Заңды тұлғаларды құру, қайта құру және тарату: теориялық және практикалық аспектілері

Жоспар

1 Кіріспе.........................................................................................................3
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама..........................8

1. 1. Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері........................................8

   2. Заңды тұлғаны құру, қайта құру.....................................................10

   3. Заңды тұлғаны тарату негіздері................................................14

ΙΙ тарау. Заңды тұлғалардың жауапкершілігі.....................................20
2.1 Коммерциялық емес ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі...........20
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі..............................................................26

2 Қорытынды.............................................................................................58
3 Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................60

Кіріспе

Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немес сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.
Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді. Коммерциялық ұйым пайда табуды көздейді. Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциялық емес ұйым деп танылады.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ) нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне) бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып танылады.
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғалар – азамттық құқық субьектілері ішінде ерекше орын алады. Яғни, олар Қазақстан экономикасының дамуына өте үлкен үлес қосады. Заңды тұлғалардың көптеп құрылуы халықты жұмыспен қамтамасыз етуге көмегін тигізеді. Салық- мемлекеттің тіршілік ету көзі, ал заңды тұлға бірден –бір салық төлеуші субьект..
Зерттеу мақсаты- заңды тұлғалардың құрылуы, оның түрлерінің бір-бірінен ерекшелігі, олардың заң арқылы қорғалуы, ел экономикасының жоғары деңгейде дамуына әсер ететінін көрсету, және түрлеріне жеке-жеке тоқталу, олардың жарғылық капиталының құқықтық реттелуін, қаржыландырылуы, құрылтай құжаттары туралы түсінік беру.
Жоғарыда аталған мақсаттарға сай мынандай міндеттер қойылды:

• Шаруашылық серіктестік туралы ұғымның теориялық негізін зерттеу.

• Шаруашылық серіктестік түрлеріне байланысты мәселелерді ауқымды түрде көтере отырып, талдау және зерттеу жүргізу.

Диплом жұмысының зерттеу пәніне заңды тұлғалардың жарғылық капиталы жатады. Заңды тұлғаларды құру, қайта құру, тіркеу, тарату, құқықтық пайда болатын қоғамдық қатынастар танылады, бұл қатынастар өз кезегінде зерттеу пәні болып табылады.
Зерттеудің әдістемелік негізі болып түрлі таным тәсілдерін қолдану саласына, мәні мен құрылымына, ғылыми теорияларға негізгі талаптарды анықтайтын философиялық білімдер жүйесі табылады. Осы аталған жұмыста көзделген мақсаттарға жету үшін жалпы ғылыми және жеке ғылыми таным тәсілдері пайдаланылды. Жалпы ғылыми тәсілдер ретінде диалектикалық тәсіл, ұғымдардың бөліктерін, жекелеген белгілерін талдау мен жүйелеу тәсілдері қолданылды.
Зерттеу барысында сонымен қатар құқықтық зерттеудің арнаулы тәсілдері: салыстырмалы құқықтану, сот тәжірибесін талдау тәсілі, формальдық-логикалық тәсілдер және тағы басқалары қолданылды.
Диплом жұмысының тақырыбын зерттеу кезінде ғылыми және ғылыми-әдістемелік әдебиеттермен қатар нормативтік құқықтық актілер де қолданылды.
Қазақстан Республикасының заңнамалар жүйесінде заңды тұлғалардың және оның түрлерінің жарғылық капиталын құқықтық реттеуге ерекше көңіл бөлінеді. Құқықтың негізгі қайнар көзі болып Қазақстан Республикасының Конституциясы табылады. Заңдық күші тұрғысынан алғандағы келесі бір акті - Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Ол жалпы сипатты иеленетін нормативтік актілер қатарына жатады. Егер қандай да бір мәселе арнаулы нормативтік актілер мен шаруашылық серіктестік заңдарымен реттелмесе, онда Азаматтық Кодекстің нормалары қолданылады. Қазіргі уақытта ҚР-да заңды тұлғалардың құқықтық жағдайы келесідей арнайы құқықтық нормативтік актілермен реттеледі:
-«Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы » Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы;
-«Шаруашылық серіктестік»туралы ҚР-сы Президентінің жарлығы;
-Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік туралы ҚР-ның серіктестігі;
-«Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
-«Банкроттық туралы»Қазақстан Республикасының Заңы ;
-.«Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы ;
- «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы т.б
Диплом жұмысқа жаңалық ретінде қосар ұсынысым былайша көрініс береді. Қазақстан Республикасындағы өндірістің дамуына орай заңды тұлғалар қоғамда ерекше орын алатындығы мәлім. Бұл қатынастарды құқықтық реттеудің күрделілігі осы саладағы нормативтік-құқықтық актілердің көптігімен сипатталады.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3-тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ғылыми әдебиеттерде заңды тұлғаларға көп көңіл бөлінген. Атап айтқанда, аталған тақырыпты зерттеу барысында А.ГДиденко, Ю.Г.Басин, Д,А.Колбасин, Ғ.Тулеуғалиев, Ғ.А.Жайлин секілді ғалымдардың еңбектері қолданылды.

Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама
1.1 Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым. ¹
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады. Заңды тұлға-азаматтық құқықтық қатынастардың субьектісі. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша айқындайды:

• Ұйымдасқан бірлігі

• Мүліктік оқшаулығы

• Дербес мүліктік жауапкершілігі

• Азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы

Әрбір заңды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі, оның өзіне тән қасиеті болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқандық бірлігі заңды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы айқындалады. Заңды тұлғаның жоғарыда келтірілген анықтамасында оның белгілері көрсетілген: оқшау мүлкінің болуы, осы мүліктен өз міндеттемесі бойынша дербес жауапкершілігі болуы, өз атынан азаматтық құқықтарға ие болып, оны жүзеге асыруы, сотқа талапкер және жауапкер ретінде қатысуы.
Заңды тұлғаның жоғарыда аталған белгілерін қарастырайық. Оқшау мүлкі дегеніміз шаруашылық қатынастарына дербес түсуі үшін ұйымның тек қана басқа ұйымдардың ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің мүлкінен де оқшау мүлкі болуы керек дегенді білдіреді.
Азаматтық айналымда өз атынан сөйлеу қабілеті- бұл өз атынан азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие болу, талапкер және жауапкер ретінде жауап беру мүмкіндігі. Ұйымның осы құқығы оның жарғысымен, ережесімен немесе аталған ұйымды құру туралы актісімен көзделеді.
Заңды тұлғаны өз міндеттемелері бойынша дербес мүліктік жауапкершілігі-оның оқшау мүлкінің салдары. Атап айтқанда, кәсіпорын өзіне тиесілі барлық мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді. Меншік иесіне оның мүлкіне міндеттемесі бойынша кәсіпорынның жауапкершілігі болмайды. Құрылтайшының әрекеті салдарынан болған банкроттық жағдайын есептемегенде жауап бермейді. ²
Заңды тұлға ұйымдық біртұтас болуы керек. Ұйымдық біртұтас болу ұжымдық құрылымның біртұтас құрылым ретіндегі қызметін қамтамасыз етеді. Аталған белгі заңды тұлғаның мақсаттары мен міндеттерін, оның құрылымын, құзыретін, қызмет анықтаудан құжаттарында өзгеше айтылмаса, жарғы не құрылтай шарты мен жарғысы негізінде жүзеге асырады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуы керек, өйткені мұндай құжаттың болуы заңды тұлғаның оқшау мүлкін және мүліктік дербестігін білдіреді, әрі белгілі бір дәрежеде қамтамасыз етеді. Бухгалтерлік баланстың дербестігі сол, онда заңды тұлғаның мүлкі, барлық түсімдер, шығындар, активтер мен пассивтер көрініп тұрады. Жалпы заңды тұлға азаматтық құқықтық заңмен танылған бірыңғай субьектісі ретінде күрделі құрылым деп есептеледі.
Заңды тұлғаның құқық субъектілігі дегеніміз, онда құқық субъектісінің қасиеті болуы, яғни құқық қабілеттілігі және әрекет қабілеттілігі болуы.
Құқық қабілеттілігі арнаулы және жалпы болады. Арнаулы құқық қабілеттілігі дегеніміз, заңды тұлғаның жарғыда көзделген қызметінің мақсатына сай келетіндей азаматтық құқықтары мен міндеттері болады. Мұндай жағдайда жарғыда олар айналысуға құқықты қызмет түрлері көрсетіледі. Осыған байланысты, ҚР АК 159-бабында былай делінген: «Заңды тұлғаның осы Кодексте, өзге де заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында нақты шектелген қызмет мақсаттарына қайшы келетін етіп жасаған, не оның органының жарғылық құзыретін бұза отырып жасаған мәмілесі, егер мәміледегі басқа тараптың мұндай жолсыздықтар туралы білгені немесе күнілгері білуге тиіс болғаны дәлелденсе, заңды тұлғаның немесе оның құрылтайшысының (қатысушысының) мүлік иесінің қуынымы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін».⁴ Арнаулы құқық қабілеті бар заңды тұлғаның мысал ретінде қазыналық кәсіпорынды атауға болады. Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі жарғыда бекітілген мақсаттарымен және міндеттерімен айқындалады. Арнаулы құқық қабілеттілігі сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарға да: мекемелерге, қоғамдық бірлестіктерге, қоғамдық қорларға, тұтыну кооперативіне, діни бірлестіктерге, заңды тұлғалардың қауымдастық немесе одақ нысанындағы бірлестіктеріне тән. Жалпы құқық қабілеттілігі бар заңды тұлғалар өз кезегінде, кез келген қызметпен айналыса алады, кез келген азаматтық құқығы және соған қатысты міндеттемесі болады. Коммерциялық емес ұйымға жататын (шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар) көптеген заңды тұлғалардың жалпы құқық қабілеттілігі болады.
Азаматтық заңдарда заңды тұлғаның құқық қабілеттілігінің пайда болуы және тоқтатылуы туралы ереже белгіленген. ҚР азаматтық кодексінде заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі туралы былай делінген: «Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Айналысу үшін лицензия алу қажет болатын қызмет саласында заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі сондай лицензияны алған кезден бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзімі өткен немесе заң құжаттарында белгіленген тәртіппен жарамсыз деп танылған кезде тоқталады»
Заңды тұлғаның азаматтық айналымға қатысуы үшін тек қана құқық қабілеттілігі емес, сондай-ақ әрекет қабілеттілігі де керек. Азаматтарға қарағанда заңды тұлғалардың ерекшелігі олардың құқық және әрекет қабілеттілігі бір мезгілде пайда болып, бір мезгілде тоқтатылады. ҚР Азаматтық кодексінің 37-бабында былай делінген: «Заңды тұлға заң құжаттары мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне міндеттер қабылдайды». Заңды тұлғаның органы – бұл заңмен, жарғымен немесе құрылтай
құжаттарымен көзделген лауазымды тұлғалар (бас директор, директор, президент, бастық, меңгеруші, төраға) және ұйым қатарында солармен бірге әрекет ететін лауазымды тұлғалардың алқалары (мысалы, акционерлік қоғамды –– директорлар кеңесі, ал кооперативтік және қоғамдық ұйымдарда –– басқарма, кеңес секретариат) заңды тұлғаның еркін білдіріп, оны жүзеге асырады.
ҚР Азаматтық кодексде заңды тұлғалардың жекелеген түрлеріне қатысты органдардың құралы мен олардың құзыреті айқындалады. Мысалы, толық серіктестіктің ішкі мәселелері жөніндегі шешім барлық қатысушылардың жалпы келісімі бойынша қабылданады, сенім серіктестігін ісін басқаруды толық серіктестіктер жүзеге асырады,акционерлік қоғамның жоғары орғаны оның акционерлерінің жалпы жиналысы болып табылады. Акционерлік қоғамның атқарушы органы алқалық (басқарма) немесе жеке-дара (директор, бас директор, президент) болуы мүмкін. Ол акционерлік қоғам қызметіне күнделікті басшылықты жүзеге асырады және директорлар кеңесі мен акционерлердің жалпы жиналысына есеп береді. Қоғамның басқа да органдарының заңдарымен немесе құрылтай құжаттарымен белгіленген ерекше құзыретіне кірмейтін барлық мәселелерді шешу акционерлік қоғамның атқарушысы органының айрықша құзыретіне жатады. Өндірістік кооперативті басқарудың жоғары органы оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.
Фирмалық атау –– коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның тіркелгеннен кейінгі атауы. 1883 жылғы 30 наурызда қабылданған, 1993 жылдың 16 ақпанынан бастап Қазақстан Республикасы да мүшесі болып табылатын өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы Париж конвенциясының 8-бабына сәйкес фирмалық атау Конвенцияға қатысушы елдердің барлығында арнаулы тіркеусіз қорғалады. Демек, заңды тұлғаның фирмалық атауды оны тіркемей-ақ, пайдалану фактісіне қарай, пайдалануға құқығы бар деген сөз.
Заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзі пайдалануға құқығы бар, бөтен бір фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесінің талап етуі бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтірілген залалдың орнын толтыруға міндетті. Заңды тұлғаның фирмалық атауды пайдалануға байланысты құқықтары мен міндеттері заңдарда белгіленеді.

