Ник монлана шагырь жыры: татар шигърияте музыкаль кичәсендә
Кичә татар шигърияте һәм традицион музыка дөньясында зур вакыйга булды. «Ник монлана шагырь жыры» исемле мәгариф һәм мәдәни кичәсендә шагыйрьләр, композиторлар һәм музыка сөючеләр җыелды. Чараны алып баручы килгән кунакларны шигъриятнең тарихы, туган җиребезнең зиратлары, традицион җырлар һәм современ сәнгать турында сөйләү белән сәламләде.
Кичәдә «Эллуки» музыкасы яңгырауга, чыгыш ясаучылар шигърият аша дөньяны аңлатырга тырыштылар. Мон, әсәрләрдәге кебек, кешенең күңелендәге хисләр һәм кичерешләр белән бәйле хисне барлый. Алып баручыбыз йөрәкне җилкәнләп, безне таң калдыра торган туган якның матурлыгын хәтерләтте. Кичәдә монлы шигырьләр, музыка җырлары, халкыбызның үткәне һәм бүгенгесе белән бәйле чыгышлар яңгырады.
Ильдар Юзеевның шигъриятендә милләтебезнең яшәеше, җиребез турында хисләрен белдерүе, һәр кешегә таныш булган монлы юллар аша тасвирланды. Ә халык көйләре, мизгелләребезне мәңгәрләүче, нигездә яшьлек хисләренең чагылышы. Бөтен чара, кулга-кул тотынышып, милләткә, мәдәнияткә һәм дәүләтебезнең киләчәгенә дан җырлаганда, тамашачыларның күңелендә тыгыз мизгелләр уятты.
Шагыйрьләргә, мәгариф йортларына бишек җырлары юлларын синсидә туган, матур виртуаль дөньяны ясау максатыннан, «Тахир - Золәйха» кебек шедеврлар белән гына бәйле түгел, ә яшь буын өчен балаларга хисләр, шатлык бирүче, мөхәббәт, юмор, киңәш биреп, эшләргә көчле булган җырлар аша аңлатылды. Мәхәббәт, күңелләрдә җылытучы, юкка чыгарылмас күзәтүдән, көчле итеп гизеп узган бу кичә халыкның күңел хисләрен тагы да куәтләндерде.
Кичәдә шагыйрьләрнең хисләре һәм күңелләре бергә узып, халкыбызның аңлаешлы дөньясын тудырды. Дини мәгънә ачыкланып, сүзләрнең музыкаль заманда да һәләк ителүе күнегү берләшә. Шулай ук, күренекле милләттәшләребез, яшь шагыйрьләр дә бу мизгелгә жәберләнделәр. Кичә барышында, татлы хистәр һәм моннар халыкта да, тамашачыларда да тын да, көчле тойгыларның янында булды.
«Ник монлана шагырь жаны»
(Эдэби музыкаль кичэ)
Экрен генэ «Эллуки» кое янгырый. Шул музыка астында алып баручы сузен башлый.
Алып баручы. Шигърият хэм мон доньясына битараф кешелэр бар микэн? Юктыр, могаен. Чонки бу тормыштани шул ук доньяга элэгэбез. Ул безнен энилэребезнен бишек жыры белэн бергэ жанга сенгэн. Мэрхэмэт хисе, кешелеклелек сыйфаты жуелмасын очен, кунеллэребезне хэрдаим мон белэн сугарырга кирэк. Э мон ерак тамырлардан еллар дэверлэр аша килэ…
Донья буйлап тамырлардан
Жылы килэ, жаны килэ –
Мэнгелекнен кеше дигэн
Кабатланмас моны кил.
Мон тошенчэсе халыкнын узган юлы, тарихы, жирлеге. Ничэ дэвер халкымны Йосыф – Золэйха, Тахир – Зорэлэрнен мон бишеге тибрэткэн. Бугенге конгэ мэнге бетмэс – токэнмэс жырлы – монлы халык булып килеп житкэн.
«Тахир - Зохрэ» жыры.
Алып баручы. Сокландыра алырлык монлы шигырьлэр язучы шагыйрблэрнен нинди серлэре бар икэн? Ул, могаен, кеше жанынын хич югалмый торган табигый бер халэтедер. Доньянын коен хэм тоне булган кебек кешенен дэ якты хэм карангы мизгеллэре, минутлары бар, кеше очен – шатлык – кон, кайгы – тон шикелле булса, э монлылык – энгер – менгер чак кебек. Анда бик куп нэрсэ ачык тугел. Ул – ниндидер уз эченэ яшеренгэн бер халэт. Мон ул – утэ нэзек ефэк жеп кебек, э шагыйрьлэр шул жепкэ сэйлэн – сэйлэн сузлэр тезэ.
Татар халык кое, Н.Исэнбэт сузлэре «Син сазынны уйнадын» жыры.
Алып баручы. Ядкарь итеп сина нэрсэ генэ
Булэк итим туган коненэ?
Болыннардан озееп, букет тезеп,
Голлэр булэк итэр идем дэ.
Шинэрлэр шул алар,
Чэчэклэрен…
Алып китэр шаян жил генэ…
Син жиллэргэ карап калырсын да,
Онытырсын…
К;айнар яшьлегенэ яшь остэрлек
Бирим икэн сина ни генэ?
Мэ, ал, дускай,
Ямьле яшьлегебез
Истэлеге итеп карарга
Жырлар бирэм
Жил дэ алмый,
Хэм кырау да тими аларга.
