Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру педагогтерінің кәсіби дамуы: салты мен өзгерістері

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі

«Құндылық – бағдарлы білім беру идеясын жүзеге асыру : мәселелер,ізденістер,шешімдер»

Республикалық ғылыми- практикалық конференция

Қатысушы: Изетова Арай Мұратқызы
Мақала атауы: Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру педагогтерінің кәсіби дамуы: салты мен өзгерістері.
Бөлімшенің атауы: Бастауыш сынып
Лауазымы: Бастауыш сынып мұғалімі
Мекеме: Зайсан ауданы әкімдігі КММ М.Әуезов орта мектебі
Email: izetovaa @mail ru.
Телефон: 8-775-894-64-81

Изетова Арай Мұратқызы.
К.М.М. «Мұхтар Әуезов орта мектебі»
Зайсан ауданы Зайсан қаласы.
Email: izetovaa @mail ru.
Тақырып:МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ БІЛІМ БЕРУ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ КӘСІБИ ДАМУЫ:САЛТЫ МЕН ӨЗГЕРІСТЕРІ.
Аннотация
Мақала мақсаты:
Қазақстан  Республикасындағы  білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған  мемлекеттік бағдарламасы  аясында қазіргі заманғы білім беру жүйесін құру, оқытудың инновациялы нысандары мен әдістерін енгізу, педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіптік құзыреттілігіне жоғары талаптар қоя  отырып  педагогтердің кәсіби құзыреттілігін дамыту.

Міндеттері:
-Сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру.
–Қолжетімді және алуан түрлі ақпаратқа көшу. –Ғылымдағы және білім беру саласындағы инновациялардың қолданылуы.
Бұл мақсат- міндеттер қоғамның жаһандануына, адам ресурстарының мобильділігіне орай уақыт талабының еншісінде. Педагогтің кәсіби дамуы-құндылығы басым, терең білімнің көзі. Мұғалімнің өмірлік, әлеуметтік, кәсіби тәжірибесі өзінің таным процесін ұйымдастыруына негіз бола алады.Педагогтің кәсіби дамуының мазмұны мен мақсаты, әдіс-формалары, ұстанымдары жаңаша ойлайтын жаңа формация мұғалімін қалыптастырады.Бұл мәселені шешудің жолдарының бірі негізгі компонент оқытуды жаңаша ұйымдастыру немесе технологияландыру деп түсінемін.

Түйін сөз:Педагогтің кәсіби дамуы-нәтижелі білімнің факторы.

