Сәламәт балалар үстерик: Физик тәрбия һәм татар педагогикасы

«Сәламәт балалар үстерик»
Рәхимова Нәфисә Рифгәть кызы, өлкән тәрбияче,
“Алсу” балалар бакчасы мәктәпкәчә яшьтәге
балаларга тәрбия һәм белем бирү муниципаль
учреждениясе. Нурлат шәһәре, 2016 ел.

Кереш сүз.
Халык хыялындагы физик яктан көчле-гайрәтле, эчке яктан саф күңелле, эчкерсез һәм яхшы әхлаклы, ягъни бар яктан да камил кеше образы тормышта үз җирлеген тапкан. Шуңа күрә татар милли педогогикасында баланың физик яктан сау-сәләмәт, көчле, җитез, хезмәткә таза булып үсүенә бик зур игътибар бирелә. Бу урында тагын бер тапкыр халык арасында киң таралган мәкальгә таянып, шуны әйтәсе килә: халкыбыз бары тик сәламәт тәндә, сәламәт башта гына сәламәт акыл, сәламәт рух булына ышанган, шунлыктан үз баласына үрнәк итеп дастан батырларын куйган. Элек татар кешесе «спорт» сүзен белмәсә дә, «физкультура», «гимнастика» «зарядка» сүзләрен кулланмаса да, бу сүзләр аңлаткан гамәлләрнең барсын да диярлек тормышында башкарган.
Кечкенә баланың төп эше-уен. Татар балалар уен фольклорында хәрәкәтле уеннарга зур урын бирелгән, чөнки «Хәрәкәттә-бәрәкәт», ди халык.
Мисал өчен, иң гадиләрен генә искә төшерик: «Әбәкле», «Күз бәйләнеш», «Качышлы», «Узышлы», «Ыргыту» уеннары, аларны уйнар өчен катлаулы кагыйдәләр дә, кыйммәтле уен кораллары да кирәкми, бары тик теләк һәм җитезлек кенә кирәк.
Халкыбыз уеннары арасында баланың көчен-егәрен арттыра, зәвыгын да үстерә торган җырлы-биюле һәм драматик уеннар да бихисап.
Драматик уеннардан «Буяу сатыш», «Алырмын кош», «Миләүшә» кебек уеннар бик уңайлы һәм матур. Ике төркемгә бүленеп уйнала торган уеннарда шобага салыш, саналмыш, әйтешләр дә балаларга никадәр кызык, никадәр күңеллелек өсти!
Зуррак үскәч, балалар рәхәтләнеп Сабан туе һәм җыен кебек хезмәт бәйрәмнәрендә катнаша башлыйлар.Башка халыкларда булмаган бу милли бәйрәмнәрдә халкыбыз бар яктан: көч-куәттә,өлгерлектә,чаялыкта,җыр-биюдә, шаяп сүздә тапкырлыкта, осталыкта ярышкан.Татарча көрәш,ат чабышы, төрле әйберләр белән(бау,таяк һ.б.) белән тартышу, йөгерү, сикерү кебек ярыш төрләре-Сабан туйларының төп бизәге, алар бик борынгы чорлардан ук килә.
Хәзерге заман балалары физик тәрбиясенә яхшы игътибар бирелә. Бу эш белән махсус югары белем алган укытучылар,тренерлар яки спортчылар шөгыльләнә.
Физкультура һәм спорт белән шөгыльләнгән балаларда активлык, кыюлык, ныклык, җитезлек, бердәмлек, иптәшлек кебек уңай сыйфатлар тәрбияләнә. Спорт белән шөгыльләнгән баланың яраксыз гамәлләр кылырга, тәртип бозарга, тискәре йогынтыларга бирелергә вакыты калмый. Шуңа күрә тәгълим-тәрбия җыелмасының бу ягы да ата-аналар һәм мөгаллимнәр игътибарыннан читтә калмаска тиеш, яшь буынның сәламәтлеге өчен алар җаваплы.
Мәктәпкәчә яшь ул шәхеснең кеше буларак формалашуы гына түгел, ул баланың физик үсешенә нигез, фундамент салыну чоры да. Сәламәт бала-ул күңелле дә, психикасы да,физик үсеше дә камил булган зат.
Сәламәт булуы биктә мөһим, бары тик сау-сәламәт кеше генә яшәү шатлыгын тулысынча тоя. Аңа уйнавы да, яшәве дә җиңел. Авыруларның, физик кимчелекләре булмавы, кеше бәхетенең иң кирәкле шарты. Шәхеснең һәръяклап үсешен, тормыш тулылыгын тоеп яшәвенең зарури шарты.
Балалар шәхесенең төрле яклап үсешенә ярдәм итү, балаларның яшәү рәвеше турындагы белемнәрен ныгыту; халык педагогикасы тәҗрибәсенә нигезләнеп, балаларны физкультура-сәламәтләндерү чараларына һәм спортка җәлеп итү, сәламәтлекне сакларга өйрәтү. Бурычлары – балаларны сәламәт яшәү кагыйдәләре белән таныштыру; физкультура-сәламәтләндерү чараларына һәм спортка җәлеп итү, сәламәтлекне сакларга өйрәтү, спорт белән шөгыльләнүнең сәламәт яшәү нигезе икәнен аңлату. Хәрәкәт координациясен, җитезлек һәм сыгылмалылыкны; игътибарны, бармак очларының сиземләвен үстерү. Коллективта үз-үзеңне дөрес тоту, ярдәмләшү, спорт белән кызыксыну ихтыяҗын булдыру, үзеңнең сәламәтлеген турында кайгырту.
