Ою – өрнек түрлері: Қазақтың дәстүрлі өнері

Тақырыбы: Ою – өрнек түрлері
Мақсаты:1. Оқушыларды қазақтың ою – өрнегімен, оның тарихымен, мағынасымен таныстыру.
2. Ою – өрнектің тілін түсіндіру, сырына терең мән беру арқылы оқушылардың шығармашылығын дамыту.
3. Халқымыздың асыл мұрасын, салт – дәстүрін, өнерін құрметтеуге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Суреттер, кітап көрмесі, оюлы киімдер көрмесі, нақыл сөздер, интерактивті тақта.
Барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды сабаққа әзірлеу.
2.Кіріспе бөлім.
- Оқушылар, бүгінгі сабағымыз өте ерекше, келіп отырған қонақтарымыз бар. Ендеше бүгінгі тәрбие сағатымыздың тақырыбын білу үшін мына сөзжұмбаққа назар аударайық.
1 слайд
Қой
Аю
Көже
Қора
Нан
Ер
Әке
1.Төрт түліктің бірі.
2. Маймақ аң.
3. Наурыз тағамы.
4. Мал жайы, қонысы.
5. Ас атасы не?
6. Ат әбзелі.
7. Асқар таудай адам.
3. Негізгі бөлім.
«Өнер – таусылмас азық, жоғалмас байлық», – дейді халық даналығы. Халқымыздың ғасырлар талғамынан өткен асыл қазынасы – ою – өрнектер.
Ежелден қолөнерді қастерлей білген халқымыздан мұра болып келе жатқан тұрмысқа қажеттібұйымдар өте көп.
Киімдер көрмесі:
Әдемі киімдер тігіп, оны өрнектеген шеберлер де аз емес. Қазақ халқы өз қолөнерінде ою-өрнектерді кеңінен пайдаланған . Айналамызға зер салып қараңдаршы, сол ою-өрнектер біздің залымыздың төрінен де орын алған жоқ па? Әдемі де, сәнді ойылған ою-өрнек қолөнеріміздің сәнін де, мәнін де беретіні бәрімізге белгілі.
Ертеде халқымыз тұтынған нәрселерінің бәрін оюмен әшекейлеп безендірген. Мысалы: төсеніш, ұлттық киім, үй мүліктері. Ою-өрнектерде халық дүниетанымы, оның өзін қоршаған орта мен сұлулық туралы түсінігі бейнеленген.
2 слайд: Ою – түрлері: 1. Өсімдік тектес оюлар
2. Жануарларға байланысты
3. Аспан әлеміне байланысты
4. Геометриялық оюлар

байланысты

Төрт түлікке
байланысты

Жан-жануарларға байланысты.

Су,өсімдік,
құстарға
байланысты

Геометриялық
фигураларға
байланысты.