Кіріспе
Жалпы адамның мектептегі білім алу кезеңі және тұтас педагогикалық үрдіс сапалы нәтижеге жетуі үшін бастауыш сыныптардағы оқу-тәрбие үрдісі қазіргі заман талаптарына сай құрылуы шарт. Мектептегі кез-келген жаңарулар бастауыш мектептен бастау алады.Бүгінгі өмір талабы сапалы , әрі терең білім беру жолдарын әлемдік дәрежеде ұйымдастыруды қажет ететіні баршаға белгілі.Сондай-ақ қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің мақсаттарының бірі-әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдастырылған және қоғам қажеттіліктеріне сай көп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық үлгісін қалыптастыру.Бастауыш білім беру педагогтерінің кәсіби дамуы, білім беру жүйесіндегі жаңашылдық үдерістерінің жүзеге асуы-бұл білім беру жүйесінің дамуы, оны жаңарту мен тиімділігін арттырудың басты шарттары.Педагогтің кәсіби тұлғалық құзыреттілігін дамыту-нәтижелі білім беру факторы. Қазақстан  Республикасындағы  білім беруді дамытудың  2011-2020 жылдарға арналған  мемлекеттік бағдарламасы  «Қазіргі заманғы білім беру жүйесін құру, оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіптік құзыреттілігіне жоғары талаптар қою»  және  педагогтердің кәсіби құзыреттілігін дамытуға бағытталады.Сондай-ақ «Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл» жоспарының мақсатын жүзеге асыруға да бағытталады. Ол мақсат оқушылардың білімдерін өмірде тиімді қолдануға үйрету. Сонымен қатар, ол орта білім жүйесінің парадигмасын түбегейлі өзгертудің негізі болып табылады. Елбасының «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» халыққа  жолдауында  оқытудың  келесі  нәтижелеріне, яғни «сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеруге» жетуді міндеттеді.Бұл міндеттер уақыт  талабы:қоғамның жаһандануы, адам ресурстарының мобильділігі, АКТ саласындағы үлкен өзгерістер, қолжетімді және алуан түрлі ақпаратқа көшу (Интернет). БАҚ пен технологиялар ықпалының артуы, ғылымдағы инновациялар мен  білім  беру  саласындағы  инновациялардан күтілетін білім беру нәтижелерін нақтылау,білім беру мазмұнын жаңарту, оқытудың жаңа әдістері мен тәсілдері, объективті бағалау жүйесі, білім беру ортасын жаңарту, өмір бойы оқу, мектепті басқарудың  инновациялық және ашық  жүйесінің  қарқынды  дамуынан туындады. Бұл өзерістерге  дайын  болу  үшін  білім беру жүйесінде  қарқынды  жұмыстар жүргізілуде.Ал,бұл өзгерісті жүзеге асыратын педагогтер.  Педагогтерді  өзгерістерге  дайындау, олардың кәсіби құзіреттілігін дамыту    біліктілікті  арттыру жүйесінің еншісінде. Бастауыш сынып мұғалімінің ерекшелігіне байланысты ол бастауышта оқытылатын барлық пәннің теориялық мазмұнын жетік біліп,  оны оқушыларға жеткізе алатын кәсіби құзыреттілігі болмаса, ондай мұғалімнің еңбегі нәтижелі бола алмайды.Психологтер де, педагогтер де адамның рухани интеллектуалдық, кәсіби шығармашылықпен өзін-өзі дамытуы өмірінің әр кезеңінде әр қалай деп көрсетеді. Мысалы, ұлы педагогтер А.Дистерверг, К.Ушинский А.Макаренко, В.Сухомлинский, т.б мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның жан дүниесі, рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Осы тұрғыдан алып қарағанда педагогикалық шеберлік-кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің жүйесі. Осы мәселені терең зерттеген

Негізгі бөлім
Кәсіби құзіреттіліктің бірден келе салмайтындығы белгілі, оны әр мұғалім ерте ме, кеш пе меңгеруі тиіс. А.Маркова оның кезеңдерін төмендегідей етіп бөледі:
ü     мұғалімнің өз мамандығына бейімделу кезеңі:
ü     мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңі:
ü     мамандықты еркін меңгерген кезең:
ü     мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең.
Осылайша ғалым кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебер-мұғалімнің, жаңашыл-мұғалімнің, зерттеуші-мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық бейнесі ретінде қарастырады.
Ғалымдардың зерттеулеріне сүйене отырып, қоғамның және мұғалімнің жеке ынтасы мен қызығушылығының үйлесімі мұғалімнің кәсіби құзіреттілігін дамытудың төмендегідей мақсаттары мен міндеттерін айқындайтынын байқауға болады:

1. Кәсіби құзіретті мұғалімді  дамытуда жоғары пәндік, педагогикалық, дидактикалық деңгейге жетудің критерийлері:
ü     бастауышта оқылатын пәндерге байланысты базалық білім деңгейінің болуы (кәсіби деңгей);
ü     мамандыққа байланысты арнайы пәндерден академиялық білім деңгейінің болуы (іргелі білім деңгейі);
ü     бастауышта оқылатын әр пәнді оқытуға қызығушылығының болуы (танымдық қызығушылық);
ü     әдістемелік және технологиялық біліктерінің базалық деңгейі.
2.  Шығармашылық белсенділігін қалыптастыру:
ü     мәселені шешуде қалыптан тыс тәсілдерді қолдана білуі;
ü     мәліметтер жинау (портфолио), ілгері жылжу және болжамды тексеру,
ü     нәтиже (рефлексия);
ü     ғылыми ойлау амалдарын қалыптастыратын оқу және зерттеушілік
ü    сипаттағы міндеттер тізбегі (анализ, синтез, модельдеу,фондық көрнекілік)
ü     педагогикалық шеберлік;
ü     ерік, жігер, темперамент, мінез, қабілет
3. Педагогтардың біліктілігін арттыру жұмыстарының мазмұны мен
тиімді түрлерін жоспарлау.
4.Педагогтердің зерттеушілік қызметі.
5.Мұғалімді кәсіби дамыту бойынша жүргізілетін жұмыстарға өзгерістер:

1. Кәсіби құзіретті мұғалімді  дамытуда жоғары пәндік, педагогикалық, дидактикалық деңгейге жетудің критерийлері:
Педагогикалық мамандық - білім беру нәтижесінде алынған және берілетін біліктілікке сәйкес кәсіптік-педагогикалық міндеттерді алға қоюды және шешуді қамтамасыз ететін білім, іскерлік және дағдылардың жиынтығынан тұратын күрделі процестің жемісі, яғни осы кәсіптік топ шеңберіндегі қызмет түрі.Кіші мектеп жасындағы оқушылардың білік-дағдыларын қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық аспектілерін өз еңбектерінде барынша нақты ашып көрсеткен белгілі ғалымдар Л.С. Выготский, П.Я.Гальперин, А.Н.Леонтьев, Л.В.Занков. Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов т.б. Олардың зерттеулері оқу қызметінің әртүрлі теориясын құрудың негізін салды. ХХ ғ. соңындағы қоғамдағы және халыққа білім берудегі демократиялық өзгерістер жағдайына байланысты бұл зерттеулердің нәтижесіне деген сұраныс туындады.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмысын біраз жыл бақылау мен талдау барысында жалпы бастауыш білім беру мәселесінің негізгі мақсаттарын шешуге даярлауда олқылықтар бар екені байқалды.
Мұғалімдердің қиындық көретін мәселелерін зерттеу мен талдау барысында оның басты себебі оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, оқу үрдісінің ырғағын айқындау мен есепке алуға байланысты болды. Бұл қиындықтар олардың кәсіби – педагогикалық даярлықтарының жетіспеуінде жатыр. Кіші мектеп оқушыларының оқуға деген қызығушылықтары мен ынтасын қалыптастыру жұмысына бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау деңгейі педагогикалық оқу орындарының оқу құралдарында, оқыту үдерісінде жатыр деп ойлаймыз.
Болашақ мұғалімдерді даярлау мәселесі Н.В.Кузьмина, И.К.Журавлев, М.Н.Скаткин, А.А. Вербицкий, А.С. Границкая т.б. ғалымдардың  еңбектерінде талданған. Мұғалім – бүгінгі  оқушы – ертеңгі қоғамның, елдің тірегін өмірге дайындаушы. Мұғалім мамандығының құндылығы да осында деп түсінгеніміз дұрыс.
Білімді де білікті маман даярлаудың мақсаты  – маманның бойында іргелі де жүйелі білім, кәсіби іскерлік пен дағды, шығармашылық белсенділік пен еркіндік, мәдени ойлай білу қабілеттерін қалыптастыру болса, білім ғасырындағы білім берудің жаңа жүйесі нені оқыту (білім мазмұны), қандай жүйеде оқыту (құрылымы), қалай оқыту (педагогикалық технология) мәселелерін шешуге бағытталуда.Оқытушының қызметін өз дәрежесінде атқара алуы оның біліктілігіне байланысты. Атап айтқанда: гностикалық, педагогтік, қоғамдық –экономикалық, коммуникативтік. Білікті маманның тәрбиелеген шәкірті білімді болары сөзсіз. Ал білім  – қоғам дамуының шешуші факторы.
«Ұстаз тумысынан өзіне айтылғанның бәрін жетік түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселерінің бәрін жадында сақтайтын, олардың ешбірін ұмытпайтын, алғыр да зерек ақыл иесі, өте шешен, өнер–білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны таза және әділ, жұртқа жақсылық жасап, үлгі көрсететін, қорқу мен жасқануды білмейтін батыл, ержүрек болуы керек» – деп, шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл Фараби ұстаз болмысын айқындаған екен. Олай болса, жауапкершілігі шексіз, қадірі мол мамандық иесінің ұрпаққа білім мен  тәрбие берудегі алар орнын әр мұғалім бар болмысымен сезінгені абзал. Өйткені, бәсекеге қабілетті тұлға даярлауда білім сапасын көтерудің негізгі тетігі – білімді ұстаз.
2.  Шығармашылық белсенділігін қалыптастыру.
Еліміздің бүгіні мен ерте өскелең ұрпақ еншісінде. Ал осы ұрпақты бүгінгі таңда жан–жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейі  жоғары өз бетімен ізденуге қабілетті етіп қалыптастырудың бірден-бір жолы – оқушыны шығармашылыққа жетелеп, өздігінен білім алу. Бұл мұғалімнен терең біліктілікті қажет етеді. Себебі шығармашыл ұстаз ғана шығармашыл тұлғаны қалыптастыра алады. Бүгінгі қазақстандық мектептерге қоғамның қарқынды дамуына ілесе алатын, заман талабына сай ойлайтын, ғылыми-әдістемелік білімі жеткілікті, педагогика мен психологияны терең меңгерген ізденімпаз мұғалім қажет. Бұл мұғалімнің кәсіби шеберлігінен көрінеді. Басқаша айтқанда, білім беру үдерісі мұғалімнің дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол мұғалімнің өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және өздігінен шығармашылық түрде қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Б.А.Тұрғынбаева осы саладағы ғылыми — зерттеулерінде шығармашылық әлеует адамды кәсіби әрекеттің биігіне шығаратын сапа деп тұжырымдайды. Ұстаздың акме жағдайға жетуі  оның өз бетінше білім алуына, өзін-өзі тәрбиелеуіне, өзін-өзі жетілдіруіне және осының бәрін шығармашылықпен қолдана алуына байланысты екендігін ғылыми негіздеген. Мұғалімнің кәсіби дамуы оның іс-әрекетінің тиімді болуының теориялық және жалпы әдіснамалық негізі болып табылады. Мұғалімнің кәсіби білігі оның практикалық қызметінде іске асырылады, сондықтан ол, оның жалпы педагогикалық, әдістемелік біліктілігімен, дағдысымен тығыз байланысты. Біліктілікті арттыру курстары арқылы мұғалімдерді оқытуда оқытушы жетекшілік, бағыт берушілік, ұйымдастырушылық, түзетушілік әрекеттерді атқаруы керек. Оқытушының осындай әрекетіне білім алушы мұғалімнің өзі де бойындағы бар білімін көрсете  байланыс жасағанда ғана сапалы нәтижеге жетуге болады. Мұғалімдердің өз білімдерін жүйелі көтеріп отырулары – олардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ететін негізгі фактор.

