Модулдік оқыту технологиясының бала тәрбиесіне әсері

Павлодар қаласының «№44 сәбилер бақшасы»
мемлекеттік қазыналық коммуналдық кәсіпорны

«Халық педагогикасын насихаттауда модулдік оқыту технологиясын қолдану» 

Павлодар қаласы, 2012-2013 о.ж
Балаға 5 сөзді меңгерту көп уақыт
алады,сондай ақ 20 сөзді суреттер-
мен байланыстырып үйретсе,
ол оны лезде қағып алады.
К.Д.Ушинский

Мнемотехника деген не?
«Мнемотехника» және «мнемоника» сөздері бір мағынаны білдіреді – есте сақтау, жаттап алу техникасы. Ол грек тілінен «mnemonikon» сөзімен таныс – есте сақтау, жаттап алу өнері. Бұл сөзді ойлап тапқан Пифагор Самосский (6 ғасыр б.з.б.) деп саналады.
Алғашқы мнемотехникаға қатысты сақталған жұмыстар, 86-82 ж.ж. б.з.б., Цицерон мен Квинтилианға қатысты.
Алғашында мнемотехника ұзын сөздерді (ораторлық өнер) есте сақтау үшін қолданылынған.
Заманауй мнемотехника теория, техника жағынан алға жылжи бастады. Мнемотехниканың көмегімен кез келген қиынақпаратты есте сақтауға болады.
Заманауй энциклопедиялық сөздік мнемотехникаға келесі анықтамалар береді.
*Мнемотехника –есте сақтау өнері, есте сақтау және ойлау қабілеттерін жетілдіруге қатысты әдіс-тәсілдер.
*Мнемотехника-ол да мнемоника.
*Мнемотехника- ол ішкі жазу тәртібі, ол ақпаратты біртіндеп, көріп есте сақтауға мүмкіндік береді[1, с15].
Маңыздылығы
Кейіңгі кездерде балалардан келесі проблемаларды байқауға болады:сөздік қорларының аздығы,байланыстырып сөйлеу қабілеттерінің нашар жетілгені, дыбыстық мәдениеттерінің төмендігі, зейіндерінің, ойлау қабілеттерінің нашар дамығаны.
Сондықтан да біздің алдымызға келіп тірелген мақсаттардың бірі, ол: балаларды байланыстырып сөйлеуді, ойларын грамматикалық дұрыс құрап жеткізу, айналада болып жатқан оқиғаларды жеткізе алу болып каледі. Балаларды оқыту кезінде творчестволық әдістерді қолданған жөн.
Мнемотехника әдісін қолдану ассоциациялау арқылы, балалардың есте сақ-тау қабілеттерін жеңілдете түседі[1, с25].
Методология
Мектепке дейіңгі жастағы балаларды зерттеу кезінде, балаға білімді ауызша түсіндіргеннен модельдік іс-әрекетті көбірек қолданған жөн деп саналады (П.Я.Гальперин, А.В.Запорожец, С.Н.Карпов, Д.Б.Эльконин).
Өз жұмысымның барысында мынадай атақты адамдардың жұмыстарын қосымша қолдандым: Т.В.Большова (коллаж), Т.В.Воробьева, В.П.Глухова (сенсорлық графикалық сызбалар), Л.Н.Ефименко (блок шаршылары), Т.А.Ткаченко (заттық схемалық модельдер).

Ғылыми әдебиеттерді зерттеукезінде мнемотехника технологиясымен жұмыс жасаудың келесі ыңғайларын айқындадым:

• Системалық – мнемотехника технологиясы оқыту және тәрбиелеу кезінде қолданыланады;

• Дербестік – әр баланың қабілеті мен қажеттілігі есепке алынады;

• Әрекеттілігі – баланың дамуы іс-әрекет кезінде болады, ол тәрбие-шімен ұсынылған сызбалар мен таблицаларды оқи отырып, өзінің сызбаларын құрастырады;

• Диалогты – оқыту процессі диалог ретінде өтеді;

• Мәдениеттілік – баланың сөздік қоры толығады, байланыстырып сөйлейді, грамматикалық дұрыс сөйлеуді үйренеді;

• Информациялық – бала сызбалар, таблицалар арқылы қоршаған ортадағы информацияларды қабылдайды;

• Аксиологиялық – балалар арасындағы қарым-қатынас [1,с39] .

