Сюжетлы - рольле уен

Татарстан Республикасы Кукмара муниципаль районының “Кукмара штп. бишенче номерлы “Йолдызлык” балаларны һәрьяктан тәрбияләп үстерү буенча балалар бакчасы” муниципаль бюджет мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе

Педсовет өчен чыгыш
Тема: “Сюжетлы- рольле уеннар аша балаларның сөйләм телен үстерү”

Чыгышны әзерләде:
татар теле тәрбиячесе Рахматуллина Л.А.

Январь, 2017
Сюжетлы-рольле уеннар бала сөйләмен үстерүдә бик нык ярдәм итә. Башка төр уеннарга караганда сюжетлы-рольле уеннарның өстенелекле яклары шактый.
1. Сюжетлы уен баладан теге яки бу эшнең реаль, кулга тотарлык продуктын таләп итми.
2. Уен аша төрле ситуацияләрдә бала узен ничек тотар, кайсы яктан курсәтер икәнен ачык күреп була.
3. Балаларның үзара аралашу дәрәҗәсе, сүзлек байлыгы һәм диалогта бәйләнешле сөйләме үсә, үз-үзләрен тоту күнекмәләре формалаша.
  Кешелекнең күптөрле эшчәнлеге кебек үк, сюжетлы-рольле уеннар үзеннән-үзе килеп чыкмый. Уенга баланы, ул уенны уйный белүче кеше (тәрбияче, зуррак бала, әти-әни, һ.б) өйрәтә.
Сюжетлы уенны оештыруның кагыйдәләре бар :
I-тәрбияче балалар белән бергә уйнарга тиеш. Тел өйрәтү шөгыльләренең башлангыч вакытында (уртанчылар төркеме) тәрбияче – өйрәтә, таләп итә, бәя бирә. Ә уен вакытында тәрбияче үзен бергә уйнаучы, партнер позициясендә тотарга тиеш. Балалар үзләрен иркен һәм тигез дәрәжәдә хис итәргә, тәрбияченең басымын һәм буйсынырга тиешле кеше икәнен сизеп түгел, ә кызыклы итеп уйнаучы уенчы буларак кабул итәргэ тиешләр.
II- мәктәпкәчә балачакның һәрбер этабында уенны шундый итеп төзергә кирәк ки, бала үзенә уенның яңа һәм катлаулырак якларын ача алсын.
III – уенның шартларын аңлату һәм уйнаучылар белән шул шартларны бергәләп кабул итә белу. Кечкенә төркемнәргә бүленеп, бергә киңәшләшеп уйнау – балада иптәшләренә дә уенны аңлата белү кунекмәләрен үстерә.
Тәрбияче уен вакытында үзе дә уйный белергә, балаларның тәкъдимнәрен һәм теләкләрен кабул итә алырга тиеш. Уенда тәрбияче сүзе – закон буларак түгел, ә бер уенчының теләге буларак кабул ителергә тиеш.
Уенда кыенлыклар барлыкка килгәндә, ситуациядән чыга белү, сюжетны тиз һәм профессиональ рәвештә үзгәртә белү сыйфаты да тәрбияче өчен бик мөһим сыйфат.
  Беребез өчен дә сер түгел: башкаларны нәрсәгә булса да өйрәтү өчен, өйрәтүче кеше ул әйберне үзе бик яхшы белергә тиеш. Шуның кебек үк, тәрбияче, үзе уен грамотасын, культурасын белми торып, балаларны уйнарга өйрәтә алмый.
Уен вакытында баланың акыл үсешендә дә генә түгел, ә шәхес буларак формалашуында да алга китеш күренә. Уендагы төрле рольләргә кереп, бала реаль тормыштагы кешеләрнең эш-гамәлләрен кабатлый, алар арасындагы мөнәсәбәтләрне, эмоцияләрне һәм кичерешләрне уенга күчерә.
  Уенга карата педагогик тәэсир итүнең максаты – балаларда уйный белү күнекмәләрен формалаштыру, сюжетның эчтәлеген аңлату һәм аралашу культурасын булдыру. Моның өчен тәрбиячегә сюжетлы-рольле уеннарның яшь үзенчәлекләрен белү кирәк:
1,5-3 яшькә кадәрге балалар уенчык һәм әйбер-алыштыручы белән шартлы рәвештә аңлашалар. Ә уендагы иптәшләре белән аралашу кыска вакытлы була.
Ә 3-5 яшьтә – уендагы рольләрне бүлешеп һәм алышынып уйныйлар, предметлар кулланып диалогик сөйләм аша аралашалар.
5-7 яшьтәге балалар уенда бара торган хәлләрне чиратлаштыралар (эпизодлар), 2-3 баланын фикерен һәм уйлап табу сәләтен эшкә җигеп, сюжет төзиләр.
Рус телле балаларны татар теленә өйрәтү өчен төзелгән “Татарча сөйләшәбез” программасында рольле уеннар актив кулланыла торган ысул булып торалар. Балаларның реаль тормыш картиналарына якынайтылган ситуациядә катнашуы һәр баланың үзенә тапшырылган рольне башкаруы формасында бара.
 
“Минем өем” өчен:
-уен ситуациясе «Кем анда?»;
-уен ситуациясе: «Кунак килгəн»;
– уен ситуациясе: “Күчтəнəч»;
– уен ситуациясе: « Кунак сыйлау»;
-сюжетлы-рольле уен: «Уенчыклар кибете».
 
“Уйный-уйный үсәбез” проекты өчен:
-уен ситуациясе: «Сыйла!»;
– уен ситуациясе: “«Салат өчен нəрсə кирəк?»;
– уен ситуациясе: « Яшелчә ю!»;
– сюжетлы-рольле уен: «Кибет» (өйрәнелгән темага карап сатылган әйбер үзгәрә);
– сюжетлы-рольле уен «Ашханə»;
– уен ситуациясе «Курчакларны киендер (йоклат, юындыр, ашат, эчерт, уйнат)!»;
-уен ситуациясе “Аш вакыты”;
– уен ситуациясе “Сабантуйга барабыз”.
 
“Без инде хәзер зурлар – мәктәпкә илтә юллар” проекты буенча:
– уен ситуациясе «Телефоннан сөйләшәбез»;
-уен ситуациясе: «Командир»;
– уен ситуациясе: “Кафеда»;
– уен ситуациясе: « Интервью»;
-сюжетлы-рольле уен: «Туган көн»;
– сюжетлы-рольле уен: «Күңелле сәяхәт».
  Бу уеннарның өйрәтү мөмкинлекләре зур һәм тәкъдим ителгән ситуацияләрдә балалар аның белән иркен эш итәләр. Шуның белән беррәтән, балаларның шөгыль белән кызыксынуы арта, тел һәм сөйләм материалын өйрәнү дә файдалырак була. Рольле уенда парлап һәм төркем составында да катнашырга мөмкин.
  Балалар – безнең киләчәгебез. Ә киләчәк тормышны кору өчен бай фантазияле, көчле рухлы кешеләр кирәк. Барчагызга нык сәламәтлек, күңел тынычлыгы, рухи матурлык телим.