Массаждың түрлері және дамуы
Массаж - бұл адам денсаулығын сақтау мен нығайту үшін қолданылатын тиімді құрал, оның әртүрлі түрлері мен тәсілдері бар. Қазіргі таңда массаждың принциптері мен әдістері кеңінен танымал болып келеді, ал салауатты өмір салтын ұстанушылар арасындағы оның рөлі артып отыр. Дегенмен, массажға қатысты білімімізді жақсарту, оны сауатты әрі дұрыс қолдану өте маңызды.
Ертеден келе жатқан массаждың тарихы бізге таңғаларлық деректерді жеткізеді. Массажды алғаш рет қалай, қай жерде қолданғанын зерттей отырып, оның денсаулыққа пайдасын бағалаймыз. Мысалы, Шығыс елдерінде массажды медицинада кеңінен пайдаланған және дененің ауруын жоюдағы рөлін ерекше бағалаған. Ертедегі дәрігерлер бұл тәжірибені дамыту үшін талай еңбектер жазды, оның ішінде Ислам әлемінде әйгілі Авиценна, ол массажды түрлі тәсілдерге жіктеп, әртүрлі ауруларға қарсы қолданысын ашады.
Халықаралық деңгейде де массаждың пайдасы бағаланды, оны спортшылар арасында да пайдалану дәстүрі қалыптасты. Кеңес Одағында массажды жаңаша көзқараспен қарауды талап еткен ғылыми зерттеулер жүргізілді. Массажды спортта, сондай-ақ медициналық массажды қалыптастыруда көрнекті ғалымдардың қатарына профессор Иван Михайлович Саркизов-Серазиннің еңбектері кіреді.
Массаждың денсаулыққа тигізер әсері қоғамдық және жеке денсаулықты нығайтуда маңызды рөл атқарады. Алайда, массаж жүргізудің кейбір жағдайлары мен шектеулері бар. Мысалы, дене температурасы жоғары адамдарға массаж жасау ұсынылмайды, сондай-ақ, жарақат алған немесе созылмалы ауруларымен ауыратын науқастар үшін. Осындай мәліметтерді ескере отырып, массаждың теориясы мен практикасын қамтамасыз ету - бүгінгі күннің басым міндеттерінің бірі.
МАССАЖДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Дайындаған
№111 сәбилер бақшасының
тәрбиешісі: Н.А.Адильханова
Қазіргі уақытта салауатты өмір салты, оның адам денсаулығына пайдалы әсері қалың көпшілікке кеңінен мәлім. Алайда,сол салауаттылықтың пайдалылығын білетұра, оған мән бермей, еріншектікке, жалқаулыққа салынып, түрлі сылтауларға бой алдырып, денсаулықтарын қатерлі деңгейге дейін жеткізетін отандастарымыз аз емес
Сондықтан, біз денсаулығымыздың алғышарттарының негізі болып саналатын түрлі гимнастикалық қимылдармен қатар, оның маңызды құрылымдық бөлігі - массаждың сауатты түрде қалай жүргізілетініне өзіміздің біліміміз бен тәжірибеміздің жеткенінше жауап іздеуге тырыстық. Көптеген әдеби деректерді қарастыра отырып, сонау ерте дүние кездерінен бастап адамзат баласы массажға қалай мән беріп, оны өздерінің денсаулықтары үшін қалай пайдаланғандары туралы тарихи деректерге азын-аулақ шолу жүргіздік.
Міне, осы айтылғандарға байланысты салауатты өмір салты негіздері-нің бірі - массаж туралы жазылған осы шағын еңбе-гімізді оқырман назарына ұсынып отырмыз.
Массажға байланысты кейбір тарихи деректер
Халықтар арасында кеңінен тарап кеткен, сан ғасырлар бойына адамзат баласының денсаулығына өте пайдалы болып келген. Оныңкүш-қуатын, өмірліксергектігін, денесініңбұлшықеттерінкүшейтіпшынықтыратын, оныңсерпімділігінжоғалттырмайтын, біреулергежасаруынсыйласа, ендібіреулергежақсыкөңіл-күйсыйлайтынбірқуаттыкүш бар. Олқуаттыкүштіңаты - массаж. Жалпы, массаждыңтүрлерінегізіненмыналардеугеболады: сипалау, уқалау, езгілеу, соққылау, уыстапшымшылау, саусақтардыңқырларымендененіңетталшықтарын "кескілеу", шапалақтау, сілкілеу, тартқылау,т.с.с.