Баланың физик үсеше һәм сәламәтлеге аны шәхес буларак формалаштыруда нигез булып тора. Нәниләрне физик күнегүләрне аңлы рәвештә башкарырга, үз организмының мөмкинлекләрен белергә өйрәтү – укыту-тәрбия эшендә планлаштырылган нәтиҗәләргә карый. Шуннан чыгып, үз алдыбызга түбәндәге бурычларны куйдык һәм «Сәламәт балалар үстерик»
проекты буенча эшләдек.
Ике елга каралган бу проектта безнең тәрбиячеләребез системалы рәвештә яңа сәламәтләндерү технологияләре: үз-үзеңә массаж ясау техникасы, ком терапиясе, сулыш гимнастикасы, хромотерапия (төсләр), үлән чәйләре, витаминнар, музыка терапиясе, аромотерапия (төрле исләр), нокталы массаж кулланып эшләделәр. Шуңа күрә бу юнәлештәге эшне без әти-әниләргә аңлатудан башладык. Аларны физик һәм әхлакый яктан сәламәт балалар тәрбияләүдә бергәләп актив эшләргә җәлеп итәргә тырыштык.
Әлбәттә балаларны сәламәтләндерү, чыныктыру гаилә белән берлектә эшләгәндә генә тиешле нәтиҗәләр бирә.
Проектның актуальлеге. Һәр кешенең, шул исәптән балаларыбызның сәламәтлеген саклау һәм ныгыту һәр шәхес өчен, тулаем җәмгыять өчен зур әһәмияткә ия. Балаларыбызның сәламәтлеге – киләчәк буыннарның сәламәтлеге. Ә сәламәт булу өчен нишләргә, нинди яшәү рәвеше алып барырга? Без шушы сорауга җавап табарга тиешбез.
Чыннан да, дөньяда иң кирәкле нәрсә – саулык, сәламәтлек. Сәламәтлек – ул кешенең иң зур байлыгы. Озак һәм бәхетле яшисе килсә, һәр кеше иң беренче чиратта үзенең сәламәтлеге турында кайгыртырга тиеш. Ә без, үз чиратыбызда, балаларны моңа өйрәтергә тиешбез.
Максат: балаларда үз сәламәтлекләренә карата игътибарлылык, сак караш тәрбияләү.
Бурычлар:
Тәрбияви: балаларга сәламәтлекне саклауда табигатьнең әhәмиятен аңлату, чыныгу чаралары белән таныштыру.
Үстерешле: балаларның үз фикерләрен дөрес итеп җиткерә белү күнекмәләрен үстерү, сәламәт яшәү рәвешенә омтылыш булдыру.
Өйрәтү: балаларны гигиена кагыйдәләренә гадәтләнергә өйрәтү, чисталык – сәламәтлекнең нигезе икәнен төшендерү. Балаларның сәламәтлек турындагы белемнәрен тирәнәйтү, мул табигатьнең кеше тормышындагы әhәмиятен аңлату.
Максатка ирешү өчен без яңа чаралар, белем бирүнең нәтиҗәле алымнарын кулланып, балаларны сәламәт тормыш рәвешенә табигый чыныгу юлы белән өйрәтү, физик һәм рухи яктан үз үсеш юлын күрсәтү һәм өйрәтү, балалар, тәрбиячеләр, ата – аналар коллективын сәламәт яшәү рәвеше идеясе тирәсенә туплау өстендә эшләдек. Проект өстендә эшләү дәверендә бакчада үткәрелә торган төрле чаралар балаларда сәламәт яшәү рәвеше формалаштыруда зур роль уйнады. Бәйрәмнәрнең әти – әниләр катнашында үтүе дә бик нәтиҗәле, физик яктан да бик файдалы булды : йөгерү, сикерү ярышларында һәм төрле уеннарда балаларның теләп катнашуы күренде.
Икеъеллык эксперементаль эш нәтиҗәләренә йомгак ясап, шуны әйтергә кирәк: балалар бакчасында сәламәтләндерү эше физик тәрбия, чыныктыру чаралары үзләренең уңай нәтиҗәсен бирде. Бу проект белән эшләү дәверендә балаларның сәламәтлекләре ныгыды, артты. Үткән ел белән чагыштырганда авырып балалар бакчасына килми калган балалар саны 2% кимеде. Безнең эшнең уңай нәтиҗәсенең бер өлеше бу. Ә икенчесе - интеллект.
Сәламәт баланы тәрбияләү ул җиңел – моны һәркем белә. Сәламәт бала тиешле күнекмәләрне дә тизрәк үзләштерә, шартлар алышынуга да тизрәк җайлаша һәм үзенә куелган тәлапләрне әйбәтрәк кабул итә. Сәламәтлек – характерны дөрес формалаштыруның, инициатива, көчле ихтыяр, табигый сәләт һм талантлар үстерүнең мөһим алшарты.
Татар халкының “Сәламәт тәндә – сәламәт акыл” дигән бик күркәм әйтеме бар. Ә бу әйтем – хәзерге заманның көн кадагы, чөнки 21 нче гасырга сәламәт һәм акыллы кешеләр кирәк.