1.2 Заңды тұлғаны құру, қайта құру

Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы ережелер енгізілген, сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары нақтыланады. Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап енгізілген. Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе бірнеше құрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен иеленетін заңды тұлғалар меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген органның келісімімен басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары бола алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті реквизиттері мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ) нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарының талаптары коммерциялық емес ұйымның өзінің, оның құрылтайшыларының (қатысушыларының) орындауы үшін міндетті.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қарама-қайшылық болған жағдайда: 1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына қатысты болса, құрылтай шартының; 2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалар мен қатынасы үшін маңызды болса, жарғының талаптары қолданылуға тиіс.
Бір адаммен құрылған коммерциялық және коммерциялық емес ұйым тек жарғы негізінде ғана емес істей алады. Азаматтық кодекстің 41-бабының 3-тармағына сәйкес шаруашылық серіктестікпен өндірістік кооперативтің құрылтай құжаттарында олардың қызметінің мәні мен мақсаттары белгіленуге тиіс.
Құрылтай құжаттарының қатарына құрылтай шарты енгізілген жағдайда Азаматтық кодекстің 41-бабындағы талаптар сақталуы керек, сонымен бірге онда көрсетілген ережелер мен шектеліп қалмайтындығы ескерілген.
«Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Заңның 22-бабы.³
Заңды тұлғаның жарғысында: онда оның атауы, тұрғылықты орны, оның органдарын құру тәртібі және олардың құзіреті, оның қызметін қайта құру мен тоқтату ережелері белгіленеді.
Егер заңды тұлғаны бір адам құрса, онда оның жарғысында мүлікті құру және кірістерді бөлу тәртібі де белгіленеді.
Жарғыда заңдарға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.
Бір заңды тұлғаның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қайшылықтар болған жағдайда:
1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына қатысты болса, құрылтай шартының;
2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен қатынастарында маңызы болса, жарғының ережелері қолдануға тиіс.
Барлық мүдделі адамдар заңды тұлғаның жарғысымен танысуға құқылы.
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару, өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесі уәкілдік берген органның , құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімі бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкілдік берілген органның шешімі бойынша, не заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі бойынша жүргізіледі. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуі мүмкін.
Заңды тұлға – жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, арнайы қаржы компаниясын қайта құру зейнетақымен қамсыздандыру, сақтандыру қызметі және секьюритилендіру туралы заңнамада көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Акционерлік қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдар туралы заң актісінде белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады. Қайта құру ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі мүмкін. Заң құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру сот органдарының шешімі бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган, құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға уәкілдік берілген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешімінде белгіленген мерзімде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның ісін басқару жөніндегі өкілеттік соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның атынан әрекет етеді, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта құру нәтижесінде туындайтын құрылтай құжаттарымен бірге соттың бекітуіне береді. Аталған құжаттарды соттың бекітуі жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін негіз болады.
Заңды тұлға, біріктіру нысанында қайта құрылатын реттерді қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды тұлғалар тіркелген кезден бастап қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаны оған екінші бір заңды тұлғаны біріктіру жолымен қайта құрған кезде, заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне біріктірілген заңды тұлға қызметінің тоқталғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап олардың бірінші қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаларды қосқан кезде олардың әрқайсысының құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға ауысады. Заңды тұлғаны екінші бір заңды тұлғаға біріктірген кезде біріктірілген заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына сәйкес соңғысына ауысады.Заңды тұлғаны бөлген кезде оның құқықтары мен міндеттері бөлу балансына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаларға ауысады.Заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғаларды бөліп шығарғанда, бөлу балансына сәйкес олардың әрқайсысына қайта құрылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады.Заңды тұлғаның бір түрін екінші түрдегі заңды тұлғаға өзгерткен кезде
(ұйымдық-құқықтық нысанды өзгерткенде) қайта құрылған заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға ауысады.
Қайта құрылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары мен міндеттері жаңадан пайда болған заңды тұлғаға қосылған немесе біріктірілген кезде – өткізу актісіне сәйкес, бөлінген және бөліп шығарылған жағдайда – бөлу балансына сәйкес ауысады. Өткізу актісі мен айыру балансында қайта құрылған заңды тұлғаның барлық несие берушілері мен борышқорларына қатысты, барлық міндеттемелері бойынша, соның ішінде тараптар дауласқан міндеттемелер бойынша да құқықты мирасқорлығы туралы ережелер болуға тиіс. Өткізу актісі мен бөлу балансын заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бекітеді және құрылтай құжаттарымен бірге жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеуге немесе нақтылы бар заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу үшін олар құрылтай құжаттарымен бірге тапсырылады. Құрылтай құжаттарымен бірге тиісті өткізу актісінің немесе бөлу балансының тапсырылмауы, сондай-ақ оларда қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құқықты мирасқорлығы туралы ережелердің болмауы жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден бас тартуға әкеліп соқтырады. Егер заң құжаттарында немесе қайта құру туралы шешімде өзгеше көзделмесе, мүлік (құқықтар мен міндеттер) құқықты мирасқорына ол тіркелген кезден бастап ауысады. Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бұл туралы қайта құрылатын заңды тұлғаның несие берушілеріне жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Бөлінген және бөліп шығарылған кезде құрылатын заңды тұлғаның несие берушісі осы заңда тұлға борышқоры болып табылатын міндеттемелердің мерзімінен бұрын тоқтатылуын және келтірілген залалдың орны толтырылуын талап етуге құқылы.

