Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай - балаларға арналған халық ертегісі

Тақырыбы: Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай. 
(халық ертегісін сахналау)
Мақсаты: Балаларды ертегінің мазмұнымен таныстыра отырып, мағынасын айтып түсіндіру; ертегінің тіл ерекшелігін, көркем сөздерін түсіндіру, ойлау әрекетін дамыту; ертегінің басты кейіпкерлерінің мінез-құлқына баға бере отырып, өз ойларын жеткізе білуге үйрету, балаларды адамгершілікке, имандылыққа, мейірімділікке тәрбиелеу, ертегіні рөлге бөліп сахналауға үйрету.

• Балалар! Қазір жылдың қай мезгілі?

• Көктем.

• Көктем қандай көңілді

Көктен жаңбыр төгілді
Мөлдір аспан ашылды
Күннің көзі көрінді
Көктем деген немене?
Көктем деген көп жаңбыр
Әнге салып әуеде
Қарлығаш ол тұрған бір
Көктем деген - ашылған
Бұлақтардың көзі ғой
Ақ тұманның басында
Жаңа туған қозы ғой

• Дұрыс

• Көктем туралы кім тақпақ біледі?

• Көктем ерекшеліктері

• Көктем мезгілінде қандай керемет мерекелерді білесіздер?

• Наурыз, аналар мерекесі, мамыр айында жеңіс күні

• Жеңіс күнін балалар біздер өткенде атап өттік

• Дұрыс айтасындар балалар

• Ал енді балалар біз қандай ертегілерді білеміз

• Сендерге балалар ертегілер ұнай ма?

• Ондай болса, мен сендерге Алдар көсенің басынан кешкен бір оқиға туралы қызықты бір ертегісін әңгімелеп берейін

• Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай

Ерте заманда, құйрығы келте заманда Шықбермес Шығайбай дейтін бай болыпты. Төрт түлігі сай болыпты. Көңілі жай болыпты. Сол Шықбермес Шығайбай үйіне ешкімді қондырмайды екен, қондырса , дәм бермейді екен. Тіпті тастан да қатты сараң, өзі тойса да, көзі тоймайтын адам екен. Үйіне кісі келсе, оның жауабы:

• Шық , әй! – екен. Осыдан жұрт оны Шығайбай атап кеткен екен. Шықбермес Шығайбайдың аты естілмеген ел болмайды екен. Оның «Шық-Әйін» естімеген жан болмайды екен.

Қайтсем де, қалай болса да Шығайбайдан дәм татам деген талайлардың тауы шағылған болады екен.
Алдар қу! Алдардың алдамайтыны, арбамайтыны жоқ деген атақ ел-елге жайылды. Ел аузындағы мәтелге айналады.
Әй, Алдарың қанша қу болса да, Шықбермес Шығайбайды алдай алмас, - дейді жұрт. Осы сөз Алдарға жетеді. Шықбермес Шығайбайдың атын Алдар да есітеді.

• Шықбермес Шығайбайды мырза бай етпесем Алдар атым құрысын, - деп, Алдар аттанады. Шықбермес Шығайбайдың елін іздеп сапар шегеді. Күн-түн жүреді. Ақырында елден іргесін аулақ салған, ең далада жалғыз үй қонған Шығайбайдын үйіне келеді.

«Не істеп отыр екен бұл қу» деп , атын алысқа тұсап, өзі білдірмей келіп, жабықтан сығалайды. Сығаласа: Шығайбай қазы тіліп отыр екен. Бәйбіше нан илеп отыр екен. Тоқалы бас үйтіп отыр екен, қызы тырнаның жүнін жұлып отыр екен.
«Осыдан таппасам Алдар атым құрсын», - деп жылмаң етіп; - Кеш жарық! – деп кіріп барады.
Бұлар да жылдам екен, Алдар «кеш ...» дегенді айтып болғанша қолдарындағыларын жасыра-жасыра қойып, Шығайбай таспаны, бәйбіше ұр-шықты, қызы тігіліп жатқан көйлекті, тоқалы көсеуді қолдарына алып отырыса қалады. Түк білмегенсіп, қолдарындағы іспен болып отырғансып, жайбарақат бола қалады.
«Әй әбден-ақ әккістеніп алған екенсіндер, мызғымас қу екенсіңдер», - дейді Алдар ішінен. Амандаскансып, қол алысқансып, байға сүйкене барып төр алдына отырып алады.
«Әй көсе екенсің, жұртты құртқан қу ма екенсің! Жүрісің жылмаң екен. Жырынды болған сұм ба екенсің! Қу болсаң да, сұм болсаң да менен дәм тата алмассың», - дейді бай ішінен.

