Адамгершілік тәрбиесінің маңызы және принциптері
Адамгершілік тәрбиесі — жеке адамдардың адамгершілік қасиеттерін, мінез-құлық нормаларын қалыптастыратын маңызды процесс. Заманауи қоғамда бұл тәрбиенің рөлі артып келеді, себебі оқушылардың бойында адамгершілік түсініктерін қалыптастыру үшін педагогтар көптеген әдістемелік тәсілдерді қолдануы тиіс.
Оқушылардың адамгершілік тәрбиесі тек сабаққа ғана емес, сонымен қатар мектеп өмірінің барлық аспектілеріне де қатысты. Мұғалімдердің міндеті – балаларға тек теорияны емес, оларды практикада қолдану жолдарын да үйрету. Бұл тәрбиенің маңыздылығы жас жеткіншектердің моральдық қағидаларын бекітетін шынайы өмірлік жағдайлар арқылы тереңдейді.
Тәрбие процесінің табысты болуы үшін оқушылар мен мұғалімдер арасында ынтымақтастық орнату жұмысын жүргізу қажет. Балаға дұрыс үлгі көрсету, түсіндіру, демеушілік жасау – осылардың бәрі адамның бойында адамгершілік сезімдерді тәрбиелеуге септігін тигізеді. Жас ұрпақтың саналы азамат, жауапкершілігі жоғары тұлға ретінде қалыптасуы үшін әрқайсымыздың өзімізден не талап етілетінінде жауапкершілік болуы тиіс.
Адамгершілік тәрбиесінің мақсаты — адам мен қоғам арасындағы байланыстарды және жауапкершілікті сезіну, қадір-қасиетті биік деңгейде қалыптастыру. Осындай білімді тәрбие арқылы ғана, қоғамның мәдениеті мен әлеуметтік өмірі ықпал ететін позитивті өзгерістерге қол жеткізуге болады. Бүгінгі қоғамда мораль мен этика нормаларына сәйкес өмір сүру — әр азаматтың борышы екендігін түсіндіру маңызды.
Адамгершілік тәрбие
Адамгершілік тәрбие тәрбиеленушінің дамуына қандай игі әсер ететіндігін, тәрбие әсерімен оқушы калай өзгеретіндігін, тәрбиенің әсерімен адамгершілік жетілудің жаңа сатысына қалай көтерілетіндігін педагог жақсы білуі тиіс. Егер адамгершілік тәрбиесінің бүтін лроцесін жеке буындарға бөліп, әрқайсысын даралай қарастырған кезде ғана мұны түсінуге болады.
Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін анықтайды. Совет адамы негұрлым саналы болған сайын, оның коммунизм құрылысы ісі не қосатын үлес де соғұрлым молырақ. Сананың қалыптасуы ұзақ та күрделі процесс, ол баланың мектепке бармастан көп бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуынан жақын адамдардың өзара қатынастары туралы басталады. Мектепке келгеннен бастап балаларға қойылатын талап та өсе бастайды. Бірінші кластағылар басқалардың жағдайларымен санаса білуі, жұмыста бір-бірше кедергі болмауы тиіс. Алғашқы ұғымдар негізінде өсіп келе жатқан адамның тұрақты көзқарасы мен сенімдері қалыптасады, олар оның мінез-құлқына бағыт береді.
Алайда бұл процесс әрдайым тұра ете бермейді. Мәселен, еңбек социалистік қоғам игілігінің қайиар көзі екендігін бәрі біледі, бірақ бәрі біркелкі еңбек етпейді. Сондықтан тұрақты сенімдіқалыптастыру — совет мектебінің аса маңызды міндеті. Біздіңбалаларымызға күшті сезім тұғызарлық, мінез құлқы мен ісінде көрінетін терең идеялы сенім керек. Ондай сенім ойланғанда, сезінгенде ғана емес, адам өзі басынан кешкен жағдайда, өзінің жеке тәжірибесінде дәлелденген жағдайда тууы мүмкін. Сондықтан тәрбие жұмысында тек қана белгілі бір мінез-құлық нормалары жайлы түсіндіріп қоймай, балалар өз көзқарастарын тексеріп көре алатындай, практикада олардың дұрыстығына көз жеткізетіндей жағдай жасау керек. Міне, сол себеті де, А. С. Макаренко коммунистік ерікті, коммунистік ер жүректілікті коллективте арнаулы жаттықпайынша игеруге болмайды деп әлденеше рет ескерткен болатын.