3.Педагогтардың біліктілігін арттыру жұмыстары.
Ұстаздың сапалылығы, білімдарлығы, абырой–беделі оның шәкіртінен көрінеді. Ұстаз өз шәкіртінен саналы да, білімді парасатты тұлға жасайды, мүсінші тастан жансыз мүсін жасаса, педагог жанды, ойды тіршілік иесімен жұмыс істейді және оны бір өзі емес, басқа адамдармен белгілі бір қалыптасқан жағдайлардың ықпалымен жүзеге асырады. 
Белгілі ағартушы Ж.Аймауытов ұстаз қызметін былай сипаттайды: «Балаларға сабақ берумен, білім үйретумен мұғалімнің қызметі тәмам болмайды. Ол балаларды тәрбиелеуге, үгіттеуге міндетті, басқаша айтқанда, мұғалім қарапайым қызметкер емес, ол – шәкірттерінің алдағы өмірін, бір күндері зарығатын, тарығатын, қауіп–қатерге ұшырайтын өмірін көз алдына келтіріп, өз басынан кешірген тәжірибесіне таянып, оларға келешекте жазтайым аяғын шалыс басып, өмірден соққы жеп өкінбеске күні бұрын сақтандыратын қорғаушысы, қамқорың».
Бүгінгі күн  мұғалімнің біліктілігін арттыруды жалпықоғамдық мәселе ретінде қарастыру қажеттігі туған кезең. Себебі білімді тереңдету, молайту, жетілдіру, арттыру жеке басы үшін ғана емес, қазіргі қоғамға қажет әрекет деп қабылдауымыз керек. Бұл мұғалімнің өз қызметінде табысқа жетуін  ғана көздемейді, оның аясын одан әлдеқайда кеңірек қарастырған жөн.Б.А.Әлмұхамбетов өз зерттеулерінде біліктілікті арттыру жүйесінің тарихы мен даму болашағын еліміздің біліктілікті арттыру мәселесін  шетелдік тәжірибелермен салыстыра көрсеткен .  Республикада біліктілікті арттырудың сапасын арттыру деңгейін көтеруге ықпал ететін жолдардыұсынған.К.С.Құдайбергенова мұғалімнің өзін -өзі жүзеге асыруына мектептегі инновациялық жұмыстың жүйелі жүргізілуінің ықпалын айқындаған. Бүгінгі өмір талабы сапалы, әрі терең білім беру жолдарын әлемдік дәрежеде ұйымдастыруды қажет ететіні баршаға белгілі. Осы жауапты жұмысты іске асыруда басты  жауапкершілік педагогтар қауымына жүктеледі. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы еліміздің білім жүйесі алдында, оның ішінде біліктілікті арттыру жүйесі алдындағы маңызды бағыттарының бірі – педагогтар кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесінің сапасын жетілдіріу, педагог құрамының сапасын арттыру, педагог қызметкерлердің мәртебесі мен білім берудегі менеджментті енгізу арқылы - сапалы білім беруде әлемдік стандарттар деңгейіне қол жеткізу керектігі атап көрсетілді.  Көптеген білім беру мекемелерінің арасында беделге ие болғандары көбіне зерттеушілік білім мен дағдыны игеріп, сұранысқа ие болып отырған зерттеу жұмыстарын қарқынды түрде жүргізіп отырған мектептер екендігін өмірлік тәжірибе көрсетіп отыр.

