Ойын-ой өсіреді: Баланың дамуы мен тәрбиесіне ойынның әсері
БАЯНДАМАда балалық шақтың әрбір кезеңінің дамуына әсер ететін ойындардың маңызы түбегейлі қарастырылады. Ойын - баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы негізгі құралдардың бірі, оның ақыл-ой, адамгершілік, көзқарас және шығармашылық қабілеттерін дамытудағы рөлі ерекше. Заманауи ғылымда ойын тек көңіл көтеру ғана емес, сонымен қатар, әлеуметтік және психологиялық дамудың негізі болып табылады.
Баланың жан-жақты дамуы, оның есеюі мен тұлға ретінде қалыптасуы ойын арқылы жүзеге асады. Ойын аясында баланың эмоциялық жағдайы, қиял әлемі, шығармашылық дағдылары дамиды. Дегенмен, баланың ойын әрекеті оның табиғатына тән және оған ең жақсы әсер ететін әдіс. Ойын арқылы бала қоршаған дүниені тану, есте сақтау, салыстыру, талдау дағдыларын меңгереді.
В.А. Сухомлинскийдің тұжырымдамасына сәйкес, «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ». Ойынды балаларға ұсыну арқылы, біз олардың тыныштық, дүние танымы мен өмір сүру қабілетін байытамыз. Оның үстіне, ұлттық ойындар арқылы баланың ұлттық сана-сезімі, мәдениеті мен дәстүрлері көрініс табады, ол қоғамдағы өз орнын сезінеді. Қазақ халқында баланың ойынға деген махаббаты ғасырлар бойы негізінде қалыптасқан.
Сондықтан, қазіргі педагогикалық жүйеде ойынның барынша тиімді қолданылуы, әрине, оны ғылыми жолмен зерттеу мен ұғынудың нәтижесі болып табылады. Ұлттық ойындар мен ұлттық мәдени мұраларымыздың маңыздылығы, олардың қазіргі ұрпаққа тәлім-тәрбие бере отырып, жүрегі мен санасына қалай әсер ететіні маңызды. Ойын – бұл баланың ішкі әлемі, ол арқылы бала өз қабілеттерін, қызығушылықтарын танып-білуге, шығармашылық көзқарасын дамытуға мүмкіндік алады.
БАЯНДАМА «Ойын-ой өсіреді».
Балалық шақ-баланың жеке тұлға болып өзін-өзі сезінуінің алғашқы сатысы,демек адамгершілік, ақыл-ой және басқа да қасиеттерінің қалыптасуының ең маңызды кезеңі. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін де негізгі іс-әрекеті-ойын.
Ойын дегеніміз- жас ерекшелігіне қарамайтын, адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыратын үрдіс.Ойын төзімділікті, алғырлықты, тапқырлықты, ұқыптылықты, ізденімпаздылықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің көлемділігінің, көп білуді,сондай-ақ, басқа да толып жатқан сапалылық қасиеттерді қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық, тиімді әдістердің бірі. Сондықтан ойынды әр уақытта пайдалану үлкен нәтиже берері анық. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ,сонда үлкен мәнді де, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Ойын тек баланың дене күшін ,қуатын молайтып, оны шапшаңдыққа, дәлдікке ған тәрбиелеп қана қоймайды, оның ақыл-ойының толысуына, жан дүниесінің қалыптасуына,есейуіне де пайдасын тигізеді.Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, танымдық қасиеттерін дамытады.
В.А.Сухомлинскийдің сөзімен айтар болсақ, «Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ» және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті», ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз- ұшқын білімге, құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты.
Ойынды зерттеу мәселесімен педагогтар мен психологтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар т.б. әсіресе өнер қайраткерлері түрлі саладағы ғалымдар ерекше шұғылданған.Халқымыздың тарихи-мәдени мұраларының түрлері сан алуан.Солардың қай-қайсысы да адамға,оның игілігіне қызмет етуге бағытталған. Осындай құнды мәдени игіліктерінің бірі-ұлттық ойындар.
Ойын да халық педагогикасының құрамды бір бөлігі.Адам баласы жасаған жеті кереметтің қатарына сегізінші етіп, осы ойынның аталып жүруі де жайдан-жай емес.Бүгінгі күннің ұрпақ тәрбиесіне деген өз талабы, өз ерекшелігі бар. Халқымыз терең мағыналы дана сөзін «Тауына қарай аңы, заманына қарай заңы» деп тауып айтқан. Еңселі ел болып, ана тілін, ата-салтын, дәстүрін қайта түлеуде. Жаңарған елге, жаңа тіл, заңы және тұжырымдамалар мен бағдарламалар тәрбие жүйесінде жаңаша көзқарасты ұрпақ тәрбиелеуді талап етуде.
Ойын –бала табиғатымен егіз. Бала ойынсыз өспейді, жан-жақты дамымайды. Балалардың алғашқы қоғамдық ойындарының бірі-құм кеңістігінде туындайды.Құмда ойнау барысында, бала өзінің қиялға толы және шындыққа жанасқан ішкі дүниесін ашып көрсете алады.Құмды араластыра отырып, бала саусақ моторикасын, ал құмның қалыпқа сиятын мөлшерін анықтай отырып, көз өлшемін дамытады. Бұл ойындар-балалардың шығармашылық қасиеттерін дамытып, қиялдарын оятады.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы-баланың сөйлеуге деген талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттыра білген. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды , жан-жануарларды, құстарды, ағаштарды бейнелей алады. Абай атамыздың «Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма?» деген өлең шумақтары тегін айталмаса керек. Көптеген жазушылар бала ойынының психологиялық мәнін көркем бейнелер арқылы ашқан. Баланың қуанышы да, реніші де ойын кезінде айқын көрінеді. Ойын кезінде бала ойланады, эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, қиялы, шығармашылық қабілеті дами түседі.