1.3 Заңды тұлғаны тарату негіздері.

Заңды тұлғаны тарату –– заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттерін мирасқорлыққа өткізбей тоқтату тәсілі. Тарату ерікті түрде немесе ықтиярсыз жүргізілуі мүмкін.
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесінің уәкілдік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органның шешімі бойынша заңды тұлға кез келген негіз бойынша таратылуы мүмкін.
Ал ықтиярсыз тарату сот шешімімен: 1) банкрот болған; 2)заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына жол берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған; 3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге асырылған; 4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензия) қызметті, не заң құжаттарына тыйым салынған қызметті жүзеге асырған, не қызметін заңдарды бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүргізген жағдайда; 5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін. ⁵
Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерін тарату мемлекет уәкілеттік еткен тиісті органның шешімімен, заң құжаттарында қаралған негіздер бойынша жүзеге аса алады. Заңды тұлғаны тарату оның мүлкінің меншік иесінің (уәкілетті органының) немесе заңды тұлғаның тиісті органының тағайындаған тарату комиссиясымен жүзеге асырылады. Тарату жөніндегі комиссия тарату кезеңінде заңды тұлғаны басқарады және оның атынан әрекет етеді
Тарату комиссиясы болатын тарату жөнінде Әділет органдарына хабарлайды, тарату комиссиясы заңды тұлғаның таратылғаны туралы және оның несие берушілерінің талаптарын мәлімдеу тәртібі мен мерзімі туралы ресми баспасөзде жариялайды. Бұл мерзім тарату туралы хабар жарияланған кезден бастап екі айдан кем болмауы керек.
Несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру жөнінде АК-тің 51-бабында айтылған, әрі онда мынадай кезек бойынша жүргізілетіндігі келтірілген:
1) бірінші кезекте - таратылатын заңды тұлға өміріне немесе денсаулығына залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары тиісті мерзімді төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;
2) екінші кезекте - несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы шегінде таратылатын банкроттың мүлкін кепілге салып қамтамасыз етілген міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте - еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі есеп айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте - бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдер жөнінде берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие берушілермен есеп айырысылады.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі. Егер несие беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің тарату комиссиясы мойындамаған талаптары да сот шешімімен несие берушіге қанағаттандырудан бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
Заңды тұлғаны таратудың жеке жағдайы оны банкрот деп жариялау болып табылады. Банкроттық - борышқордың соттың шешімімен танылған оны таратуға негіз болып табылатын дәрменсіздігі. Демек, заңды тұлғаның банкрот деп танылуы оның дәрменсіздігіне қатысты, яғни борышқордың несие берушілердің талаптарын өзіне тиесілі мүлік есебінен өтеуге мүмкіншілігінің болмауы. Заңды тұлғаның банкротқа ұшырауы оның таратуына негіз болады. Дәрменсіздігі заңды тұлғаны тартудағы негізгі мақсат оған несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету. Таратылатын борышқордың мүлкі барлық несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған жағдайда активтер оларға әділ етіп бөлінеді.
Азаматтық кодекске сәйкес, жеке кәсіпкердің және заңды тұлғаның банкроттығы болады. Бірақ, мекемелер мен қазыналық кәсіпорындарға банкроттық қолдануға тиісті емес, өйткені, олар несие берушілердің талаптарын орындау үшін ақша қаражаты жеткіліксіз болған жағдайда, олардың міндеттемелері бойынша қосымша (субсидиарлық) жауапкершілікті тиісті мүліктің меншік иесі көтереді. Ерікті банкроттық борышқордың еркімен сотқа арыз беруі арқылы сот шешімімен танылады немесе несие берушілердің бақылауына негізделген өтініш пен сотсыз-ақ жүзеге асады. Ал мәжбүрлеу тәртібімен болатын банкроттық несие берушінің, сондай-ақ заң актілерінде көзделген жағдайларға сәйкес өзге де адамдардың сотқа өтініш беруі немесе «Банкроттық туралы» заң талаптары арқылы мүмкін болады.
Борышқор Азаматтық кодекске сүйене отырып өзінің дәрменсіздігіне байланысты банкроттық туралы іс қозғауды сұрап сотқа өтініш бере алады. Борышқор өзін тарату жөніндегі сотқа жүгінгенде қолдағы мүлкі бойынша несие берушілердің талабын қанағаттандыра алмайтындығын, яғни дәрменсіз екендігін сотқа беретін өтінішінде баяндауы тиіс.
Егер борышқор үш ай ішінде өз міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ете алмаса, онда несие беруші борышқорды банкрот деп тану жөнінде сотқа өтініш жасайды.
«Банкроттық туралы» заңның 35-бабына сәйкес, банкроттық туралы сот мынадай қаулылардың бірін қабылдай алады:
1) борышқорды банкрот деп тану және конкурс жүргізу туралы шешім;
2) борышқорды банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім;
3) өтініш жасалған жағдайда оңалту рәсімімен қолдану туралы ұйғарым;
4) іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым.
Банкроттық рәсімдердің мейлінше маңызды рәсімі борышқорға төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік жасау және оны таратудан аман алып қалу болып табылады. Бұл орайда бұған тек борышқордың өзі ғана емес, көп жағдайда несие берушінің өзі, тіпті қоғамның өзі ынталы болады.
Борышқорға төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мақсаты үшін оңалту рәсімі қолданылуы мүмкін.
Оңалту рәсімі деп –– дәрменсіз борышқорға оны таратылудан сақтап қалу мақсатымен борышқордың төлем қабілетін қалпына келтіруге бағытталған сот не соттан тыс рәсім арқылы қолданылатын кез келген қайта құрушылық, ұйымдастыру-шаруашылық, басқарушылық, инвистициялық, техникалық, қаржы-экономикалық, құқықтық және заңдарға қайшы келмейтін өзге де шараларды айтады.
Оңалту рәсімі тек коммерциялық ұйымдарға қатысты ғана қолданылады және екі жылдан аспауы керек.Аталған рәсімді қолдануға борышқордың өзі өтініш жасауы мүмкін, және оның мүлкінің иесі (мемлекеттік кәсіпорынға қатысты) немесе несие беруші де сондай құқыққа ие болады.Оңалту рәсімін жүзеге асыру үшін сот кепілімен қамтамасыз еткен талаптардың жалпы сомасының 50 пайызынан,сондай ақылы несие берушілер талаптарының жалпы сомасының 50 пайызынан асатын болса онда несие берушілердің келісімі қажет.Оңалту рәсімі несие берушілердің келісімімен тағайындалған оңалтуды басқарушысы жүзеге асырады.Дәрменсіз борышқорды банкрот деп жариялағанда оны тарату конкурус тәртібімен жүзеге асырылады,сол үшін де конкурустық басқарушысы тағайындалады.Банкроттық тарату сот арқылы айқындалады және ол алты айдан аспауы керек.
Таратылған заңды тұлғаның мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда, егер заңда өзгеше белгіленбесе, ол несие берушілер арасында тиісті кезекпен қанағаттандырылуға жататын талаптардың сомаларына қарай бөлінеді.
Тарату комиссиясы несие берушінің талаптарын қанағаттандырудан бас тартқан не оларды қараудан жалтарған жағдайда, несие беруші заңды тұлғаның тарату балансы бекітілгенге дейін тарату комиссиясына талап қойып сотқа жүгінуге құқылы. Соттың шешімі бойынша несие берушінің талаптары таратылған заңды тұлғаның қалған мүлкі есебінен қанағаттандырылуы мүмкін. Заңды тұлғаның несие берушілернің талаптары қанағаттандырылғаннан кейін қалған мүлкі, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, оның бұл мүлікке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға жөнінде міндеттемелік құқықтары бар меншік иесіне немесе құрылтайшыларына (қатысушыларына) беріледі.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі.
Егер несие беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің тарату комиссиясы мойындамаған талаптары да, сот шешімімен несие берушіге қанағаттандырудан бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.

