Қазақ тілінің дыбыстарын дұрыс айту: әдістемелік нұсқаулық
Қазақ тілінің дыбыстарын сөз ішінде дұрыс айту балалардың тіл үйрену процесінде маңызды рөл атқарады. Дұрыс айтылмаған дыбыстар сөздің мағынасын бұзуы мүмкін, сондықтан окытушының міндеті – балаларды мысалдар арқылы дыбыстарды анық айтуға үйрету. Бұл әдістемелік нұсқаулықта дыбыстарды жаттықтыруға арналған бірқатар ойындар мен тапсырмалар ұсынылады, олар балаларға қазақ тілінің фонетикалық жүйесін түсінуге және дыбыстарды дұрыс айтуға көмектеседі.
Орыс тілді балалардың қазақ тіліндегі дыбыстарды айту қабілеттерін дамыту үшін олармен интерактивті жұмыс жасау өте маңызды. Мысалдар мен жаттығулар арқылы балалардың дыбыстық қабілеттерін қалыптастыру, қазақ тіліндегі сөздерді анық және дұрыс айтуға көмектесетін маңызды тәсіл болып табылады. Әдістемеде дыбыстарды анық айтуға арналған жаттығулар мен ойындар, сондай-ақ, мектептегі оқу процесін тиімді ету үшін қарастырылған.
Дыбыстардың анық айтылуын қалыптастыру үшін ұтымды жаттығулардың бірі – қазақ тіліндегі дыбыстардың ерекшеліктерімен таныстыру. Мұндай жаттығулар балалардың қазақ тілін үйрену белсенділігін арттырып, өзге тілдерден айырмашылығын жақсы түсінуге септігін тигізеді. Дыбыстардың дұрыс айтылуы балалардың оқуы мен сөйлеуіндегі жетістікті анықтайтын басты фактор болып табылады.
Қазақ тіліне тән дыбыстарды сөз ішінде дұрыс айтуға үйрету.
Орыс тілінде жұмыс ауызекі сөйлеу тіліне үйрету балалардың қазақ тілінің өзіне тән ерекше дыбыстарын сөз ішінде дұрыс айта білу қабілеттерін қалыстармайынша жүзеге асырылмайды. Дыбыстар айтылғанда да, естілгенде де өз қалпында дұрыс, дәл айтылып, анық естілуі керек. Ал дыбыстардың дұрыс айтылуы балалардың үйренетін сөздерінің мағынасын дұрыс ұғуына кедергі келтіреді. Басқа ұлт балаларына қазақ тіліндегі дыбыстарды анық айтуға үйретудің түпкі мақсаты- баланың өздері үйреніп жүрген тілде айтылған ойларың, сөздерінің түсінікті жеткізілуі. Қазақ тілі дыбыстарын дұрыс айтуға үйретуде оқытушының басты міндеттерінің бірі-балалардың дыбыстарды дұрыс естуін қалыптастыру.Дыбыстау мүшелерінің қызметін ұстаздың өзі де біліп, әсіресе сөз ішінде кезектесіп отыратын қазақ тілінің ерекше дыбыстарын жасауға қатысатын дыбыстау мүшелерінің қызметін балаларға жан-жақты да дәл түсіндіріп бергенде ғана өзге тілдің дыбыстарын, сөздерін қатесіз, дұрыс айтады
Дыбыстарды жаттықтыруға арналған жаттығулар:
«Ә» Дәм-дәм-дәм
Дәмді сүт, дәмді нан.
Менің туған күніме
Әжем қуыршақ әперді,
Әкем кітап әперді,
Әкем мысық әкелді.
«Қ» Қырыққабаттан, қызылшадан
Қызыл-сары сәбізден
Әжем дәмді ас пісірді.
Мысық, мысық-өте пысық,
Күнде жатыр қыздырып.
Сүтін ішіп, көзін қысып,
Өзі қызық, өте пысық.
«Ң» Қоңыр қоңыз
Қоңыр жерге
Қоңды келді алыстан.
Рулада кең ойнаңдар,
Қызық жұмбақ ойлаңдар.
«Кім қалай дауыстайды?» ойыны. Ойыншық сиырды немесе сиырдың суретін көрсетіп, мынау не? деп сұрақ – жауап әдісі арқылы айтқыза отырып, дыбысты бекіту.
Мө-мө-мө-мө , - деп сиыр мөңірейді.
Ол неге мөңірейді?
Шөп жегісі келіп тұр.
Мө-мө-мө-мө,- деп мөңіреп тұр.
«Қ» дыбысын анық айта білуге жаттықтыру. Қарғаның, қаздың суретін көрсетіп, мынау не? деп сұрақ – жауап әдісі арқылы айтқыза отырып, дыбысты бекіту.
Қа-қа-қа-қарғалар,
Қар үстінде жорғалар.
Қа-қа-қа қаз, қаз, қаз
Тақымыңды жаз.