• Қайдан жүрген сұмсың? Қайда барасың? Не естіген-білгенің бар? – дейді бай Алдарға. Алдар көтеріле түсіп, күлімдеп, желдірте жөнеледі.

• Көрген білгенім көп. Жолда келе жатып үлкен сары жылан көрдім. Жуандығы тап өзіңнің астындағы қазыдай.

Артық-кем қып асырмай,
Шын айтқанда жасырмай:
Таспен ұрдым жіберіп,
Күң астындағы басындай.
Былыш етті иленіп,
Бәйбіше астындағы нанындай.
Өтірік болса сақал жұлынсын,
Қыз астындағы тырнадай.
Бәрін де осының көріп келдім,
Асыңды асшы ұрламай.

Осыны айтқаннан кейін бай:

• Шоқ түссін тіліне! – деп, астындағы қазысын лақтырып тастайды.

• Тілін кесілсін! – деп, бәйбіше астындағы нанын лақтырады.

• Жағын қарыссын! – деп, тоқал басты лақтарады.

• Ішің толсын, - деп қызы тырнаны лақтырады.

• Қазыңды аса бер бәйбіше, - дейді бай: «амал қайсы» деген пішінмен.

Бәйбіше қазанға ас саладыда,

• Піс қазаным бес ай – десе.

• Отырайын он ай! – дейді Алдар , етігін шешіп тастайды да.

• Кер тағының терісін келер жылы киермін, - деп төрге орнығып отырады.

Қазан түнімен қайнайды, бірақ түсірілмейді. Алдар да отырады. «Мынау кәпір қашан жатады» деп, үн жоқ қасарып бай да отырады. Ақырында ұйқыдан шаршап шыдай алмай:

• Әй кемпір төсек сал, - дейді. Бәйбішесі төсек салады. Үй іші ұйықтаған кезде Алдар орнынан тұрып, қазандағы етті сүзіп алып, оның орнына тулақты турап салып қояды.

Бір уақытта бай тұрып бәйбішесін оятады:

• Мына ит ұйықтады білем. Түсір асыңды тез. Уақытымен асымызды жегізбеді-ау иті – деп сыбыр етеді.

Бәйбіше қараңғыда асты түсіреді. Бай пышақты қолға алып жіберіп.

• Жат жігітім, жат! Сазайың осы! – деп, аузына бір кесегін асап жіберсе, тісі өтпейді. Олай қыйдалайды, бұлай қыйдалайды, болмайды.

• Етін не болып кеткен. Өңкей шандыр! – деп, қатынына ұрсады. Түйіліп қалып, май сұрайды.

Ақыры Алдардан келгенін біліп, амалсыз аштан-аш жатады.

• Ертегіні мәнерлеп, мазмұнын балаларға түсінікті етіп оқып беру, мазмұнын айту.

• Шықбермес Шығайбай қандай адам еді?

• Оның үйіне қонаққа кім келеді?

• Шығайбай сараң.

• Сараң – деген сөзді қалай түсінесіздер?

• Алдар көсе қандай кісі?

• Алдар көсе қулығымен, айласымен адамдарға жақсылық жасап, көмектесіп отырған.

• Мақал : берместің асы піспес, қазаны оттан түспес.

• Сергіту сәті

Орнымыздан тұрайық,
Қолды бірге қояйық.
Бір отырып, бір тұрып,
Біз тынығып алайық.
Бір, екі, үш!
Орнымызды табайық.

• Енді балалар ертегіні рөлге бөліп, мына отырған қонақтарға сахналап ертегіні көрсетіп беріңдерші.

• Шығайбайды Алдар көсе қалай алдаған екен?

• Сахналау

• Балалар ертегі сендерге ұнады ма?

• Шығайбай қандай адам?

• Ертегіде тағы қандай кейіпкерлер бар?

• Нанды кім илеп отырды?

• Қойдың басын кім ұстап отырды?

• Шығайбай не тіліп отырды?

• Тырнаны кім тіліп отырды?

• Балалар жарайсыңдар?

• Балалардың жауаптарына мақтау айту, баға беру.

Қорытындылау.

1. Кейіпкерлерді атау.

2. Қай кейіпкер жағымды, қайсы жағымсыз кейіпкерлер?

3. Кеңпейілге Байланысты тақпақ.

Кеңпейілдік жарасады адамға
Жақсылықтың нышаны ғой қашанда
Бір- біріңе көмек беріп сыйласаң
Жоғарыда болар сенің сыбағаң.

№13 бөбекжай-бақшасы

«Піс қазаным бес-ай» ертегісін әңгімелеп, сахналау.
Ересек «Гүлім» тобы

Өткізген: Успанова А.О.
Бурбаева А.Н.

Қостанай 2016 жыл