ΙΙ тарау . Заңды тұлғалардың жауапкершілігі.
2.1 Коммерциялық ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі
Коммерциялық ұйым дегеніміз өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде табыс келтіруді көздейтін заңды тұлға болып табылатды. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкін.
_Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып танылады. Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп танылады.
Мемлекетік кәсіпорынға:1) шаруашылық жүргізу құқығына негізделген;
2) Оралымды басқару құқығына негізделген (қазыналық кәсіпорын) кәсіпорындар жатады.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу азаматтық айналымда құқықтық дербес субьектісі ретінде қатысу, жеке тұлғаға ғана емес. Заңды тұлғаларға да тән. Занды тұлға азаматтық құқыктық заңмен танылған бірыңғай субьектісі ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Азаматтық құқық ілімінде занды тұлғаның, оның ішінде әсіресе мемлекетпк заңды тұлғалардың маңызы, мәні, яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың анторлары заңды тұлға ииституты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қаралмақ, мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның, мән-мағынасы неде деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді. Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.О. Аскназий "мемлекеттік ілімнің" анторы. Ол былай деп айтқан:"мемлекеттік заңды тұлғаның артында мемлекеттің өзі тұрады да, шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді де өзі ұстайды. Әдебиетте бұл теорияны көп сынайтындар оған "егер олай болса мемлекет өзімен-өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой" деген айтады. Академик А.В. Венедиктон "ұжым ілімін" алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік занды тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген:
а) мемлекет атынан барлық халық;
ә) аталмыш заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметкерлерінің ұжымы. Ал, ғлым Д.М.Генкин "әлеуметтік ақиқат" теориясын ұсынады, яғни онда ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихы-экономикалык, заңдылығын басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профсссор Ю.К. Толстой "директор ілімін" алға тартты. Оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші- директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтандыруда О.А.Красавчиковтың "әлеуметтік байланыстар ілімі", А.А.Пушкиннің "ұйымдастыру ілімі",
Е.А. Сухановтың "мақсатты мүлік" тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған. Сөйтіп заң тұлғаға "адамдардың қатысы жөнінде әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда анторлар түрлі белгілерге жүгінеді. Оның біріндс бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді, екіншісіндс адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі, үшіншісіндс адамдардың әрекеті заңды тұлғаның әрекетінен көрінеді, ал кейде құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады. Кейбір анторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысты, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен міндеттерін "жасырын" атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады. Бұл мәселе туралы Батыс Еуропа әдебиетіндс де әртүрлі теориялық көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф.Савиньи "Фикция теориясының" негізін қалады. К.Ф.Саниньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса заңды тұлғаның сыртында оны белгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды. Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік ретінде құқықтың ойдан шығарылған субьектісін алға тартады. Ал неміс ғалымы Гиркс болса, "органикалык теорияның" тұжырымын ұсынып, заңды тұлғаны адам тұлғасымен салыстырады. Бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Б.э.н. II-I-ғасырдың өзіндс Рим Рсспубликасының заңгерлері: Азаматтық айналымда бөлінбейтін оқшау мүлікті иеленетін ұйымның құрылуы туралы мәселелер қаралды. "Заңды тұлға" Рим заңгерлеріне белгісіз болғаны белгілі, және оның мәні олармен зерттелген жоқ, ерекше ұйым есебінен жеке құқык, субьектісі шеңберін кеңейту туралы идея солардікі болғандықтан біз Рим құқығына міндеттіміз. Орта ғасырда Рим құқығының догматтарына заңды тұлғаның шығуы оларға әсерін тигізді. Глоссатр мен посиглосатр дамып жатқан шаруашылықтың қажетілігін бейімдеуге тырысты. Осы ғасырда және жаңа заманда заңды тұлға құрылысы іс жүзінде кең өріскс ис болды. Германиядағы Фуггер сауда үйі, Генуэзадағы Қасистті Георгия банкі, ағылшын және голлан "Ост-Вест Үнді" компаниясы сауда кәсіпорындарында "күрделі істерді ұжымдық жүргізу техникасы" өндірілді,
XIX ғасырда Азаматтық жәнә Сауда кодекстерінің шығуына заңды тұлғалардың қатысуын олардың жинақталған нәтижссін реттейтін қатынас зор орын алды. XIX ғасырлар ортасы мен аяғында экономиканың қарқынды дамуы заңды тұлғалар туралы ғылымның дамуына қатты септігін тигізді.
ҚР-ның 1994 жылы 24 желтоқсанда қабылданған АК-сі заңды тұлғаға мынадай түсінік берген: "меншік, шаруашылық жүргізу және жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы болуға тиіс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.''
