдісі: Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, мізыка, видео
Көрнекілігі: «Көктем» «Құстар» атты плакат, дала құстарының, жылдың төрт мезгілінің, орманның суретті көріністері,буклет.
Сөздік: жырғалар, бүршік,
кезеңдері
Тәрбиешінің іс-әрекеті
Балалардың іс-әрекеті
Дәлелдеу- ояту
Құстар туралы музыка ойнайды:
Балалар залға кіреді.
Жылулық шеңбері:
-Құстар біздің досымыз, бау-бақшаны қорғайды
Ұя жасап қарсы алсақ, құстар бізді қолдайды.
- Балалар, қазір жылдың қай мезгілі?
-Көктемде қандай өзгерістерді байқадындар?
Көктем неше аймен келеді.
Балалар жақсы тілектер айтады.
-Қазір жыл мезгілі көктем
-Көктемде күн жылынып, қар еріп, жерден қаулап көк шөптер шыға бастады, ағаштар жапырақ ашып, бүршік атып жатыр
Ұйымдастыру-іздену
Көктем туралы тақпақ айтқызу
-Көктем мезгілінің айларын атаңдар.
-Көктемнің алғашқы айы –наурыз. бұл айда күн жылынып, қар еріп, жылғалардан су ағады. Сәуір айында жер беті көгеріп, ағаштар бүршік атып, айнала құлпырып кетеді. Жаңбыр жиі жауады. Мамыр айында дала жасыл желек жамылады. Мамыр айын «Ән айы» деп атайды. Өйткені құстар балапан басады, тоғай, гүлзарлардың ішінде, көл жағасында құстардың сайраған дауыстарын естисің. Сондықтан көктем - жылдың ең тамаша мезгілі. Ағаштардың түптерін қопсыту, құстарға ұя жасау сияқты жұмыстар жүргізіледі
-Ең алғаш дәнмен қоректенетін құстар ұшып келеді. Олар: ұзақ, шұбаршымшық, таңшымшық, қараторғай сияқты құстар. Ал жәндіктермен қоректенетің құстар – қарлығаш, көкек, бұлбұл, тырна,қаз, аққу, үйрек сияқты құстар сәуірдің аяғында, мамыр айларында ұшып келеді.
- Құстар туралы тақпақ кім біледі?
-Құстар қай жақтан ұшып келеді?
- Жыл құстарының кейбірінің тіршілік қамы туралы әңгімелейік. Құстарға сипаттама береміз.
Мысалы: қарлығаш-адамға дос.Ол өзінің ұясын үйдің, ауланың айналасына салады.Оның өз әні бар, әні құлаққа жағымды. Қарлығаш- қасиетті құс дейді. Оған жамандық жасауға болмайды. Қарлығаш адамның досы. Бұл құстың ерекшелігі- ол жемін ауада ұшып жүріп қағып алып жейді.
- Ал енді бізге Меруерт, қарлығаш туралы тақпақ айтып береді:
- Қараторғай-өзі кішкентай,өте пайдалы құс.Орман қорғаушысы.Ауылға қараторғай келісімен күннің көзі ашылып, күн жылынады.
- Халық көктем келсе көкек келді дейді. Өйткені көкек көктем келе салысымен көкек, көкек деп ән салады.Сондықтан сәуір айы көкек айы деп аталған. Көкек-бұл өз атын шақыратын құс. Бұның жаман қасиеті жұмыртқа баспайды. Өзінің жұмыртқасын басқа ұяға салып кетеді. Балапанын басқа құстар басып шығарады. Көкек улы құрттарды жейді.
«Аққу» биі
- Су айдындарының көркі – ару аққулар. Аққу – құс төресі, бақыт бастамасы, жақсылық пен татулықтың символы. Аққу- бұл киелі құс, көлде жүзеді, өте әдемі құс. Аққу тек екеу болып жүреді. Аққуды атуға болмайды деген мақал бар.
- Тырна- бұл құстың аяғы өте ұзын. Тырналар үшбұрыштанып ұшады. Тырна келген соң жер жыртуға болады-дейді ауылдың кісілері.