4.Педагогтердің зерттеушілік қызметі.
Білім берудің жаңа парадигмалық жағдайында педагогтың зерттеушілік қызмет мәдениетін қалыптастыру туралы сұраныс туындауда. Заманның сұранысына сай жаңашыл ұстаз қатарында зерттеуші ұстаз да ерекше орын алуда.
Зерттеуші ұстаз деген сөзге түсінік беретін болсақ: Зерттеуші – зерттеу жұмысын жүргізуші, тексеруші. Зерттеуші ұстаздың іс-әрекетіндегі оқыту технологиясының ерекшелігі оның білімді меңгеруге емес, тұлғаны танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді: яғни жадының алуан түрлерін есту, көру қимыл және тағы басқа ойлауды, ынтаны, қабылдау қабілетін арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамытуға, сондай-ақ тұлғаның қауыпсіздігін өзін-өзі өзектілендіру, өзін-өзі бекіту, қарым-қатынас, танымдық және шығармашылық қабілеттерін қанағаттандыруға, белсенді сөздік қорын ауызша және жазбаша тілінде бағыт алуы.
Дамудың жаңа сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі өзегі – оқушылардың зерттеушілік ізденісі мен өзіндік дамуын жетілдіру болып табылады. Осы бағытта білім алып отырған әрбір жас жеткіншек қоршаған ортаны әр қырынан зерттей отырып, өз бетінше білім жинақтап, оны тәжірибе жүзінде өмірде қолдана білуі тиіс.   Олай болса, өз пәні бойынша біліктілігін өздігінен жетілуге ұмтылған мұғалім мен сол пәннен алған білімін болашақта қолдануға ұмтылған оқушының жетістігін анықтайтын бірден –бір мүмкіндік бұл зерттеушілік қарым-қатынасын белгілейтін мәдениетті қалыптастыруға бағытталған іс-әрекетте  эксперименттік – зерттеу жұмысын жүргізу болып табылады.