Заңды тұлға көптеген қоғамдық және шаруашылық қызмет саласында пайда болады. Бірақ, осы институттың қажеттілігі мен маңыздылығы алдымен мүліктік қатынастың субьектісі заңды тұлғаны кім құрды, содан бөліп қарастыруға жол берумен анықталады. Сонымен қатар, заңды тұлға бұл өзіндік мүліктік құқықтар мен мімдеттердің бөлектелген субьектісі, ереже бойынша оның құрылтайшылары, олардың қарыздарына жауап бермейді. Заңды тұлға құрылтай құрылтайшылары өздеріне қажетті деп есептемейтін кәсіпкерлік сома тәуекелімен шектеуге мүмкіншілігі бар. Мұндай жағдайда заңды тұлға әуелі мүліктік азаматтық -құқықтық қатынастары үшін практикалық мағына береді. Заңды тұлғаның мүліктік бөлінуі қолдануға құқылы мүлікті бекітуі арқылы көрінеді. Бекітудің нысандары әртүрлі. Көп жағдайда бұл нысан меншік құқығы бойынша заңды тұлғаға тиесілі мүлік, Сондықтан заңды тұлға меншік иесі ретінде осы мүлікке қатынасатын барлық құқықтар мен міндеттерге ие болады. Басқа жағдайда заңды тұлғаның мүлкі шаруашылық жүргізу құқына жатады. Осындайлар тек мемлекеттік кәсіпорындар ғана болып табылады. Алайда меншік құқығы бойынша мүлік меншік иесіне тиесілі, кәсіпорынның мүлікке билік етуіне шектеулер бар. Иелену және пайдалану құқығы заңды тұлға өзі толық көлемде сақтайды. Дегенмен кейбір заңды тұлғалар, көбіне мемлекеттік мүлік жедел құқық басқармасында бекітіледі. Мұндай құқықтар билік ету, сонымен қатар шаруашылық жүргізу құқығымен салыстырғанда өте шектеулі. Бірақ, барлық жағдайларда мүлік: а) заңды тұлғаға тиесілі; б) оның өзіндік қызметіне материалдық база ретінде қызмет етеді; в) заңды тұлғаның өзіндік балансымен бекітіледі; г) мүлік (тек заңды тұлғаның жедел құқықтық басқармасында тіркелгендерден басқа) заңды тұлғалардың қарыздарын өтеудің және басқа субьектілермен міндеттемелері бойынша материалдық жауапкершіліктің қайнар көзі ретінде қызмст етеді. Өздерінің міндеттемелері бойынша заңды тұлға өздеріне тиесілі барлық мүлікке жауап береді, яғни тек заттық құқық негізіндс тиесілігі ғана емес, мысалға алсақ, заңды тұлғаларға басқа тұлғалар беретін ақшалар. Заңды тұлға азаматтық айналымда, яғни барлық мүліктік (сонымен қатар мүліктік емес) құқық қатынастарында өз атынан жауап бере алады. Заңды тұлға өзінің жетекшісінің ұйымдастырушысының немесе мемлекеттің атынан ғана әрекет жасай алады. Бұл маңызды тәжірибелік мән (мағына) береді. Сонымен белгілі бір төрелік іс бойынша, совхоз бастығы өз совхозы атынан кепілдік міндет берді деп белгіленеді. Біраз уақыттан соң совхоз басшысы басқа адаммен ауыстырылды. Кепілдік міндетті орындау қажеттілігі туған кезде жаңа басшы өзінен бұрынғы басшы қол қойған кепіл хаттың жарамсыздығы туралы жариялайды. Төрелік сот істі шешу барысында басшы заңды тұлғаның органы болып табылады, ол азаматтық айналым кезінде өз атынан әрекет жасайтынын атап көрсетті, міндеттеме басшыда емес, заңды тұлғада пайда болды, міндеттеме бойынша басшы емес, заңды тұлға жауап береді. Осы бапта заңды тұлғаның өзінің атауы бар мөрі болуы қажет деп айтылған. Мөр аса қажетті жағдайларда, құжат осы заңды түлға да шығарылғандығын растайды. Сондықтан ол заңды тұлғаға азаматтық айналымда жеке белгісі ретінде қызмет етеді. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша айқындайды: 1) ұйымдасқан бірлігі, 2) мүліктік оқшаулығы, 3) дербес мүліктік жауапкершілігі, 4) азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір заңды-тұлғаның ұйымдасқан бірлігі оның өзіне тән касиеті болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқан бірлігі занды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы айқындалады. Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады. Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң құжаттарына, сондай-ақ құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, өзіме тиесілі міндеттерді алады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі және олардың өкілеттігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгілененеді. Мүлікті оқшаулық заңды тұлғаның экономикалық-құқықтык белгісі болып табылады, және оның мүлікке заттық құқығын иеленуін білдіреді. Бұл арада әңгіме оның меншік құқығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару құқығы туралы болып отыр. Конституциялық ұйымдағы дербес балансының мөлшері мен мекемедегі заңды тұлғаның оқшаулық мүлкін айқындайтын құжаттар.
