Дамыту ойындарының маңызы мектепке дейінгі білімде
«Алтын бесік» балабақшасының тәрбиешісі Нарикбаева З.О. тарапынан ұсынылған материал мектепке дейінгі балалармен жүргізілетін тәрбиелеу және оқыту ойындарының тиімділігіне арналған. Білім беру саласындағы заманауи тенденциялар ойындарды оқу процесінде белсенді пайдалану қажеттілігін көрсетеді. Ойын – баланың дамуына, эмоцияларына және танымдық қабілеттеріне оң әсер ететін бірден-бір құрал.
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, мектепке дейінгі жастағы балалар жаңа білімді ойын арқылы сіңіруде айтарлықтай сәттілікке жетеді. Ойнау барысында балада зейін мен қызығушылық артады, ол оқытудың нәтижелілігін арттырады. Ойын сабақтары барысында балалар өздерінің шығармашылық қабілеттерін дамытуға, сонымен қатар әлеуметтік дағдыларды меңгеруге ықпал етеді.
Дамыту ойындары ата-аналар мен тәрбиешілердің тығыз ынтымақтастығы аясында жүзеге асырылды. Бұл процесс балалардың дамуындағы маңызды рөлді атқарады. Мектепке дейінгі жастағы балалар үшін ойындар – бұл тек көңіл көтеру элементі ғана емес, сонымен қатар мотивация, өзін-өзі тану және жаңаны үйрену мүмкіндігі. Себебі бала ойын барысында өз әрекетін еркін көрсетеді, түрлі рөлдерде тәжірибе жинайды.
Оқытушының рөлі – ойынды ұйымдастыру, балалардың белсенділігін арттырып, оларға қолдау көрсету. Бала үшін ойында тек қатысушы болу ғана емес, сонымен қатар, өз ойын өрбітуі, жаңа идеяларды жүзеге асыруы, сонымен қатар, әріптестерімен тығыз қарым-қатынас жасауы қажет. Психологиялық дамудың негізгі факторларының бірі – осындай ұжымдық іс-әрекет барысында қалыптасатын өзара сыйластық.
Сондай-ақ, мектепке дейінгі жастағы балалардың жүйеленген ойын қызметі мен оны сауатты ұйымдастыру – үлкен маңызға ие. Ойын ережелерін сақтау балаға өмірдің әлеуметтік нормаларын түсінуге, өз мінез-құлқын реттеуге, қайырымдылық, достық сияқты қасиеттерді дамытуға көмектеседі. Ойын барысында баланың өзін-өзі меңгеру, жауапкершілік сезіну, қиындықтарға қарсы тұру қабілеттері қалыптасады.
Қостанай ауданы әкімдігі білім бөлімінің «Алтын бесік» балабақшасы
Кеңес
«Тәрбиелеу және оқыту кезінде дамыту ойындарының қолданылуы»
Тәрбиеші: Нарикбаева З.О
Заречный- 2017ж
Мектепке дейінгі кіші жаста жаңа білімді игеру оқу сабақтарына қарағанда ойын сабақтарында сәттірек болатыны белгілі. Оқудағы мақсат, балаға жаңа білімді және іс - әрекет әдісін ойын түрінде үйрету, әлдеқайда түсінікті болады. Бала жаңа ойынға қызығып кетіп, өзінің үйреніп жатқанын байқамай да қалады, бірақ ол осы кезде оның ойы және тану қабілеті қайта құруды талап ететін қиындықтар кездеседі. Егер де бала сабақта үлкендердің тапсырмаларын орындаса, онда ол ойын кезінде өзінің өзіндік міндетін орындайды. Қазіргі мектепке дейінгі педагогикада тәрбиелеу және оқыту ойындары мойындалады. Балабақшадағы күнделікті педагогикалық практикада ойынға уақыт қалмайды. Әрі сабақта да. (Мектепке дейінгі кіші жаста психологиялық ерекшеліктерді тану процесіне қайшы келетін жаңа сабақтың оқу және үйренгенді бекітудің өнерлі бөлінуі.) Жаңа сабақты оқу және үйренгенді бекіту сияқты мұндай өнерлі бөліну мектепке дейінгі кіші жаста психологиялық ерекшеліктерді тану процесіне қайшы келеді. Мектепке дейінгі балалар қызықты өміріне байланысы болмайтын сабақтарды нашар игереді. Сол сияқты ойын кезінде бала өзі білмейтінді үйренуге ұмтылады.
