Бала тәрбиесінің негіздері: қалай дұрыс сөйлесу керек?
Бала тәрбиесі – әр ата-ананың алдында тұрған маңызды міндет. Онда балаға оң әсер ететіні, жаман қасиеттен қалай аулақ болу керек екенін білу өте маңызды. Бала алдымен өзінің жақын адамдарынан, ата-анасынан өнеге алады. Олардың жылы сөзі, көңіл бөлуі, ойнау мен сөйлесудің маңызы зор.
Мәселен, «Балаға байқап сөйлесең, ақылыңа көнер» дейтін жазбаның астарында елеулі шаралармыздың барынша парасаты берілген. Баланың іс-әрекеттерін байқап, оның сезімін түсіну керек. Оларға бір әрекетті көрсету керек, тек бұйрық берумен шектелудің қажеті жоқ. Бірлесіп жасау, баланың үлгі алуына, тартылуына зор әсер етеді.
Алайда, қазіргі кезде көптеген ата-аналар кеселді мейірімнің орнына балаларын шамадан тыс қорғайды. Олар оларға қиындық көрмесін деп барлық сұраныстарын орындайды. Бұл тәрбие әдісі дұрыс емес, өйткені бала өзіне қолдау тақтасын үйренбеуі, кедергілерге төзуді білмеуі мүмкін. Ата-ана ретіндегі жауапкерлерімізді міндетті түрде назарға алуымыз керек.
Кейде ата-аналар баласын қаншалықты тәрбиелегенін елемей, оларға өтірікті айтуға үйретеді. Балалар, әдетте, үлкендердің айтқанын модель етеді. Сондықтан, өтірікті айтпау, адалдықты үйрету – тәрбиенің қайта қарастыратын құндылығы. Бала өзінің сөздеріне сенімді болуын, әрекеттерін жақсы ғылымға айналдыруға тиіс.
Сонымен қатар, қорқынышты, зорлық-зомбылықты насихаттайтын кинолар балалардың психологиясына теріс әсерін тигізеді. Олардың рух сауықтылығын қиындатып, агрессивті мінез-құлықты ұштастыруы мүмкін. Бала өз әрекетінің шындыққа жанасатынын түсінбей, тондалған эпизодтармен әрекет жасауға ұмтылуы мүмкін.
Сондықтан, ата-аналар қателіктерін мойындап, балаларынан шындықты талап етуі керек. Оларға шындық пен адалдықтың мәнін үйрету, оның неге маңызды екенін жеткізу арқылы, оларда дұрыс дүниетаным қалыптастыруымыз керек. Тәрбие мен қамқорлық жақын адамның қолдауы арқылы жүзеге асады.
Балаға байқап сөйлесең, ақылыңа көнер,
Байқамай шайқап сөйлесең , көрсетер бір «өнер».
Бала өзін жақсы көргенді, өзімен ойнағанды, сөйлескенді, көңіл бөлгенді қалайды. Бұл нәрселерге аса қажеттілігі бар. Бала өзіне салқын, қабағын түйіп, дөрекі және қатты мәміледе болған үлкендердің оны жақсы көрмейтінін ойлайды және күйзеліске ұшырайды.
Балаларға тек насихат айтудың көп жағдайларда әсері болмайды. Мәселен он рет оған “Тамақтан бұрын қолыңды жу” деп айтудың орнына бір рет “Кәне екеуміз бірге қолдарымызды жуайық!” деп бірге істеу одан да әсерлі болып табылады. Оған бір нәрсені істе дегеннен кейін, ол нәрсені істеп-істемегенін қадағалау керек. Бұл қадағалау оның бұдан кейін де айтылған нәрсені орындауы үшін қажет. Оның қолынан келмейтін немесе істемейтіні мәлім болған нәрселерді айтпау керек. Олай болмаған жағдайда істеп жүрген қарапайым нәрселерді де істемейтін болады.
