Конспект "Әдәп төбе - матур гадәт"

Тәрбияче: Балалар, таң атканда, һәрбер кеше изгелекләр теләргә, бер-берсенә яхшы сүзләр әйтергә тиеш. Көнне яхшы сүз белән башласаң, көнең дә матур үтәр, диләр. Әйдәгез әле, без дә иртәбезне матур сүзләрдән башлап җибәрик (бергәләп әйтәләр):
            Саумы, иртә,
            Исәнме! – диләр,
            Иркәли, иркәли җанны
            Ягымлы сүзләр.
Тәрбияче:  Ә тагын иртә белән нинди матур сүзләр әйтәләр?
(Балалар җавабы: Хәерле иртә! Әссәләмегаләйкем!)
Тәрбияче: Бик дөрес, балалар. Ә нинди “шифалы сүзләр” беләсез, әйтеп үтегез әле, зинһар.
(Балалар җавабы: Гафу итегез! Рөхсәт итегез! Юлларыгыз уң булсын! Рәхмәт! Зинһар. Хәерле көн! Һәм башка “шифалы” сүзләр әйтелә).
 Тәрбияче: Әйдәгез әле бер-беребезгә яңа көн белән котлап, ягымлы сүзләр әйтик.
(Балалар җавабы: Яңа көн тынычлык алып килсен! Әти-әниебезгә ягымлы булыйк! Яңа көндә барыбыз да дус булыйк!).
Бер бала: Әйт кенә тәмле сүз –
                  Иркәли күпме күз.
                 Әйт кенә яхшы сүз –
                  Һәркемдә көләч йөз.
Тәрбияче: Бик яхшы, балалар. Менә ниниди күңелле булып китте, шулай бит. Мондый ягымлы, матур сүзләрне бары тик сезнең кебек тәрбияле, әдәпле балалар гына булдыра аладыр дип уйлыйм. Ә нәрсә соң ул әдәплелек?
(Балалар җавабы: Әдәплелек – ул кешеләр белән дөрес аралаша белү. Әдәпле булу – кешеләргә игътибарлы, инсафлы булу. Әдәпле баланы һәркем ярата, хөрмәт итә. Әдәпле бала һәрвакыт үзенең якыннары, дуслары белән дус-тату яши, кирәк вакытта ярдәмгә килә  һәм башка җаваплар).
Тәрбияче: Әлбәттә, бик дөрес әйттегез, балалар. Сез әдәпле, тәрбияле балалар булып үссен өчен кем шундый мөһим сүзләрне әйтеп калдырган?
(Балалар җавабы: Ризаэддин Фәхреддин).
Тәрбияче: (Слайдта Ризаэддин Фәхреддин портреты күренә) Әйе, менә ул безнең дин әһеле, мәгърифәтче, галим – Ризаэддин Фәхреддин. Ул кешеләргә әдәплелек, тәрбия турында бик күп хезмәтләре кергән китаплар калдырган. Аның безнең арадан китүенә бик күп еллар булса да, без аны һич онытмыйбыз, аның әйткән сүзләрен һәрвакыт искә алабыз, ул кушканча яшәргә тырышабыз, шулай бит, балалар? Тәрбияле балаларның әти-әниләр алдындагы хөрмәте турында без мәкальләр дә беләбез. Ягез әле, шуларны искә төшереп үтик.
(Балалар җавабы: Атаң сүзенә колак сал, мәкаль әйтсә язып ал. Ана өйрәтсә, балалар җитез булыр, Ата өйрәтсә, балалар акыллы булыр. Ата-ананы тәрбия ит, үзең дә тәрбия күрерсең. Дөньяда әти-әнидән башка бар да табыла. Әткәй – шикәр, әнкәй – бал. Ата-анага кадер күрсәткән, Бала-чагадан кадер күрер һәм башка мәкальләр әйтелә).
Тәрбияче: Бик дөрес, балалар. Матур сүзләр белән беррәттән, матур гадәтләр дә яши. Безне бүген Ак әби кунакка чакырды. Сезнең кунакка барасыгыз киләме? Ә кунакта үзеңне ничек тоталар соң?
Балалар җавабы).