Сабақтарда дамыту ойындары үлкендердің белсенділігі немесе жай жаттығулар болатын ойын әдістеріне жиі ауыстырылады.
Дидактикалық ойыншықтарды немесе құралдарды қолдану көбіне ойын деп аталмайды, яғни көпшілік баланың қолына пирамида немесе қуыршақ бергенде, ойын ойналды деп санайды. Бұл дұрыс емес. Дамыту ойыны – бұл кез-келген әрекетпен, дидактикалық материалмен оқу сабақтарында міндетті түрде ойын әдістері емес.
Ойынның әрқашан мақсаты болады, ол екі аспектіден тұрады:
1. Тану, т. б. Балаға қандай іс-әрекет әдісімен затты танытатынымызды көрсету.
2. Тәрбиелік, т. б. Бірігу әдісі, қарым – қатынас формалары және балаларға дарытатын, басқа адамдармен қатынас жасау.
Ойын мақсаты әрқашан нақты білім беру сияқты тұжырымдалмауы керек. Ол балаларға дарытылатын басқа адамдармен белгілі қатынас жасаудың дамуы. Ойын ниетінің өзіне баланың ойын жағдайына түсіп, оны өзінікі сияқты қабылдауы, елестетуі жатады. Ойынның ойналуы үшін балаға ұсынылған ойын іс – әрекеті орындалады. Ойынның бірінде бір нәрсені табу керек, екіншісінде белгілі іс - әрекетті орындау керек, үшіншісінде – нәрселерді ауыстыру керек болады.
Ойын іс - әрекетінің ойындағы әрбір баланың қажетті жеке сәттілігі мен оның қалған қатысушыларға байланысты оқу міндеті болады. Оқу міндетінің шешімі баладан белсенділік пен еркіндікті талап етеді және бұл көбіне қанағаттандырады. Оқу міндетінің мазмұны әр түрлі болуы мүмкін: уақытынан бұрын қашпау (жүгірмеу) немесе заттың формасын атау, белгілі уақытта қажетті суретті табу, бірнеше затты есте сақтау. Сол сияқты ойын материалы баланы ойынға қызықтырады, баланы оқыту және дамыту үшін маңызды.
Маңызды ойын ерекшеліктері – бұл ойын ережелері болып табылады. Ойын - шынында да әрбір баланы қызықтыру әдісі; үлкен кісі бұл ойынның қатысушысы болу керек. Өзінің іс-әрекетімен балалармен қарым-қатынас арқылы үлкен кісі ойынды олар үшін маңызды қылады. Үлкендердің екі маңызды рөлінің бірігуі – қатысушы және ұйымдастырушы – дамыту ойынының маңызды ерекшелігі.
Дамыту ойыны бала үшін белсенділік пен ұғынудың бастамасы болып табылады. Игерілген тәжірибені жаңа жағдайда тасымалдау, оның өзіндік ойыны баланың шығармашылық жұмысы - дамуының маңызды көрсеткіші болып табылады. Дамыту ойыны - ұйымдастыру, өзін-өзі тексеру сияқты әсерлі құралдарды қалыптастыру болып табылады. Оның міндеттері бала тәртібін реттейді, біртіндеп сапалы мінез – құлқының қалыптасуы және өзін- өзі тексеру пайда болады, бұл әдепті нормаларды игеру болып табылады. Ойын ережелері топтағы мінез-құлық нормалары ретінде жаңа әлеуметтік тәжірибе әкеледі. Оларды орындай отырып, балалар үлкендердің қолдауын, құрбыларының сыйластығын жаулап алады.