Шайнап берген ас болмас
Қазіргі таңда жасалып жатқан қателердің бірі жеткіншек балаларымызға жасалып жатқан мәміле. Бәрінен бұрын балаларға өз аяғына тұруды үйретуде осалдық танытудамыз. Көп отбасылар біз көп қиыншылық көрдік, баламыз таршылық көрмесін, осылар үшін тауып жатыр емеспіз бе деген сияқты желеулермен баласы не қаласа алып беруде, айтқанының бәрін орындауда, шамадан тыс қорғаштауда және еңбекке баулуда осалдық танытуда.
Бала және өтірік
Балаларыңызға ешқашан, қалжыңдап болса да өтірік айтпаңдар. Өтірік айтқаныңызды түсінген бала мұны қалыпты нәрседей қабылдап, ол да өтірік айта бастайды. Балаңыз тәртіпті, жүйелі өмірді сізден үйренеді. Ойыншықтарын орнына қоюды, киімдерін көтеруді үйретуіңіз керек. Бірақ айқайлап ұрыспастан мұны ойын халіне келтріп атқару керек.
Балалар көбінесе бұзықшылық жасағанда өтірік айтады. Айтқан әрбір сөзіне дереу сене салу да баланы өтірікшілікке дағдыландырады. Бала өтірік айтумен мәселенің жабылатынын, ата-ананың сол мәселе жайлы көп сұрамайтынын білсе, бұзықшылығын жалғастыра беретін болады, әрі сөздерінің арасына да көп өтіріктерді қосатын болады. Баланы ұру дұрыс емес. Бала таяқ жеуден қорқады, бірақ істейтін қылығын жасырын жасай бастайды. Мұның салдарынан бала қиындықтан өтірік айтып шығуға, алдауға әдеттенеді. Көп өтірік айтуды әдеттеніп өскен балалар кейінгі кезеңдерде өз өтірігіне өзі де сенетін болады, сенімсіз тұлға ретінде қабылданады, елге масқара болады.
Баланы кішкентай кезінен бастап адалдыққа дағдыландыру керек. Өзгенің мал-мүлкін тартып алуды, өтірік айтуды, жаман, жиіркенішті қылып түсіндіру керек. Осындай тәрбиемен өсіріп, балиғат жасына толғанда бұл әдептердің ерекшеліктерін, маңыздылықтарын үйрету керек.
Қорқыныш кинолары
Қорқыныш және зұлымдыққа негізделген кинолар балаларды агрессивті болуға, келеңсіз қылықтарға бағыттайды. Мұндай киноларды балалардың көруі рух саулығы тұрғысынан да өте зиянды. Қорқыныш пен зорлық-зомбылыққа негізделген кинолар мектепке дейінгі балалардың қиял күшін шектен тыс азықтайды. 3-6 жас аралығындағы балалар үшін бұлардың шындық емес екендігін түсінуі қиын болады. Мәселен супермен фильмін көрген бала өзінің де кинодағыдай ұша алатынын ойлап, кинода көрген әдеттен тыс әрекеттерге қол ұруы мүмкін.
Аздаған кеңес
- Балаларыңыздан қайғыларыңызды, дерттеріңізді жасырыңыздар.
- Баланы жанұядан біреу ұрсып, сөгіп жатқанда, бұл ұрысқаны әділетсіздік болса да, жанұядағы басқалары баланы жақтамауы керек.
- Олардың жанында әрқашан жайдарлы, күлімдеген, жарқын жүзді болыңыз! Жабырқаулы, мұңды адамдардың жанында балалар қатты әсерленеді.
- Балаларыңызды өзгелердің жанында ұрыспаңыз! Кішкентайлардың да намысы, ренжитін өздеріне тән көңілдері бар.
- Балаларыңызға жасаған қателіктерін мойындауды үйретіңіз. Кемшіліктерін білуі және оны жасамауға тырысуы, өмірде жетістікке жету - сырларының бірі.
- Батыл мінезді болуыңыз баланы көптеген жаман әрекеттерден сақтайды.
- Балаларды ешқашан өтірікшілікпен айыптамау керек.
- Балаларыңызды бір-біріен ешқашан бөлектемеңіз.
- Балалардың тәкаппарлануына ешқашан көз жұмбау керек.
- Балаларға өткінші емес, тұрақты тәрбие беруге тырысу керек.
- Балалардың көңілді және қуанышты болуларына тырысу керек.
