Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру әдістері және түрлері

ШҚО,Семей қаласы
ЖСШ Бөбек шағын орталық тәрбиешісі
Амангелді Айгүл
Тақырыбы: Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру әдістері  және түрлері
Табиғатпен таныстыру әдістері
Педагогикада әдіс- ересек пен баланың біріккен әрекеттінің амалы ретінде қабылданады.
    Мектепке дейінгі мекемедегі табиғатпен таныстару процесінде әртүрлі әдістер – көрнекі (бақылау, суретті (карина) қарау, кино немесе диофильмдер көрсету), практикалық (ойын әдісі, еңбек, қарапайым тәжірибелер), Сөздік (тәрбиешің әңгімесі, әдеби шығармалар оқу, әңгімелесу).
Көрнекілік  әдісі
Бақылау
Бақылау- қоршаған ортадағы құбылысты және заттарды мақсатты көздей отыра жоспарлап қабылдау. Бұл күрделі танымдылық әрекет, бұған түйсік, ойлау және сөз қатысып және тұрақты зейінді талап етеді.
    Табиғатта бақылауды ұйымдастырғанда тәрбиеші көптеген міндеттерді шеше алады: табиғат туралы балалардың білімдерін қалыптастырады, байқағыштықтықтарын дамытады, эстетикаға тәрбиелейді. Бақылаудың екі түрі бар – қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді. Қысқа мерзімді- заттың немесе құбылыстың сапасы мен қасиеттері туралы білімдерін қалыптастырады, балаалар пішінін, түсін, көлемін, бөлшектің кеңістіктегі орналасуы, бетінің мінезін, ал аңдарды таныстырғанда – қимыл-қозғалысының ерекшеліктері, шығаратын дыбыстары, т.б.
         Күрделі бақылау – ұзақ бақылау, балалар бұрын болған құбылысты салыстырады, т.б. Бақылауды жеке бір белгілерге де жасауға болады. Мыс: құмырадағы гүлдің топырағы арқылы су құю керектігін анықтау, аквариумдағы балықтың жүріс-тұрысына қарай суды ауыстыру немесе тұтас суретті қалыптастыру(қардағы ізден кім келгенін, жидектің түсінен – оның піскенін, піспегенін анықтау). Бұл бақылау – балалардың құбылысьтарды анализдеу дағдыларын, жеке деректерді салыстыруға, қарапайым ой тұжырымдама жасауды үйретеді. Кейінгі бақылаудың екеуінің күрелігіне қарастап ұйымдастырылады. Бұл бақылау барысында тапқырлық,қайқағыштық, анализдеу, салыстыру , ой тұжырымдау процестері  жетіледі.
   Бақылау балаларды өсімдіктер және аңдармен, ауа-райымен, ересек адамдардың табиғаттағы еңбегімен таныстырғанда ұйымдастырылады. Бақылау – сабақта, экскурсияда, серуенде, табиғат бұрышында, табиғатта жүргізіледі. Бақылауды жалпы барлық баламен немесе жарты топпен, бірнеше баламен ұйымдастыруға болады. Бұл бақылаудың мазмұны мен тәрбиешінің алдына қойған міндетіне байланысты. Бірақ барлық жағдайда да бақылау баланың ой жүгірту белсенділігі жоғары деңгейде болуы  керек, оларды ойландыру, қойылған сұрақтарға жауап іздуге, құштарлықтарын дамыту, табиғатқа деген қызығушылық пен құнтты қатынасқа тәрбиелеу.
Бақылауға дайындық.
Бақылауға дайындалу тәрбиеші үшін затты, объектіні таңдаудан басталады.  Таңдалған аң немесе өсімдік жақсы жағдайда болуы керек. Егерде топта, онда бақылайтын заттың орнын дұрыс анықтап алған жөн, ол барлық балаға көрінетіндеу болу керек...
Бақылауға басшылық.
Бақылаудың алдында, әсіресе ол алғашқы рет өткізіліп жатса, онда балалардың алдына қойылған міндет пен сұрақты қоюға асықпау керек. Балалар 1-2 мин өзбеттерімен объектіні қарап көріп алуға мүмкіндік берген жөн. Балалардың көрген заттары бойынша алғашқа әсерлері, туындаған құштарлықтарын қандырғаннан кейін ғана тәрбиеші әртүрлі тәсілдерді (сұрақтар, жұмбақ, затты зерттеу, салыстыру, ойын және еңбек әрекеттері) қолданады. Ол балаларға көргендерін түсінелері үшін түсіндіреді, әңгімелейді. Қызықтыру үшін, эмоциялық қатынасүшін, затты эстетикалық қабылдауларын қамтамасыз ету үшін, тәрбиеші кіші топтардың балаларына өлең-тақпақ, фольклораның қысқа түрін қолдану, ал ересек топтарында бақылаудың соңында тіпті әдеби шығармалар оқиды. Бақылау белгілі бірізділікпен өтуі керек. Аңды бақылағанда, тәрбиеші баланың зейінін әуелі оның мінез-қылқына аударады: «Не істейді?, Қалай жылжиды?, Не жейді? Қалай?». Сосын барып оның сырт пішініне көңіл аударады: «Денесі немен жабылған? Аяқтары ұзын ба, жоқ әлде қысқа ма? Көздері қандай (пішіні, түсі)?»
   Өсімдікті қарау – ол гүл болсын, ашық әшекейлі жапырақ болсын, тіпті сабақ болсын әуелі оның ең жарық көзге түсетін белгісінен басталады. Сосын оның сыртқы құрлысының негізгі ерекшіліктері:  гүлдің, өсімдіктің, сабақтың көлемі, мөлшері біртіндеп анықталады. Мектепке дейінгі балалардың зейіндері  еріксіз және соншалықты тұрақты ьолмағандықтан осындай бірізділік қажет. Тек соңында бақылау барысындағы түсініктерін тәртіпке келтірген жөн. Осындай бірізділікті  үнемі қолданған жөн, себебі балалар өздерінің ойларын жеткізелеріне жеңіл болады.
 Баланы табиғатпен таныстырғанда  әрбір бақылау нақты бір үлкен емес  міндетті шешеді. Сондықтан тәрбиеші бақылауды өткізгенде өткен бақылаумен байланыстыра ұйымдастырған дұрыс.