Жұлдыз

Қошқар мүйіз

Бөрікөз

Қайнар,ирексу

Тұмарша

Кемпірқосақ

Түйемойын

Тышқаніз

Су өрнегі

Балта

Айшық

Түйетабан

Түлкібас

Жауқазын

Ромб

Шұғыла

Өркеш

Иттабан

Шыныгүл

Қос дөңгелек

Күн

Омыртқа

Өрмекші

Жапырақ

Егізжұп

Оқушылардың ойын ортаға салу.
-Ою-өрнек туралы сендер не білесіңдер?
1. Сұлтан: Ою-өрнек өте ежелгі өнер. Онын ұзақ та, қызық тарихы бар.Бұдан екі жүз жыл бұрын адамдар табиғатқа қазіргіден гөрі мүлдем ерекше көзбен қараған . Табиғат олардың анасы еді, ол адамдарды асырайтын, киіндіретін, емдейтін сонымен бірге, құрметтеп күтпегені үшін жазалап та алатын.
2. Карина: Ай мен күн, теңіз бен шөп, жел мен жартас, жануарлар мен өсімдіктер ойнай біледі, сезеді, сөйлей алады, адамға көмек бере алады, олардан кек те қайтарады дегенге пенделер сенген.
3.Рахат: Қазақтың ою және өрнек деген сөзі бірге келіп латынша «орнамент» деген ұғымды білдіреді. Ою белгілі бір затты ою (тас, ағаш, темір, сүйек, тері, қағаз, мата). Ойылған, кесілген, қиылған оюды екінші бір затқа кіріктіріп, желімдер жапсырып әшекейлейді, әсемдейді, түрлендіреді.
Мұғалім: Ал, ою оюшыны кім дейді?
1. Анжела:Ою оюшыны шебер дейді. Оюшы шебер іскерлігімен қатар аталып құрметтелетін өнерде өзіндік орны бар адам. Ол өзіне дейінгі дәстүрді ою-өрнектің бүкіл сырын толық меңгеріп, оны одан ары дамытушы.
2. Қуанышын да, қайғысын да жан – жануар, аң-құс, ай мен күн, жұлдыз, тау, тасқа байланысты деп түсінген көшпелі қазақтардың сол сезімдері қолөнер туындыларында да қалыс қалмаған. Бертін келе осы өрнектердің кейбір ұқсастығына қарай атауларға ие болған.
Мұғалім: Ендеше оюлар қандай атауларға ие болған? Ою-өлең…
3 слайд: 1. Құсмұрын деген ою бұл көрікті, осы оюды оймыштап кім көріпті?
2.Бұл өрнек деп аталған жарма мүйіз, ажарсыз оюланған бар ма киіз?
3.Санап көрші, бұл ою-алты сала,
Батыл болсаң сыза ғой қағаз ала.
4.Сегіз сала деп бұл ою аталған,
Он саусақтың көмегімен жасалған.
5.Бұл оюдың атауы үш бас деген,
Қарашы бір-біріне ұқсас келген.
6.Кел, балалар, қолға қалам алайық,
Үш түй деген оюды да салайық.
7.Жүрек деген бұл оюды құрайық,
Құрып алып үңіліп қайта қарайық.
8.Кең тараған оюдың бірі-бармақ,
Ал, осыны айнытпай кімдер салмақ?
9.Қазақтың өрнегі ғажап –сұлама,
Қолөнері ішіндегі ғұлама
10.Оюдың бұл түрі дөңгелек деп аталады. Бұл адам баласының космогоникалық ұғымынан туған, әлем кеңістігінен алынған ай, күн, жер негізі.
11.Ілгекке ұқсас бөлігі -«өмір жолы». Адам баласы дүниеге келгеннен кейін дөңге де шығады, ойға да түседі. Жүсіп Көпеев атамыз айтқандай: «Бұл дүние – бір күн мазар, бір күн базар».
12.Төрт құбыла-дүниенің қай бұрышында жүрсең де амандық тілеумен өткен.
13.Үшбұрыш (тұмарша). Жер үсті аспан болса, онда үшбұрышымыз аспан, жер, су белгісіне келетін сияқты. «Аспаның ашық болсын, суын таза болсын» деген тілеулер қазақта көп айтылады.
14. «Қошқармүйіз» ою-өрнегі байлық пен молшылықтың нышаны. Мал шаруашылығымен айналысқан қазақ халқының көшпелі өмір салтымен байланысты туған.
15. «Киікмүйіз», бұл тікбұрыш жасап барып, кейін қайтуына байланысты аталған. Бұл ою құрақтың шетіне, алашаларға салынады.
Мұғалім: Анамыз қазақ оюдың да тілі бар, сыры бар, мұңы бар дейді екен. Бұған дәлел ретінде мен сіздерге мынадай аңыз айтып берейін.
Ерте заманда әріп , жазу, кітап жоқ кездерде тұрмысқа шыққан қыз, ауылына кетіп бара жатқан керуеннен кестелі орамал беріп жібереді. Оны көрген шешесі кестелі орамалдың шетінде гүлдерді көріп, е, қызымыз гүлдей жарқырап, күндей күліп жүр екен дейді.
-Әр оюдың тілі бар деген сөз осыдан қалған екен.
4 слайд: (оқушылар оюларды қысқаша таныстырады)
5 слайд: «Мақалдардың жалғасын табайық»
-Балалар, өздерінің қандай мақалдар білесіңдер?
1) Өнерді үйрен де жирен.
2) Шебер көп жерде өнер көп.
3) Үйренгенің өзіне, істегенің өзіне құт.
4) Шебердің саусағы алтын.
5) Оюды оя алмаған ойланбаған.
6) Еріншектің ертеңі бітпес.
7) Қолөнер – мал өнер.
Жеті рет өлшеп, бір рет кес.
9) Өнер көзі халықта.
10) Шеберді шеге қағысынан байқа.
11) Қыз еркем, кестесімен көркем.
12) Ою ойғанның ойы ұшқыр.
13) Еңбексіз іс бітпейді,
Еріншнектің қолы жетпейді.
Ертегіден көрініс: «Ою хан мен Жою хан » 
Қорытынды: Міне, балалар, оюдың адам баласына тигізер әсері көп екен. Ол адамның ойын бір жүйеге келтіреді, денсаулыққа пайдалы жағы да бар, аз емес. Ол жүйке қызметін ретке келтіруге, ашуды, қайғыны басуға ықпал етеді. Зейнеп Ахметованың Бауыржан Момышұлы жайында жазған естеліктерінде көптеген мысалдар келтірген. Атамыз шығармашылық жұмыс үстінде жазып отырған еңбегі өнімсіз болған кезде лезде қолына қағаз, қайшы алып ою оя бастайды екен. Сонда адамыздың шашыраған ойы жинақталып, жанына жігер бітіп шығармасын қайта алады екен.