Тәрбияче: Әйе, балалар, үзебезне тәрбияле, әдәпле итеп тотабыз. Әйдәгез, Ак әби безне көтәдер.
(Авыл өе. Ак әби каршы ала).
Ак әби: Хуш килдегез, балалар, мин сезне үземдә кунакта күрүемә бик шат.
Балалар: Әссәләмегаләйкем, ак әби!
Ак әби: Вәгаләйкем әссәләм, балалар! Күрәм, сез бик тәрбияле, әдәпле балалар икән. Ягез әле, җайлап кына утырышыгыз. Хәзер мин сезгә тәрбияле бала турында бер мөнәҗәт укып күрсәтермен, сез тыңлап утырыгыз. (Мөнәҗәт укый).
Тәрбияче: Ак әби, бик күркәм булды.
Ак әби: Балалар, менә минем серле сандыгым бар, мин аны ачып сезгә күрсәтер идем, ләкин башта матур сандыгыма тылсымлы сүзләр әйтергә кирәк булыр.
(Балалар җавабы: матур, серле, бизәкле, тылсымлы).
Бер бала:   Серле сандык, матур сандык,
                    Кызыктыра мине күптәннән.
                    Әйдә, карыйк, ниләр калган икән
                    Истәлеккә безгә үткәннән.
                            (Ак әби сандыкны ача, аннан алъяпкыч чыгарып күрсәтә).
Ак әби:       Балалар, күрегез әле, безнең әбиләребез элек шундый матур алъяпкыч киеп йөргәннәр. Ул безнең татар халкының милли бизәкләре - кыңгырау, канәфер, лалә, дәлия чәчәкләре белән бизәлгән. Күрәсезме, нинди матур камзул. Камзул – озын яки кыска, җиңсез яки җиңле, ябык яки озын изүле була. Ә менә бу калфак. Калфак – татар хатын-кызларының рухи матурлыгын, күңел байлыгын чагылдыручы баш киеме. (Янәдән ак әби түбәтәй алып күрсәтә, анда да татар халкы милли бизәкләре төшкән). Менә нинди матур түбәтәй, бизәкләрен карап үтегез әле. Түбәтәй – ирләрнең төп баш киеме.
Тәрбияче: Ак әби, безнең балалар “Түбәтәй” уенын бик яратып уйныйлар. Әйдәгез әле, балалар, түгәрәккә басып уйнап алыйк. Ак әби, рәхим итеп, безнең уенга кушыл.
Ак әби: Бик рәхәтләнеп, балалар.
                             (“Түбәтәй” уены уйнала, балалар түгәрәк буенча җыр җырлап түбәтәйне бер-берсенә җибәрәләр: “Түбәтәеңне кигәнсең,
                                          Бик ерактан килгәнсең.
                                          Төскә матурлыгың белән
                                          Шаккаттырыйм, дигәнсең.
                                         Түп-түп, түбәтәй,
                                          Түбәтәең укалы,
                                          Чиккән, матур түбәтәең
                                          Менә кемдә тукталды” сүзләреннән соң, түбәтәй кемдә калган, шуңа җәза бирелә).
Ак әби: Булдырдыгыз, балалар, миңа сезнең белән бик күңелле булды.
Тәрбияче: Рәхмәт, Ак әби инде безгә китәргә вакыт. Кунак итеп, безгә серле сандыктагы милли киемнәр белән таныштырып үткән өчен зур рәхмәт. Исән-сау яшәгез, сау булыгыз.
                    (Саубуллашалар).
Тәрбияче:  Балалар, без бүген сезнең белән әдәпле, тәрбиле  булу турында сөйләштек, Ак әбидә кунакта булып, татар халкының кайбер милли киемнәре белән танышып үттек. Сезгә Ак әбидә кунакта ошадымы? Ә хәзер әйдәгез әле, шул милли бизәкләрне искә төшереп, менә шушы алъяпкыч, түбәтәйне бизик.
                       (Балалар алъяпкыч һәм түбәтәй шаблоннарына милли бизәкләр – лалә, канәфер, кыңгырау кисеп ябыштыралар.
Тәрбияче:  Менә эшләр тәмамланды, булдырдыгыз, балалар.