Бу шигырь юлларынын авторы Ильдар Юзеев. Анын шигырь - поэмаларынын уз кое, уз моны бар. Халыкнын кунелендэ, жырларында, тормышында чагылган таныш моннар бу, хэм шунадыр, анын эсэрлэре беренче укыганда ук, кунелгэ уелып, хэтергэ сенеп бар. Шагыйрьнен сузлэренэ ижат ителгэн «Сине уйлап янам, «Резидэ жыры», «Кайтам инде», «Яшь канатлар», «Мэтрушкэлэр» хэм башка жырлары, буген куплэрнен яшьлек хатирэлэрен искэ тошереп янгыраса, кем очендер, эле дэ дорлэп торган хис учагы, кунгел хэм жан юлдашы булып калалар.
И.Юзеев сузлэре, А.Гыйлэжев кое «Мэтрушкэлэр» жыры
Алып баручы. Музыкаль янгырашлы, монлы, ахэнле шигырьлэр язучы шагыйрьлэребез турында сойлэгэндэ шагыйрэ Голшат апа Зэйнэшева турында эйтмичэ момкин тугел. Шагыйрэгэ «50 жыр» исемле жыенты очен Республиканын Габдулла Тукай исемендэге Дэулэт премиясе белэн булэклэнде. Голшат Зэйнэшеваны халык рэвештэ жырлар, моннар ханбикэсе дип атарга була. Ул жырларны сандугачнын узеннэн ойрэнэ ахрысы гына:
… Сандугач, сандугач!
Син китэсен. мин калам,
Дусларыма жырлар очен,
Жырыны онып алам!, - дип язмас иде.
Г.Зэйнэшева сузлэре, Сэлимэ Шамсина кое «Голлэр иле» жыры
Алып баручы. Э хэзер монлы, нурлы шагыйребез Хэсэн ага Туфанны искэ алыйк. Бу боек жан безгэ мэнгелек мэхэббэт белэн сугарылган шигырьлэрен, монлы жырларын калдырды.
Донья мине ойрэтте,
Еламаска ойрэтте.
Кулмэк жинемне ертасынмы? –
Бэйлисе бар
Йорэкне.
Сугышлардан замана
Туктап торган арада
Яраларны ямаштырып
Ята идем далада:
- Кайт! – дип хатлар килделэр,
Юллар озын иделэр
Кайттым.
- Бусы алкалары,
- Бусы – кабере… диделэр.
Эгэр тагын килсэлэр:
- Сау! – дип хэбэр бирсэлэр
Вулканнарга керер идем,
Шушындадыр… ул дисэлэр.
Бирде донья кирэкне
Еламаска ойрэтте…
Кайсыгызнын кулы жылы?! –
Бэйлисе бар йорэкне.
Хэсэн Туфан белэн луиза Салиаскарованын олы мэхэббэте Тахир – Зохрэлэр язмышы белэн чагыштырырлык, мэнге улмэс ижат – мон тудыра.
Х.Туфан сузлэре, халык кое «Иртэлэрем - кичлэрем».
Шагыйрьнен хатыны ерак соргендэ, Себердэ, Сталин лагеренда газап чиккэн Х.Туфаны, ачлыктан, авыру – сырхаулардан саклап калу очен, ана посылкалар сала торган була. Акчасы хэм ашар эйбере беткэч, канын сатып газаз ирен ачлыктан йолып кала. Шулай итеп Луизанын мэхэбэтте, йорэк жылысы кара урманнар, биек таулар аша утеп халкыбызнын Хэсэн Туфан дигэн боек шагыйрен миллэтебезгэ саклап калган.
Х.Туфан сузлэре, Э.Бакиров кон «Эйткэн идем» жыры
Алып баручы. Шагырьлэр алар гашыйк кешелэр. жиргэ, илгэ, кешелэргэ, табигатькэ, идел хэм Агыйделкэйлэргэ! Аларнын жырлары да бар нэрсэдэн бигрэк Яшьлек, Мэхэббэт, Яз турында.
«Кунелдэ икке яз», «Язгы ташу», «Безнен жыр», «Анлашу» кебек жырларнын исемнэре ук язга гашыйк шагырь язганлыгын эйтеп тора. Эйе, бу жырларны мэнге картаймас «Мэхэббэт» шагыйре Р.Гатауллин язган.
… Ул аклык, ул сафлык турындаыр
Гажэпмени озми кабатласак?
Бэлки ул тик безнен, безнен жырдыр?
Ничэ мыскал энжен, эй, ак калфак?
Ихжырдай яшь калсак?! –
ди шагыйрь «Безнен жыр» дигэн шигырендэ
Р.Гатауллин сузлэре, Ф.Эхмэтов кое «Кунелдэ ике яз» жыры
Алып баручы. Мон – шигырь хэм мон. Тормышнын уз монын тоеп, яшьлеккэ, мэхэбэтткэ язга мэдхия жырлаучы, халкыбыз яратып олгергэн жырларнын авторлары Ф.Сафин, Ф.Зыятдинова, Р.Файзуллин, Р.Миннуллин, Р.Валиев, Р.Корбанов, Н.Касыймовларнын монлы ижаты турында сойлэу очен эллэ никадэр вакыт кирэк булыр иде. Бу шагырьлэрнен шигырьлэреннэн алда ‘qnthcty лэ
3
