Сәби тілін дамыту жолдары

Сәби тілін дамыту жолдары
Шарипова Сәуле Құсайновна
№23 балабақшасының тәрбиешісі
Тіл – табиғаттың үлкен сыйы. Тіл арқылы адамзат тілдесудің үлкен мүмкіндіктеріне қол жеткізеді, қарым-қатынасын біріктіреді, күшейтеді және көзқарастарын қалыптастырады, дүниенің қыр-сырын танып білуге жол ашады. Сондықтан, тілдің дамуына, әсіресе мектеп жасына дейінгі бала тілінің дұрыс қалыптасуына сәби кезінен ерекше мән берген жөн. Әртүрлі тілдік кешугілер, бала тілінің даму кемістіктері оның іс-әрекетіне және мінез-құлқына әсер етеді. Тіл ақауы бар балалар өз тіл қарым-қатынасқа түсе алмайды. Арнайы мамандардың тексеру нәтижесі бойынша бұл жастағы балалардың көпшілігінде әртүрлі тіл ақауы бары тіркелген. Сондықтан, баланы дұрыс сөйлей білуге үйретудің маңызы зор.
Сөйлеу тіл бұзылған баланың белсенді қозғалуына жетіспеушіліктер, соның ішінде саусақтың ұсақ моторикаларында ауытқушылықтар байқалады. Қолдың ұсақ моторикасы мен қимыл-қозғалыстарын дамыту жұмыстары маңызды болып табылады. Балалардың дыбысты дұрыс айтуын түзету жұмыстары, оның жеке тұлғалық белгілерін психолог, логопед мамандарымен бірлесе отырып анықтап алу қажет. Кейбір балалардың сөйлеу тілінің бұзылуымен қатар, психологиялық ауытқушылықтар болатына да назар аудару қажет. Балалармен күнделікті жұмыста әр баланың жеке қабілетін еске отырып, жалпы және арнайы моторикасын дамыту үшін ойындар мен тапсырмалар беріп отыру қажет. Ойын жаттығулары балаларға қызықты, тартымды болуы тиіс.
Баланың тілін дамытуда басты рөл атқарады. Сөйлеудің басты және негізгі өлшемі қарым-қатынас құралы ретінде коммуникативтік қызмет атқарады. Бала әлеуметтік қарым-қатынасқа түсуде ақпарат алысады. Тілдің коммуникативтік қызметінің бұл аспектілерін мектеп жасына дейінгі балалар белсенді меңгереді. Дәл осы тілдік қызмет баланың тілді меңгеруіне ықпал етіп, фонетика, лексика, грамматикалық тұрғыда дұрыс сөйлеуі мен диалогты сөйлеуге игертеді.
Тіл дамытудың негізгі міндеттерінің бірі-балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі. Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналадағы заттармен таныстырып, оның атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-қатынас жасай білуге үйретеміз. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Балаларды тіл мәдениетіне тәрбиелеу, сөздік қорды дамтыу жұмыстары бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру, саяхат,ойын барысында дамытылады. Кішкентай сәбилер сөз ішіндегі кейбір дыбыстарды айтуға қиналады. Кейде бала аталған дыбыстады жекелей дұрыс айтады да, сөз ішінде теріс қолданады. Бала тіліндегі дыбыстық кемшіліктер мына түрде кездеседі:Сөз ішіндегі дыбысты дұрыс айтпау, дыбысты алмастыру (қолғап-қолбап, орамал-омарал). Дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру жұмыстарын басқа сабақтарда да (шығарма, оқу, дидактикалық ойын, бақылау) мазмұнына қарай жеткізуге болады. Бала оқу жылы ішінде бағдарламада көрсетілген дыбыстарды түгелдей дұрыс айтып үйренуі тиіс. Көркем әдебиет арқылы бала тілін дамытуда тек қана ертегіні оқып беріп қана қоймай, ергеіні рөлдерге бөліп сахналату бала тілін дамытуға зор ықпалын тигізеді. Балабақшада тағы бір жүргізілетін жұмыстың түрі – санамақтар. Санамақтарды халық негізінен балаға сан үйрету мақсатымен шығарған. Санамақтар әрі сан үйретеді, әр дүние танымды, баланың қисынды ойлауы мен дамытады. Сәби тілін дамытуда мақал-мәтелдердің де алатын орны ерекше. Балаға айтатын ақыл өсиет, өнеге, әсерлі әрі ойда қалатындай мәнді болуы керек. Тіл дамытуға көркем әдебиет түрлерін орынды пайдалана білген тәрбиеші баланың түсінігін кеңейтіп, ұғымын байытады.
Балабақшадағы тәрбиелеу мен оқыту ісінің бір ерекшелігі көрнекіліксіз іске аспайды. Сондықтанда әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде көрнекілікті басшылыққа ала отырып еңбек етемін. Біздің балаларымыз бақытты болуға лайықты. Бұл тек қана баланың жеке тұлға ретінде дамуына қажетті жағдай туғызғанда ғана мүмкін болмақ.