Қорытынды
Мұғалімді кәсіби дамыту бойынша жүргізілетін жұмыстарға өзгерістер:
1) Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби проблемаларын анықтау мақсатында зерттеулер жүргізу;
2) Мұғалімдердің кәсіби қажеттіліктерінің мониторингі нәтижелері негізінде біліктілікті арттыру курстарының мазмұнын қалыптастыру;
3)  Тәжірибе алмасу және үздік практикаларын енгізу мақсатында педагог кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесінің басқа ұйымдармен ынтымақтастығын дамыту;
4) Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру бағдарламаларын әзірлеуге озық қазақстандық және халықаралық сарапшылардың тәжірибесімен танысып, тарату;
5) Мектептердегі психологиялық-педагогикалық қызметті кеңейту;
6) Мұғалімнің үздіксіз кәсіби дамуы үшін жағдай жасау;
7) Жүйені үнемі жетілдіріп отыру мақсатында педагогтардың біліктілігін арттырудың кешенді жүйесінің аясында оқытудан өткен мұғалімдердің кәсіби қызметінің мониторингін жүргізу (бастауыш мұғалімінің кәсіби дамуының траекториясы).
8) Озық педагог кадрлардың облыстық қорын қалыптастыру мақсатында жаңашыл-педагогтардың дерекқорын құру және оны жүйелі толықтырып отыру;
9) Оқыту материалдарының теориялық және практикалық мазмұнының және педагогтарды оқыту нәтижелерінің мониторингі негізінде педагогтардың біліктілігін арттыруға арналған білім беру бағдарламалары мен оқу материалдарын әзірлеу және сараптамасын жүргізуге, өзінің педагогикалық тәжірибесін кеңінен таратуға жаңашыл педагогтарды тарту;
Үздіксіз білім –толассыз, тоқтаусыз білім. Ал, ұлы педагогтар Я.А.Коменский білімнің ешқашан аяқталмайтынын, өміршеңдігін атап өтіп, білім адам өмірге келген күннен басталып, соңғы күніне дейін бітпейтіндігін атап өткен. Көрнекті американдық психолог, философ және педагог Дж.Дьюи еңбектерінің өзекті мәселесі де әр адамның өмір бойына білім алуында.
Ең тиімді оқыту-нақты әрекет арқылы оқыту болып есептеледі. Олай болса, педагогтарды нақты тәжірибе негізінде оқыту олардың кәсіби құзыреттіліктерінің дамуына қолайлы жағдай жасаудың тиімді әдістері деп санауға болады.
    Адамдармен  жақсы қарым-қатынас  құру  мұғалімнің кәсіби қасиеті  - оқушыны тыңдай, ести білуіне  тәуелді.  Педагогтың ең маңызды  кәсіби қасиетінің   бірі –  көшбасшылық  қабілетінде.Мақаламды ұлы Абай ақынымыздың «Өзгеріс керегіне сену керек, қиынды тек жігермен жеңу керек» сөзімен аяқтағым келеді.

Әдебиеттер тізімі:
[1] Жаңа мазмұнды білім беру ісін жүзеге асырудағы біліктілікті арттыру жүйеснің рөлі  Б. А. Əлмұхамбетов // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы //Справочник образовательного учреждения. - 2007-№1. - С. 23-28
[2]. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары,-  Қазақстан Республикасы Үкіметінің  қаулысы, 2012. 
3. Қазақстан  Республикасының  білім  беруді  дамытудың 2011-2020  жылдарға  арналған  Мемлекеттік бағдарламасы, - Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
4. Тұрғынбаева Б.А. Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту   Алматы – 2005, 208б.  
5.ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010.

.