Коммунистік адамгершіліктің бастамасын қалыптастыруда алдымен оқушының жақсы, жаман мінезі туралы дұрыс түсінік берілу ұсынылады. Жақсы іс істеу— бұл оқушыларға арналған Ережелерде, октябряттар Ережелерінде, Совет Одағы пионерлерінің Заңдарында көрсетілген барлық міндеттерді дәл және дұрыс орындау болып табылады. Ал жаман іс істеу — бұл осы талаптарды орындамау, коллективті, жолдастарын сыйламау, олардын пікірлерін бағаламау.
Осы бастапқы ұғымдардан мектеп өз оқушыларын күрделірек адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына туған жерін, Совет Одағынсүюге, еңбекшілердің көсемі В. И. Ленин мен Коммунистік партияға деген сүйіспеншілікке дейін жеткізеді, олардың барлық халықтар балаларына достық сезімін, еңбек сүйгіштігін, еңбек адамдарына сүйіспеншілігін, адалдық, шыншылдық, ізгілік, тәртіптілік сезімдерін тәрбиелейді, діни сенімдер мен нанымдардың зияндылығын түсіндіреді.
Бұл жоғары адамгершілік қасиеттердің қалыптасуы бірте-бірте жұреді. Еңбек сүйгіштік, өзіндік және қоғамдық заттарға ұқыпты көзқарас, семьядағы класс, мектеп және шефке алынған балабақша үшін еңбек етудің қарапайым тұрлерінің ықпалымен қалыптаса бастайды. Оқу сабақтарында, еңбек, экскурсия, өндіріс озаттарымен кездесулер, пионер жиындағы процесінде балалар үлкендердің еңбегі жайлы түсінік алады, мұғалім осы адамдар еңбегімен барлық материалдық игіліктер, оның ішінде мектепте балалар тұтынып жұрген құралдар мен оқу жабдықтары да жасалатындығын ұғындырады.
Адамгершілік тәрбиесі балалар арасындағы тәрбие жұмысының барлық буындарында, сабақтарда, оқыту және еңбекке дайындық ұстінде, эстетикалық және дене тәрбиелерінде жүзеге асырылады. Адамгершілік нормаларын құр жаттап алу жеткіліксіз, оны терең ой елегінен өткізу, бастан кешіру және толғану, мінез-құлыққа бекіту керек. Бұл жағдайлар адамгершілік тәрбиесінің методикасын анықтағанда бастапқы болулары тиіс.
Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз – оқушылардың бойында мінез құлқын белгілі бір сипаттарын қалыптастыру.
Адамгершілік тәрбиесі жан-жақты тәрбиенің аса маңызды құранды бөлігі болып табылады. Адамгершілік тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері оқушылардың белсенді өмірлік позициясын қоғамдық болмысқа саналы көз қарасын сөзбен істің бірлігін адамгершілік құнды негізден оқытушыларға жол бермеуді қалыптастыру. Адамгершілік адамның рухани байлығы ғасырлар бойы адамдар қарым-қатынасты суреттеу сол арқылы жастарға өнегелі тәрбие беру.
Мектептерде оқыту процесінде сабақ үстінде адамгершілік тәрбиелеу жолдары. Үнемі күнделікті өмірден алынған мысалдармен толықтырып отырылуы керек.
Моральдық-этикалық нормалар, халықтың ұлттық әдет-ғұрыптары, қалыптасқан дәстүрлері ұрпақтан ұрпаққа ауысып отырады, жастардың мінез-құлқына байымды әсер етеді. Өйткені, халқымыздың өзі келешек ұрпаққа айтар ақылын, адамгершілік үлгісін, салт-сананы, дәстүрлерді насихаттап келеді. Халқымыз өзінін бай тәжірибесіне сүйеніп, ұрпақты адал еңбекке, өнер-білімге тәрбиелейді, семьяның, ауыл-аймақтың, елдін ар-намысын қорғау сияқты ізгі адамгершілік қасиеттерін қалыптастырады.