-Ұзақ- көктемде алғаш ұшып келетін құс. Бұл құсты көктем жаршысы дейміз, егер ұзақ ұясын биікке салса жаз жылы, шуақты болады, ал егер де төменге салса онда жаз салқын, жаңбырлы болады деп болжайды.
Сергіту сәті. «Құс болғым келеді»
-Кане, қанат жазайық, қарлығаш боп ұшайық
Ұшып-ұшып алайық, орнымызға қонайық
Қарлығаш боп ұшайық, торғай болып қонайық
Сауысқан болып секіріп, тоқылдақ боп шоқиық.
Құстар туралы жүмбақ шешкізу.
- Құстар туралы тыйым сөздер кім айтады.
Өлең «Болайықшы осындай»
Викториналық сұрақтар:
-Басында тарағы бар ,бірақ шашыңды тарай алмайсың .
-Қай кішкене құс жемін ұшып жүріп аулайды?
-Қай құс өзінің атын қайталайды?
-Қандай құс хат тасушы атанған?
-Қай құста мүлде ұя болмайды?
-Адам қай құсты аң аулауға пайдаланады?
-Құстың негізгі мекені?
-Көктем, көктем, көктемде
Құстар келіп жеткенде
Қуанып біз қаламыз
Әнмен қарсы аламыз
- Наурыз, сәуір, мамыр
Балалар хормен:
Көктем келді, құс келді
Күн ұзын, түн қысқа енді
Көктем келді, су ақты
Күннің көзі шуақты
Көктем келді, гүл өсті
Көбелектер гулесті
Көктем келді, көл үсті
Көңілді де келісті
Көктем келді, іс келді
Күн ұзын, түн қысқа енді
- Құстар көктемде жылы жақтан келеді. Жылы жақ Африка, Оңтүстік. Құстар туған жерге топ-тобымен ұшып келіп жатыр. Олар жолда талай қиындықтарды бастан кешіреді
-Қарлығашпын мен,
Адамның тұрағын
Мекен етіп тұрамын.
Тазалаймын үй ішін,
Шыбын деген кеселден.
Қараторғай: Жансая
- Мен қараторғаймын
Шегірткедей жұртыңды
Қырғи болып қиямын
Егістікке жайылымға
Қорғаушы боп тұрамын
Жәндіктерді зиянды
Құртатұғын батырмын
Дайындайтын ұямды
Достарға келе жатырмын.
Көкек: /Бахтияр/
- Жаршысымын көктемнің
Көкек дейді мені жұрт
Өз атын айтар құс менмін.
Көктемді күтсең мені күт.
Аққу: /Раяна/
- Құс сұлуы аққумын
Табиғат көркін сыйлаған
Мылтығын кезеп еш мерген
Атуға көзі қимаған.
Сұлулықты паш етіп
Жырлаған талай ақындар
Нәзік үнді,көл көркі
Құс патшасы мен болам
Тырналар: /Диана /
Аспанда самғайды,
Тырналар тізіліп.
Біреуі қалмайды,
Қатардан үзіліп.
Сақтайды сапарда
Бірлікті кім мұндай.
Бұзылмас қатары
Кәдімгі шынжырдай.
Балалар хормен қайталап, іс-қимылдарын жасайды
1-бала:Құсқа тас лақтырма.
2-бала:Құстардың жұмыртқасын жарма.
3-бала:Аққуды атуға болмайды,
Досыңды сатуға болмайды.
4-бала:Құстың ұясын бұзба,
Қарғысқа қаларсың.
-Әтеш
-Қарлығаш
- Көкек
- Көгершін
- Көкек
- Бүркіт
- Ұя
Рефлекстік-түзету
Оқу іс- әрекетті қорытындылау мақсатында балаларға сүрақтар қойылады.
1. Қандай қүстар адамға жақын жүреді?
2. Қүстар немен қоректенеді?
Балалар сүрақтарға жауап береді.
Күтілетін нәтиже: қүстар және оның табиғатқа келтіретін пайдасы жөніндегі үғымының
қалыптасуы.
Білуі тиіс: жыл қүстарын ажырата білу.
Түсінігі: қүстардың тіршілігі, немен қоректенетіні туралы түсінігі.
Көрсете білуі: қүстарға қамқорлық жасап, оларды қорғау.