Массаждың массаж болыпаталутарихын, оныменпайдаланутәсілдердерінбілгісікелгензерттеушіғалымдардыңмәліметінеқарағанда, оныңбелгілібірпайдаболғанмезгілі, жылыболмаған.
КеңесОдағының 1920-30 жылдардағыбелгіліғалымы, массаждыңжәнеоныңемдікқасиетінспортшыларарасындақолданудыңтәжірибелімаманы, профессор Иван Михайлович Саркизов-СеразиниМәскеудіңорталықмемлекеттік физкультура институтында "Емдік физкультура жәнедәрігерлікбақылау" кафедрасыныңмеңгерушісі бола жүріп, массаждыңспорттағыемдікмаңызытуралыжазғанеңбектеріерекшебағағаиеболған. Осы кафедраныңжетекшілігіндесолжылдарыРесейтарихындатұңғышретемдік массаж жасаумектебіұйымдастырылады. Ондакөптегенорысғалымдары: И. Калистов, В. Мошков, В.Гориневский, В.Шербаковт.б. көрнектіғалымдаржұмысатқарады. Сөйтіп, кеңестікдәуірдіңалғашқыжылдарында-ақ массаж жасаудыңоданәрідамуыныңжаңакезеңібасталады.
Қай заманда да адамдар бір жерін бірдеңеге соғып, не жығылып, немесе ауыр жұмыстан шаршап-шалдыққанда өзіне-өзі, не біреулер арқылы денесіне массаж жүргізіп, соның нәтижесінде бойы жеңілденіп, ауырғаны басылып қалғанын сезінген ғой. Ал мұндайсезінубіреуден-біреугетарап, ел арасында "массаж жасау" немесе "массаж жасату" болыпқолданыстауып, елден-елгетарапкеткен.
Енді осы массаждыңқаймемлекеттіңертедүниетарихынанбастапқалайқолданыстапқаны, оғаноларқандаймәнбергенітуралымәліметтергетоқталайық.
Шығыселдеріндегі массаж
Шығыс халықтарының озық ойлы өкілдері де денсаулық саласына үлкен көңіл бөліп, тән тазалығына, жан саулығына өте қатты мән беріп отырған. Оларденеге массаж жасаудымедицинада, отбасылық, тұрмыстықжағдайларда да орта ғасырлықдәуірдегішығыстыңатақтыдәрігерлеріӘбуБәкір Ар-Рази (850-929) жәнеӘбуӘли ибн Сина (Авиценна) (980-1037), ертедүниежүзілікдәрігерлер Гиппократ пен Галеннің, т.б. ойшылдарыныңеңбектерінегізіндеөздерініңжаңаемдеутәжірибелері мен тәсілдерінжасайды. Мысалы, Авиценнаның "Дәрігерлікғылымныңзаңдары" және "Сауықтырукітабы" дегенеңбектеріШығысхалықтарыарасындағанаемес, соныменқатарЕуропаелдерінде де үлкенқолданыстарғаиеболды. Өзеңбектерінде Авиценна денетазалығын, тамақтануәдістерін, суменпайдалануережелерінсақтауғакөптегенұсыныстаржасап, ағзаға массаж жасапотыруды да насихаттаған. Мысалретіндеайтарболсақ, олжасыұлғайғанкісілерге массаж жасаудықалайжүргізукеректігінбылайшажазады: "Өзінің саны мен сапасыжағынан массаж орташа (умеренно) деңгейдежүргізілуітиіс. Егермассаждаутұрақтытүрдежүргізілетінболса, онда оны жүргізгенсайындененіқатаң, түрпідейматаменнемесежалаңқолменжүргізукерск. Шын мәнінде мұндай массаж өте пайдалы және ол адамның ішкі органдарының түрлі аурулардан зардапшегуінболдырмайды" депжазғанұлыойшыл-дәрігер.