Мнемотехника технологиясымен жұмыс жасау келесі принциптерге сүйенеді:
1.Даму ағарту принципі, басты мақсаты баланы дамыту болып саналады;
2.Ғылыми дәлелділік пен іс-әрекетте қолдану принципі, жұмыс істеу мазмұны психология мен мектепке дейіңгі педагогика мазмұнына сәйкес келуі [2, с58].
Үлгімен жұмыс жасау алгоритмы:
Сызбалармен жұмыс жасаудың бірнеше кезеңдері:
I кезең. Сызбалар мен элементтерді еңгізу.
Мысалы, белгілер:
-түсі;
-пішіні;
-көлемі;
-Іс-әрекеті.
II кезең. Сызбаларды, символдарды түрлі оқыту іс-әрекеттерінде қолдану.
III кезең. Жоққа шығаруды еңгізу.
Мысалы:
-үлкен емес;
-дөңгелек емес;
-жеуге болмайды.
IV кезең. Символдардың байланысы. Символдарды кезектеп «оқу».
V кезең. Балалардың символдардың қасиеттерін білдіретін бейнелерді өздік іздеулері. Бұл кезеңнің міндеті бейнелерді белсенді іздеу және дәлелдей алу болып келеді.
VI кезең. Таблицаны қарап, ондағы бейнелерді анықтау.
VII кезең. Ақпаратты шешу, яғни абстракциялық символдардан бейнеге көшу.
VIII кезең. Коддан шешу мәселесінен кейін ертегінің немесе әңгіменің мазмұнын айтуға көшу. Сәбилер топтарында тәрбиешінің көмегімен, ересек топтарында өздік жұмыс жүргізіледі [3, с25].

Балалармен жұмыс жасау ерекшілігі:

• Интегралдық – оқыту іс-әрекеті бірнеше облыс бойынша жүзеге асы-рылады- «қатынас», «таным», «қауіпсіздік», т.б.

• Тиімділік – қол жетімді әдіс-тәсілдердің қолданылуы және шығын келтірілмейтін дидактикалық құралдар шығару.

• Процессуалдық – баланың дамуы процесс ретінде қаралады.

• Денсаулық күтушілік – баланың потенциясының көрсетілімі мен да-мыу , бала ересек адам жағынан қысымдылық көрмеуі керек, тәрбиеші сыбайласы, әріптесі жағынан көрінуі керек.

• Жан-жақтылық – басқа топ тәрбиешілері мен басқа да балабақшаларда қолданылуына болады [3,с59 ].

Мнемотаблица-ол сызба, онда негізгі ақпарат беріледі. Мнемотаблица ол да күнделікті жұмыс сияқты, қарапайымнан күрделіге көшеді.
Мнемотаблицалар заттық,заттық –схемалық және схемалық болып бөлінеді. Егер балалар заттық моделін меңгеріп алса, тапсырма күрделене түседі,онда заттық-схемалық моделіне көшуге болады. Бұл мнемотаблица бейнелердің аздығын талап етеді. Кейіннен ғана схемалық мнемотаблица беріледі.
Сәбилер және ортаңғы топтарында таблицалар түрлі-түсті болғаны жөн,себебі олардың естерінде ерекше образдар қалыптасып отырады: балапан-сары, тышқан-сұр, шырша-жасыл түсті [4, с37].
Тақпақтар мен өлеңдер
Мнемотехниканы өлең жаттаған кезде қолданған нәтижелі болады. Оның мәні мыналардан тұрады: әр сөзге немесе кішкентай сөзқұрамына бейне ойланып табылады, сөйтіп бүкіл өлең жолдарына сызба құралады. Кейіннен балалар графикалық сызбаны қолдана отырып өлең жолдарын толығымен оқуға тырысады. Алдынғы кезде тәрбиеші балаларға дайын сызбаны ұсынады, кейінінен сызбаны балалармен бірге дайындауға болады.
Түсіндірмелі әңгіме
Бұл монологты сөйлеудің күрделі түрі. Суреттеу бүкіл психикалық міндеттерді қамтамасыз етеді (қабылдау, зейін, ес, ойлау). Затты суреттеу үшін бала оны ұғынуы керек, ұғыну –ол талдау. Бұл балаға күрделі болып келеді. Баланы алдымен заттың нышанын анықтай алуы керек.
Мазмұндау
Мазмұндауда байланыстырып сөйлеуге ерекше орын болінеді.Бұл жерде сөйлеу құрылысы, сөйлем құрау қабілеті жетіледі. Мазмұндау кезінде мнемотаблицаны қолдану сөйлемді дұрыс құрауға бағыт береді.

Творчестволық әңгімелер
Балалар ертегі немесе әңгімені құрауды ұсынғанды қуанышпен қабылдайды. Бірақ әңгімелер бір қалыпты болмас үшін, логикалық дұрыс құрауларына мнемотаблица көп көмегін тигізеді [5, с196].

Қорытындылай келгенде, кез келген мнемотехникамен жұмыс баланың қызығушылығын оятады. Бұл оқыту процесін түрлендіруге, тұрақты қызығушылыққа жетуге, баланың потенциалды мүмкіндіктерін максималды іске асыруға мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі жастағы балалармен жұмыс істейтін мұғалімдерге мнемотехника элементтерін сабақтарына қосқан пайдалы. Бұл:
-Балалардың тілі мен ойын дамытады, сөздерді есте сақтауды қамтамасыз етеді.

• Балалардың психикалық процестерін дамытады . Есте сақтау зейіндік қабілеттерін, зейіндік қабілеттерін, қиялдарын жетілдіреді.

• Балаларды дыбыстарды дұрыс айтуға үйретеді.

• Мнемотаблицалардың шартты белгілері арқылы ой белсенділігін, байқағыштығын, салыстыра білу қабілетін дамытады.

• Халықауыз әдебиетіне балалардың сүйіспеншілігін тәрбиелейді [5, с231].