Баланың шығармашылық қабілетін дамыту үрдісі
Заманауи тәрбие мен білім беру жүйесінде баланың шығармашылық қабілетін дамыту — басты мақсаттардың бірі болып табылады. Шығармашылықтың мәні жаңа идеялар мен өнімдерді құруда, сондай-ақ баланың өзін-өзі танып, дамуына көмектесуде жатыр. Олардың қабілеттері өскен сайын, білім алудағы қызығушылығы да артады, нәтижесінде оқудағы жетістіктері де жоғарылайды.
Баланың шығармашылық дамуында, ең алдымен, жеке ерекшеліктерін ескеру қажет. Олардың қызығушылығы мен болашаққа деген жоспарларын қалыптастыру — барысындағы маңызды кезеңдер. Тәрбиеші мен ата-анаға бала қызығушылығын қолдау, қызықты тапсырмалар ұсыну маңызды. Мысалы, сурет салу, мүсіндеу, ән айту немесе қыздарға арналған өнер түрлері арқылы балалар өз мүмкіндіктерін жүзеге асыра алады.
Шығармашылық даму әр балада әртүрлі деңгейде жүреді. Осыны түсіну, баланың интеллектуалдық белсенділігін арттырады. Олар өздерін, өз сезімдерін, шындықты суреттеу барысында біліп, қоршаған әлеммен байланысын нығайтады. Тәрбиеші мен ата-ана — осы дамудың серіктестері. Баланың шығармашылық қабілетін дамыту, оларға дұрыс бағыт беріп, сұрақтар қою арқылы жүзеге асады.
Оқу процесі барысында балалардың инновациялық ойлау жүйесін дамытуы — айрықша маңызды. Бұл орайда өткізілген әртүрлі шаралар мен шығармашылық тапсырмалар олардың ойлау қабілетін жетілдіре отырып, өмірде қолдануға мүмкіндік береді. Тек осы жолмен ғана, біз баламыздың шығармашылық әлеуетін ашып, олардың бірегей тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ете аламыз.
БАЛАНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ АРҚЫЛЫ ДАМУЫ
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді. Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық-тарихи іс-әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын көрсеткен. «Шығармашылық» деген сөздің төркіні, этимологиясы «шығару», «ойлап табу» дегенге келіп саяды. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке жету деп түсіну керек. Философиялық сөздікте: шығармашылық-қайталанбайтын, тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет,-деп түсіндіріледі. Көрнекі психолог Л.С.Выготский «шығармашылық» деп жаңадан ашатын әрекетті атаған. Ал, осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я.А.Пономарев оны «даму» ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыда болса, ол баланың психикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күні педагогиканың талаптарына сәйкес келуімен көңілге қонымды. Қазіргі жағдайда мемлекеттердің даму деңгейі табиғи ресурстардың байлығымен ғана емес, сонымен қатар интеллектуалдық және шығармашылық әлеуетімен, ғылым мен өндірісте жаңа технологияларды игеру мен еңгізу табыстарымен анықталды. Осылай баланы үздіксіз бақылау барысында өзіндік жұмыстар жасай бастайды. 2-3 жас аралығында сурет салуға деген қызығушылығы туады. Шығармашылықпен жұмыс жасау тәрбиелеу барысында, өзін қоршаған ортамен байланыстыра бейнелеуді тапсыру керек. Бала осыны бейнелеу арқылы үйренеді, байқайды, қағаз бетіне өз қиялы мен бейнелейді. Шығармашыл тұлға қалыптастыру барысында тәрбиеші оқу іс-әрекетінде тақырыпқа сай сұрақтар қойып, баланың ойын білу керек. Мысалы: сен не салдың?-деп баланы ойға салу керек. Осы іс-әрекет барысында қоршаған ортамен танысуда ұғыну үшін, салынған бейнені бала шығармашыл қиялмен жетілдіре салу барысында қойылған сұрақ алғашында бұл сұраққа, бала үндемей жауап қайтаруы мүмкін. Бұл ұғынықты нәрсе. Бала мақсат қоя алмаған. Бұл уақытта асықпаған дұрыс. Мектеп қабырғасының бастауыш буынына қарағанда, балабақша жасындағы балалардың зейіні шашыраңқы тұрақсыз. Осыны ескеріп балаға бұл қандай үй?, үйге ұқсамайды деп айтпау керек. Бала тез айнып қалуы мүмкін. Осы тұрғыда жұмысты үзбей шығармашылық жұмыс жасау барысында, бала нені және қалай ұнататынын түсіне бастайды. Балабақшадағы балалар қабілеттері 2 түрлі әрекетте дамиды. Біріншіден, кез-келген бала оқу әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақталған тәжірибесін меңгереді. Екіншіден, кез-келген бала шығармашылық әрекеттер орындау арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық әрекеттің айырмашылығы-ол баланың өзін-өзі қалыптастыруына өз идеясын жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс-тәсілдерді іздейді. Проблеманы өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды. Біздің ойымызша, бүгінгі балабақша балалары кез-келген шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады. Тек ол жұмысқа дұрыс басшылық, шебер ұйымдастырушылық қажет.
Шығармашылық-бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені, адам туынды ғана емес жартушы да. Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді. Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғандығын «шығармашылық теориясын» жасауға деген көптеген ізденістердің болғандығынан байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің логикалық шегіне жеткен деп айтуға болмайды. Сондықтан, шығармашылық педагогикасының негізгі мақсаты-бүгінгі күн талаптарынан туындаған, озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және дамытуда тың жолдар мен шешімдер іздестіру болып табылады.