Асклепиадтыңжолынұстанған Авиценна массаждыбірнешекластарғатоптастырады: тереңдетіпжүргізі-летінкүрделі массаж - бұлдененінығайтатын; жеңіл массаж - дененітыныштандыратын; ұзақжүргізілетін массаж - дененіарықтандырып, жеңілдететін; орташадеңгейдегі массаж - дененіңгүлінашып, көріктендіретін; дайындықмассажы - физикалықжаттығуларалдындағы массаж жәнееңсоңындадененіқалпынакелтіретіннемесежақсыкөңіл-күйтудыратын массаж - түрліжаттығулардыаяқтағансоңжүргізілетін массаж депталдайды.
Міне, осылайшамассаждытүрлікластарға, оныңқажеттілігінеқарайжіктегенарабтыңұлыойшылыАвиценнаныңбұлидеясыоғанүлкенабыройәкеліп, оны көрші парсы, түрік, армян, грузин, тағы да басқаОрга Азия, Кавказ елдерінеатақ-даңқыншығарды. Оның массаж жүргізутәсілдеріжоғарыдаайтылғанелдердіңмассажынанөзгерекболғандығынан да ел оны "Шығысмассажы" депатапкеткен. Бұлмассаждыңерекшелі-гі - массажды тек қолменғанаемес, солсияқтыаяқпен де жүргізетінінде. Көпелдердебұлайша массаж жүргізумоншақабылдайотырыпатқарғанденсаулыққапайдалыдепесептеледі.
Аяқпен массаж жасауқазіргікездеауыларасындабіздіңелімізде де жиі-жиіжүргізілетінібелгілі. Жасыұлғайғаната-аналарымызүйшаруасынаннемесе дала жұмыстарынаншаршап, беліауырыпкелгендемектепжасындағыбалаларына, немерелерінеарқасын, белінбастырып, уқалатыпжеңілденіпқалатынынжиікездестіретінбіз.
Осындай мазмұнда тағы бір неміс ғалымы Фуллер 1750 жылы "Медициналық гимнастика" деген еңбек жазып қалдырған.
Францияныңатақты клиницист хирург-ғалымыКлемен Жозеф Тиссо 1780 жылы "Медициналықжәнехирургиялық гимнастика" дегенөтеқұндыеңбекжазған. Автор бұлеңбегіндедененіуқалаймассаждаудыгимнастикамен алма-кезекжүргізуарқылыадамденсаулығынжоғарысатығакөтеругетолыққолжеткізугеболатынынжазады.
Денені массаждағанда қанның қозғалысы шеттен орталыққа қарай, яғни жүрекке қарай ағатын болғандықтан, массажды сондай бағытта жүргізу қажет. Массаж жүргізгендедененітолығымен бос ұстаукерек. Бұлшықеттерге массаж жасағандадененіңжүйкетамырларыарқылыорталықжүйеге (миға) импульс беріліп, бүкілденегежағымдыәсертаралады. Әсіресемұндайжағымдыәсержасыұлғайғанқартадамдарғаөтепайдалы. Мұнықазіргібіздіңзаманымыздың медик-ғалымдары да толығыменмақұлдап, насихаттауда.
Мынажағдайлардаадамға массаж жасауғаболмайды:
- денесініңыстығы бар болса;
- денесініңбіржеріқанталап, не қанаптұрса;
- денесініңбіржеріндеіріңдегенжарақатыболса;
- денесініңтерісізақымданғандарға;
- аяқ-қолдарыныңқантамырларыауыратындарға (варрикоз);
- жүрек-қантамыржүйесіауыратындарға;
- денесіндеқандай да бірқатерлі, қатерсізісікауруларыбарларға;
- аяғыауырәйелдер мен етеккіруағындағықыз-келіншектерге;
- қуықтарында, бүйректерінде, өтжолдарындатас бар науқастарға.
Міне, осындайжағдайлардаденегемассаж жүргізуүлкенқателікболыпсаналады.
