Отбасыдағы бала тәрбиесінің маңызы
Отбасы – адамзаттың алтын діңгегі, оның тәрбие мектебі. Бұл жерде бала алғашқы қадамдарын жасап, өмірлік маңызы бар дағдыларды игереді. Ата-аналар мен дәстүрлі қоғамның ықпалы, «салты мен дәстүрлері» арқылы баланың жеке және психикалық дамуын қамтамасыз ету өте маңызды. Отбасыны қалыптастырған құндылықтар, жақындық, мейірім мен сүйіспеншілік – осылардың барлығы бала тәрбиесіне әсер етеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, ата-ананың міндеттері балалардың өмір сүруі мен білім алуына салауатты орта жасау болып табылады. Олар баланың мектепке баруына дайындығын қамтамасыз ету, білім беру ұйымдарымен ынтымақтастық орнатуы тиіс. Отбасы – бұл тек қана ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас емес, ол барлық отбасы мүшелері арасындағы өзара байланыс пен тәрбиенің кешенді жүйесі.
Отбасындағы тәрбиелеудің мақсаты – баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, білімі мен тәрбие деңгейі жоғары, жан-жақты дамыған, рухани бай ұрпақ тәрбиелеу. Қазақ мәдениетінде ұл мен қыз тәрбиесіне қатысты көптеген ерекшеліктер бар. Қыз баланың отбасы, ұл баланың ата-бабаның жалғастырушысы ретіндегі рөлі тарихи және мәдени дәстүрлермен тығыз байланысты.
Отбасылық тәрбиеде сөз, ұлттық дәстүрлер, қоғамдық пікір, ата-ананың беделі, тәрбие үрдісіндегі тәжірибелер сияқты құралдар кеңінен қолданылады. Олардың арасында ата-ананың рөлі ерекше, себебі бала үшін ол – өмірдегі ең алғашқы ұстаз, кеңесші. Отбасында қалыптасқан жағдайлар мен ата-ананың тәрбиесі бала үшін өмірлік сабақ болады.
Дегенмен, отбасы тәрбиесінің өзіне тән қиыншылықтары мен дағдарыстары да бар. Мысалы, ата-ана баласының тәуелсіздігі мен өзін-өзі жүзеге асыруына мүмкіндік беруі керек. Қорытындысында, отбасы мен қоғамның басты міндеті – ертеңгі азаматтың жан-жақты дамуына ықпал ету, білім беру және тәрбиелеу. Отбасыдағы бала тәрбиесінің маңызы уақыт өте келе артып келеді, себебі олар болашақ қоғамның негізін құрайды.
Отбасыдағы бала тәрбиесініңмаңызы
Отбасы – адам баласының алтын діңгегі. Өйткені, адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап, осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы – адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті мектебі. Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсер күшін өмірдегі басқа ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайтындай. Өйткені ата-ананың балаға деген тәрбиесінің орнын ешнәрсе толтыра алар емес. Дәстүрлі қоғамда отбасындағы ата-әже тәрбиесін көрмей өскен бала болмаған. Ата-әжелер жыр, дастан, ертегі айтып немере-шөберелерін рухани байытып тәрбиелеп отырған. Қазақ отбасы негізінен үш ұрпақтан тұрады. Ол–ата, әке, бала.
Қазақстан Республикасының «Білім беру» туралы Заңында ата-аналардың өз балаларына, қамқорлыққа алынған балаларға қамқор заңды өкілдер-қамқоршылардың алдындағы тәрбиелеу мен білім беру жөніндегі құқықтары менміндеттеріайтылады .
Ата-аналаржәнеөзгедезаңдыөкілдері:
1. Балаларға өмір сүруі мен оқуы үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасауға, олардың интеллектуалдық және дене күшін дамытуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз етуге;
2. Бес (алты) жасында балалардың мектепке барар алдындағы дайындығын қамтамасыз етуге, ал алты (жеті) жастан бастап жалпы білім беретін мектепкеберуге;
3. Білім беру ұйымдарымен ынтымақтастық жасауға; балалардың оқу орнына баруынқамтамасыз етуге міндетті(38бап).
