Театр арқылы қазақ тілін үйрету: баланы дамытуға жаңа тәсіл
Балаларбақшасында қазақ тілін үйрету – заманауи білім беру үрдісінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі. Бұл процесс тек тіл үйрену емес, сонымен қатар балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың қиялдау және ойлау дағдыларын байытуға бағытталған. Театрландырылған іс-әрекеттердің элементтерін қолдану арқылы, бала тілдік байлығын арттырып қана қоймай, сонымен қатар әлеуметтік дағдыларын да дамытады.
Театр болса, балалар үшін ерекше әлем – бұл қызықты оқиғалар мен кейіпкерлер, әртүрлі рөлдер мен ойындар. Балалар өздерін рөлде көрсетіп, тек сөздерді айту емес, сонымен қатар қарым-қатынас жасау, пікір алмасу, өз ойын білдіру дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, «Алтын айдарлы әтеш» атты ойын арқылы бала таңертеңгі уақытты ұйымдастыру мәнін түсініп, дауысты дұрыс айтуға үйренеді.
Нағыз театрландыру балалардың тілін дамытудың тиімді тәсілі. Олар кейіпкерлердің сынын көрсете отырып, өз эмоцияларымен бөліседі, логикалық ойлауын дамытады. «Сәлем» атты ойын-жаттығулары, мысалы, олардың қолдарының қозғалысымен байланысты болып, балаларды өзара байланыстырады. Бұл процессте олар тек тіл үйреніп қана қоймай, сонымен қатар бойындағы қорқыныштары мен комплекстерін жеңуге көмектеседі.
Ересек балаларды рөлдік ойындар, мысалы, «Дәрігердің қабылдауында» немесе «Дүкенде» рөлдері мен жағдайлары арқылы тілдік дағдыларын дамытуға болады. Бұл балалардың әлеуметтік жағдайларда еркін сөйлеуіне, пікір алмасыуына, ортаға бейімделуіне көмектеседі. Рөлдік ойындар кезінде балалар белсенді әрекет жасап, сюжетті дамытуда да үлкен рөл атқарады.
Тәжірибеден көргеніміздей, театрландыру элементтері балалардың қазақ тілінің меңгеруіне айтарлықтай әсер етеді. Оларды топ ішінде сөйлеуге, өзін-өзі көрсетуге, шығармашылық әрекет етуге ынталандырады. Қазақ тілін үйрету барысында балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану арқылы олардың білім деңгейін көтеруге болады.
Балаларбақшасында қазақ тілін үйрету барысында театрландырылған іс-әрекеттердің элементтерін пайдалану туралы
Қазақтілінбілу - әрбіразаматтыңпарызыжәне оны білуқазіргізаманныңталабыболыптабылады.
Екіншітілдіүйренугедегенбұлбіздер, үлкендердіңміндетімізболыптабылады. Ойындар, ойынойнаужағдайлары, көркемдіксөздер тек қанатілдамытуемес, соныменқатарестесақтауды, назардаұстауды, байқайбілуді де дамытады.
Театрландырылғаніс-әрекеттербалалардыңқиялдауын, естесақтау мен ақыл-ой қабілеттерін де дамытады. Театр әлемі – бұлғажайыптары, жұмбақтары, әзіл-сықақтары бар ерекшеәлем. Және оны балалардыңөздерініңойнағандарыәлдеқайдақызық. Атапайтқанда театр ойындарынойнайотырып, бала сөздіқайталауды, дауысынқаттырақшығарыпайтуды, мәтінбойыншатүрліқозғалыстары мен қимылдардыкөрсетіп, кейіпкердіңсипатынбереалады. Баланыңсөздікқорыбайитүседі, дыбыстардыдыбыстауытүзеледі.
Мысалы, 2 сәбилертобындатілдамытудан "Алтын айдарлыәтеш" ойын-инсценировкасыбойынша:
Әтеш–таңертеңгілікте:
Сәлем!– депайқайлайды.
Балаларғақайталатуарқылыолардыңойындатаңертеңертетұрукерекекенін, балабақшағабалалардыңқалыпнемесекешікпеуінеәтешөзініңайқайыменкөмекберетінінтүсіндіріп, келтіреді.
2-ші сәбилертобындаойлаужәнеестесақтауғаүйретуәдістерініңтиімдітүрі – «саусақойындары». Қолдыңұсақмоторикасындамытуғаарналғанжәнеуқалау (массаж) жасауарқылымынасергітулердікөрсетугеболады, мысалы: "Балақан":
Балаларқос-қостанбір-бірінеқараптұрады да:
Бала, бала, балақан – сұқсаусақпен
Қане, қайсыалақан – алақандыкөрсетеді
Саусақтарыңәйбәт – саусақтардыкөрсетеді
Былай, былайойнат – бір-біріналақандарынтосып, ойнайды.
"Сәлем" ойын-жаттығуларыбойынша
Таңертең мен тұрамын – қолдыңсаусақтарыжұмулы
Бәріңесәлемжолдаймын - қолдыңсаусақтарыжазылады.
Сәлем, Ата! – үлкенсаусақтыңұшынкөрсетеді
Сәлем, Әже! – сұқсаусақтыңұшынкөрсетеді
Сәлем, Ана! – ортаңғысаусақтыңұшынкөрсетеді
Сәлем, Әке! – шылдыршүмексаусақтыңұшынкөрсетеді
Сәлем, Бала! – кішкентайсаусақтыңұшынкөрсетеді
Бұданкейін «Сәлем, Сәлем» депбір-бірініңқолдарынқысады. "Бізүйденешеуміз?", "Қуырмаш", "Тәй-тәй, балақай" ойын-жаттығуларыбалалардыңашылуына, бір-біріненұялмауға, педагогтіңалдындақысылмауғаүйретеді. Балалардыңестесақтаулары, тақпақтарды тез ұғуларықалыптасады, сөздікқорларымолаяды.
Ересекжастағыбалалардрамалауойындарынойнауғақызығады (рөлдікойындар). Мысалы, "Дәрігердіңқабылдауында", "Дүкенде", "Отбасы" – аттыойындардырөлгекіруарқылыойнағандабалалардыңбір-біріменеркінсөйлесуіжақсарады. Мысалы, "Қашқынқоян", "Аққоян-ау, аққоян", "Түлкішек" ойындарындабалаларқоянныңжәнетүлкінің бас киімдеріннемесемаскасынкиіпалып, рөлдердіорындайды.
-Түлкі, түлкі, түлкішек! –
-Түндеқайдабарасың? – балалар
-Әжемүйінебарамын – түлкі
-Әжеңсаған не береді? – балалар
-Ешкісауыпсүтбереді, – түлкі
-Оны қайдақоясың? – балалар...
Өзтәжірибеме «Үйшікей», «Бауырсақ», «Тарғылтауық» ертегілеріннемесеолардыңфрагменттерінсценарилеудіенгізгенмін.
Бұлойындарарқылыбалалардыңтілдіксөйлеубайланысыжақсарады, театрландыруэлементтерінпайдаланубалалардыңтанымдықжәнесөйлеуіс-әрекеттерінедегенқызығушылығынарттырады. Жоғарыдабаяндалғандарданшығатынқорытынды, балалардыңсөйлеуқабілеттерініңбелсенділігінарттыруүшін, олардыңжасерекшеліктерінескереотырып, қазақтілісабағындатүрліәдістердіқолдануқажетжәнепайдаланылатынәдс-тәсілдердітүрлендірукерек.