Қай қоғамда болмасын, оның барлық салаларында, өмірде-еңбекте, тұрмыста, семьялық, тапаралық және халықаралық қатынастарда, мораль адамның мінез-құлқын, сана-сезімін реттейді. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды олардыңөзара-қатынас мәдениетін құрайды. Мораль принциптері белгілі қоғамдық бастауларды, өмір құрылысын, қарым-қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына байланысты олардың өзгеруін талап етеді.
Өкінішке орай, біздің еліміздің саясатын, моральдық нормалардың принциптерін біле тұрып, қоғамдық жатақхаиа ережелерін бұзушы адамдар да кездеседі.
Бұлар кім?
Біріншіден, кейбір адамдар біздің адамгершілік көзқарасымызды қабылдаудың орнына, бізге жат адамдардың идеясын мақұлдап соның тұтқыны болған:
екіншіден, кейбіреулер адамгершілік мінез-құлық принциптерін және нормаларын біледі. Бірақ мораль олардың жан сезіміне, әдетіне айналмаған;
үшіншіден, қайсы біреулер адамгершілік принциптерін, мінез-құлық нормаларын дер кезінде қабылдаған. Бірақ олар бұл дәрежеде өздерін ұстай алмайды, түрлі кешірілмейтін қылмыстармен айналысады. Мысалы, мемлекет мүлкін талан-таражға салу, үйлерді тонау, адам өлтіру, анашашылар т.б.
Бұл жағдайлар көбінесе жастар арасында жиі кездесуде. Олар өмір мектебінен өтпеген, тәжірибесіз, өзіне қажетті адамгершілік әдетін бойына сіңірмеген және еңбек етуден қашатын арамтамақ, жатып ішер адамдардың ықпалына түскен жастар. Мұндай адамдар елімізде онша көп емес, бірақ қоғамға үлкен зиян келтіреді.
Сонымен, қазіргі кезеңде көпшілік арасында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының мақсаты мен мазмұны әр адамға, оның ой-өрісіне, сезіміне, мінез-құлқына ықпал жасауы тиіс.
Бұл орайда совет мектебінің мұғалімінің рөлі өте зор. Өйткені олар оқушылардың тәрбиесіне байланысты міндеттерді шешеді және тәрбие әдістері мен тәсілдерін жетілдіреді. Бұл міндеттер мұғалімнен сауаттылықты, ізденімпаздықты, өз ісіне асқан шеберлікті талап етеді.
Адамгершілік тәрбиесі—жеке адамды жан-жақты дамытудың жетекші звеносы.
Оқушылардың адамгершілік түсігін қалыпастыру, адамгершілік сезіміи және сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің мақсатқа бағытталған іс-әрскетіне — адамгершілік тәрбиесіне байланысты. Өскелең ұрпақты өмірге және еңбекке даярлау үшін, мұғалім оқушылардың іскерлігін, дағдысын, адамгершілік қасиеттерін дамытуға тырысады: ізгі ниеттілік, адалдық, кішіпейілділік, ілтипаттылық, орындағыштық, жауапкершілік т. б.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері:
—оқушыларды коғамның моральдық нормасын орындауға қатыстыру;
—оқушылардың адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру;
балалардың санасына және мінезіне педагогикалық ықпал жасаудың бірлігін қамтамасыз ету;
Отанға, совет халқына, еңбек және қоғамдық іс-әрекетке балалардың жоғарғы адамгершілік сезімін тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру; біріншіден, тәрбие процесінің объективті және субъективті жақтарының бірлігіне, яғни оқушыларға қойылатын педагогикалық талаптарға — бұл обьективті жағына, ал жеке адамның қоғамдық норманы меңгеруі — бұл адамгершілік тәрбиесінің субъективті жағына байланысты; екіншіден, тәрбне шараларының мазмұнына, идеялық деңгейіне байланысты. Бұл шаралар балалардың жас және дербес ерекшеліктерін еске алып өткізіледі.
Адамгершілік тәрбиесінің мазмұны, оған қойылатын талаптар тәрбие бағдарламасында көрсетілген.