Ал, педагогикалық-психологиялық тұрғыда отбасы – ата-ана мен балалар арасындағы, ерлі-зайыптылардың және басқа да отбасы мүшелерінің қарым-қатынасының тарихи нақты жүйесі болып табылады. Отбасы тәрбиесі – нақты отбасы жағдайындағы ата-ананың басқа туысқандарының ықпалы арқылы берілетін тәрбие мен білім беру жүйесі.
Отбасында ата-ана арқылы берілетін тәрбиенің басты мақсаты - баланың жасын, жеке ерекшелігін, психикалық процестерін ескере отырып, өз тегін жалғастыратын лайықты ұрпақ тәрбиелеу. Отбасының басты қазығы, алтын тіреу діңгегі – бала. Қазақ халқы ежелден ұл бала мен қыз баланың тәрбиесін бөліп қараған. Ата – ананың парызы – өз баласына ақыл үйретіп, дұрыс жолға салу: «Жақсы бала әкесінің басын төрге сүйрейді, Жаман бала – босағаға сүйрейді» деп айтылған мақал бар қазақта. Ұл ұрпақ жалғастырушысы болып саналады. Сондықтан, ұлдарын әкелер қыздан арман бағалаған.Қыз әкесінің үйіндегі қонақ болып саналады,өз кезінде отбасын құрып басқа үйге кетеді. Балалар қазақ отбасында махаббат пен ата-анаға сыйластықахуалындатәрбиеленеді.
Отбасындағы тәрбиелік міндеттерді атқарудың құралдары да әртүрлі. Олар арасында кең қолданымдағылар: сөз, ауыз әдебиеті, ата-ана беделі, еңбек, оқу, табиғат, үй тұрмысы, ұлттық салт-дәстүрлер, қоғамдық пікір, жанұядағы рухани және материалдық болмыс, ақпарат көздері (газет, журнал, радио, теледидар), күн тәртібі, көркем әдебиет, мұражайлар мен көрмелер, ойындар мен ойыншықтар, дене шынықтырулар мен спорт, мейрамдар, рәміздер, ерекше белгілер (атрибут), қастерлі заттар, бұйымдар жәнет.б.
Отбасылық тәрбиеде дағдарысқа кезіктіру тәсілін де қолданудың пайдалы жағыбар.Бала үшін қатерлі, түсініксіз, немен аяқталары белгісіз жағдайларды әдейі ұйымдастырып, содан баланы өзінше жол тауып шығуға мәжбүрлеу қажет. Әлбетте, мұндайда ата-ана баласының қандай да қатерге ұрынып қалмауын аңдып, оның әрекеттеріне байқатпай реттеу-түзетулер беріп барады. Осындайда қажетті бейімділіктерді алған бала, болашақ өміріндегі қай дағдарысқа да дайын болып өседі.
Қорыта айтқанда, отбасындағы ата-ана бала тәрбиелеуде ең бірінші мына төмендегіұсыныстардыестеұстағаныжөн:
- Баланың бойына өз елінің салт-дәстүрін, ана тілін, дінін, мәдениетін құрметтеугетәрбиелеу;
-Баланы отбасында Отансүйгіштікке, патриотизмге тәрбиелеу;
-Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты дұрыстау;
- Баланы табиғатына сәйкестендіріп, қабілетін анықтап, бейімділігін дамыту;
- Баланың өзіне деген сенімін арттыру, өзін-өзі бағалауға тәрбиелеу;
- Отбасында баланың рухани байлығын (эстетика, дене, еңбек, адамгершілік, имандылық т.б) дамыту;
-Отбасында балаға жеке тұлға ретінде қарау;
-Баланың өзін-өзі басқаруы (қаржы, іс-әрекет, т.б.).
- Баланың табиғатына сәйкестендіріп, кәсіп таңдауға бағыт-бағдар беру.
Сонымен, жаңа ғасырда қоғам мүддесіне сай лайықты жан-жақты жетілген ертеңгі қоғам иегері боларлық азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, мектептің, барша жұртшылықтың міндеті болып отыр.