Осылайша, мектепке дейінгі жаста дамыту ойыны жеке тұлғаның бағалы сапасын қалыптастыру үшін жан – жақты шартты құрайды.
Бірақ оның қарқынды дамуы үшін ойын ережелерін сақтау керек.
Тәжірибеде мектепке дейінгі тәрбиелеу ойындары жеткілікті ойлап табылған және кездейсоқ болады. Оқытушы үшін ойынды таңдау – қатаң және жауапты іс. Ойынның балаға оның білетінін практикада қолдануға мүмкіндік беруі және жаңаны игертуі керек. Бұдан басқа ойынды таңдау кезінде оның тек қана заттың мазмұнына шектеліп қоймауы (білім және икемге қол жеткізу), және де ойын мінездемесінің талдауы талап етіледі.
Балабақшадағы баланың бірінші шешу шарты - орташа психологиялық даму, оның құрбыларымен және тәрбиешімен ашық қарым-қатынас жасауы, бірлесу қабілеті болып табылады. Қарым-қатынас үш жаста қалыптасады, бұл жаста әдептіліктің қалыптасуына да мүмкіндік бар. Сондықтан мектепке дейінгі жастағы балалардың балабақшаға түсуінен бастап үлкендерге жақсы, ұнамды қатынаста болуға тәрбиелеу керек. Осыдан баланың тәрбиешімен және басқа балалармен қалыптасқан қарым-қатынасы оның көңіл-күйіне, жақсы сезінуіне, сол сияқты даму кезіндегі сәттіліктерге байланысты болады.
Әрбір ойында екі бастама бар: бірі ойын-сауық, екіншісі қатаңдықты талап ету. Осы екі бастаманың арақатынасы ойын жағдайының мінезін немесе ойынның түрін анықтайды. Мектепке дейінгі жастағы балалар әрқашан ерекше көңіл көтеруге талпынады. Жағымды эмоциялар балаларды ақылдарының шамадан тыс жүктенуінен сенімді қорғайды, өйткені көңіл көтеру оларды шаршатпайды. Қуанышты уайымдау балаларға ойын-ермек болады, мұнда құрғақ дидактизм және насихат толығымен болмайды.
Екінші ойын түрі, бұл да көңіл көтеруден басталады, яғни рөлді ойын болып табылады. Психологиялық зерттеу баланың рөлге сай қозғалуын, өзінің мүмкіншілігін қолдануын және көптеген міндеттерді оңай орындай алатынын көрсетті. Сонымен қатар рөлді ойын баланың қиялын белсенді етеді және дамытады, шығармашылық өзіндік ойынға дайындайды, бұл әсіресе мектепке дейінгі жастағы балалар үшін қажет.
Ойын-ермек және рөлді ойынның оқыту міндеті ойын шартының ақиқаты болып табылады. Келесі ойын түрінде ойын-міндет ойынның өзін, оның мағынасын құрайды. Бұл баланың қызығушылығына байланысты. Ұнамды міндеттерді шешу - бала және құрал ойын қатынасының шарты болады.
Төртінші ойын түрі - жарыс. Бұл өзін басқалармен салыстыру болып табылады. Бірақ психологиялық-педагогикалық зерттеу бұл мотивтің үш-төрт жастағы балаларда жеткілікті дамымағанын көрсетеді. Сондықтан жарыс-ойын баланың өзіне сенімсіздігі сияқты жарамсыз іс-әрекет көрсетуі мүмкін.
Атап өтілген ойын түрлері мектепке дейінгі жастардың балалардың қызығушылығына ғана тірелмейді, сонымен қатар оларды дамытады. Көңілді ойын ермек рөлді ойынмен кезектеседі, баланы ойын-міндетке қатысуға жақындатады, бұл келешектегі оқуға дайындық болып табылады. Бірақ дамыту ойыны балаларға қызықты болған жағдайда ғана көркейеді. Оны тек қана тәрбиеші қызықты ете алады.