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз- ол заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікнен жауап беруі. Бұл жалпы ереже. Ал меншік иесі қаржыландыратын мекеме мен қазыналық кәсіпорындар АК-тің 44-бабының 1-тармағы, 2-бөлігіне сәйкес өз міндеттемесі бойынша өз билігіндегі ақшалай қаражатпен жауап береді. Қаражат жеткіліксіз болған жағдайда мекеме мен қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша оның құрылтайшысы жауапты болады. Заңды тұлғалардың дербес мүліктік жауапкершілігі заң актілерімен тағайындалуы мүмкін. Бұл АК-те былайша қаралған: 1) толық және сенім серіктестіктеріне қатысушылардың тиісті серіктестіктердің міндеттемелері бойынша жауапкершілігі; 2) кооператин міндеттемелері бойынша өндірістік кооператин мүшелерінің жауапкершілігі (АК-тың 96-бабының 3-тармағы); 3) егер заңды тұлғаның банкрот болуын құрылтайшының әрекеті туғызған болса, заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құрылтайшының жауапкершілігі (АК-тың 44-бабының 3-тармагы); 4) еншілес шаруашылық мәмілесі бойынша негізгі ұйымның (АК-тың 94-бабының 2-тармағының 2-ші бөлігі); сондай-ақ негізгі шаруашылық серіктестігінің кінәсінен еншілес шаруашылық серіктестігі банкротқа ұшыраған кезіндегі жауапкершілігі (АК-тың 94-бабының 2-бөлігінің 3-тармағы); 5) серіктестік міндеттемелері бойынша толықтай салым төлемеген жауапкерлігі шектеулі серіктестікке қатысушының жауапкершілігі (АК-тың 77-бабы 1-тармағы 2-бөлігі) және тағы басқа жағдайлардағы жауапкершілік. Заңды тұлғаның азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы процессуалдық-құқықтық белгісі ол оның сотта талапкер және жауапкер болуына, өз атынан шарт жасасуға, бір жақты мәміле жасауына мүмкіндік береді.
ҚР АК-тың 38- бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның оның басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Занды тұлғаның атауы оның құқық субьектісі ретінде дараландыру құралы болып табылады. коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы занды тұлғаны тіркегеннен кейін оның фирмалық атауына айналады. Заңды тұлғаның өзінің фирмалық атауымен занды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік түзіліміне енеді. Фирмалық атау коммерциялық ұйымның тіркелуімен бір мезгілде тіркесуге жатады және интеллектуалдық меншікке қатысты құқықтық ерекше обьектісі болып табылады. Ботен фирмалық атауды меншіктейтін тұлғаның талабымен оны қолдануды дереу тоқтатуға және келтірілген залалдың орнын толтыруға міндетті. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық нысанын көрсетуді қамтиды. Ол заңдарда көзделген косымша мағлұматты қамтуы мүмкін Заңды тұлғаның тұрған жері іс жүзінде өте маңызды. Занды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жері оның тұрған жері болып табылатынын және заңды тұлғаның тұрған жері құрылтай құжаттарында почталық толық мекен-жайы жазылып көрсетіледі.
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі
Шаруашылық серіктестік туралы жалпы ұғымы.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне) бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып танылады.
Шаруашылық серіктестіктері толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.
Қызметі серіктестікке қатысушы болып табылмайтын тұлғалардың (банктерді, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын, инвестициялық және жинақтаушы зейнетақы қорларын қоспағанда) ақшасы мен басқа мүліктерін тартуға негізделген ұйымдар Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес шаруашылық серіктестігі нысанында құрылады.²
ҚР-а шаруашылық серіктестіктері туралы заңнамасы ҚР-ң Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және ҚР-ң өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер ҚР-ы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктері нысанында құрылатын коммерциялық ұйымдардың жекелеген түрлерінің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері, оны құру мен пайдаланудың ерекшеліктері, мүлкінің құқықтық режимі, шаруашылық қызметін шектеу осы Заңмен қатар арнаулы заң актілерімен реттеледі немесе арнаулы заң актілерімен белгіленген тәртіппен.
Осы Заңда қамтылатын шаруашылық серіктестіктері туралы жалпы ережелер олардың қызметін реттейтін ҚР-ң заңнамалық актілерінде белгіленген ерекшеліктері ескеріле отырып, шаруашылық серіктестіктердің жекелеген түрлеріне қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктің жекелеген түрлерінің ерекшеліктері
Толық және сенім серіктестігі
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары оның міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақасып жауап беретін шаруашылық серіктестігі толық серіктестік деп танылады.
Толық серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Толық серіктестікке қатысушылардың:
Заңда және серіктестіктің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша толық серіктестікті басқаруға, соның ішінде серіктстік алған пайданы бөлуге қатысуға;
толық серіктестіктің қызмет туралы толық ақпарат алуға, соның ішінде серіктестіктің бухгалтерлік және басқа да құжаттамасымен танысуға;
егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмеген болса, толық серіктестіктің мүлкіндегі өз үлесінің мөлшеріне қарай оның қызметінен пайда алуға;
белгіленген тәртіп бойынша толық серіктестіктен шығуға;
толық серіктестік таратылған жағдайда серіктестіктің кредиторлармен есп айырысқаннан кейін қалған мүлкіндегі немесе оның құнындағы өзінің үлесіне сәйкес толық серіктестік мүлкінің бір бөлігін алуға құқығы бар;
Заңда және (немесе) серіктестіктің жаргысында көзделген өз құқықтарын бұзатын серіктестік органдарының шешімдеріне сот тәртібімен дау айтуға құқығы бар.
Толық серіктестіктерге қатысушылардың Заңға, басқа заң актілеріне және серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген басқа да құқықтары болуы мүмкін.
Толық серіктестікке қатысушылар:

1. толық серіктестіктің құрылтай құжаттарын сақтауға;

2. толық серіктестіктің қызметіне құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша қатысуға, соның ішінде серіктестіктің атынан іс жүргізуге немесе қызметін жүзеге асыруда оған көмек көрсетуге;

3. толық серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген тәртіппен, тәсілмен және мөлшерде салым салуға;

4. өз атынан және өз мүддесі үшін серіктестік қызметінің мәні болып табылатын істермен біртектес мәмілелер жасаудан тартынуға;

5. толық серіктестік құпия деп жариялаған мәліметтерді жарияламауға міндетті;

6. серіктестіктің атқарушы органына тұрғылықты жерінен және жеке басын куәландыратын құжат деректерінің өзгергені туралы жазбаша хабарлауға міндетті.

5. Толық серіктестікке қатысушылар Заңда және басқа заң актілері мен құрылтай құжаттарында көзделген басқа да міндеттер қабылдай алады.
6. Толық серіктестікке қатысушы Заңда, басқа заң актілері мен құрылтай құжаттарында көзделген міндеттерін орындамаса, соның салдарынан серіктестікке немесе оған қатысушыларға зиян келтірілсе, басқа қатысушылар мұндай қатысушыдан зиян өтеуге, ал елеулі зиян келтірген жағдайда оның серіктестіктен сот арқылы шығарылуын талап етуге құқылы. ³
Толық серіктестіктің құрылтайқұжаттарында оның фирмалық атауы көрсетілуге тиіс, онда:

1. барлық қатысушылардың есімі, сондай-ақ «толық серіктестік» деген сөздер, не болмаса;

2. «және компания» деген сөздер қосылған, бір немесе бірнеше қатысуышының есімі, сондай-ақ «толық серіктестік» деген сөздер болуы керек.

Толық серіктестіктің қатысушылары жарғылық қор құрады, оның мөлшері қатысушылар жарғылық капиталға үлес қосқан сәтте Қазақстан Республикасында заңдармен белгіленген есептік көрсеткіштің жиырма бес мөлшерінен кем болмауы керек. Толық серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері, оны құрау тәртібі мен мерзімі серіктестіктің құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Толық серіктестіктің жоғары органы қатысушылардың жалпы жиналысы болыа табылады. Толық серіктестіктің ішкі мәселелері жөніндегі шешім барлық қатысушылардың ортақ келісімі бойынша қабылданады. Серіктестіктің құрылтай құжаттарында қатысушылардың көпшілік даусымен шешім қабылданатын реттер де көзделуі мүмкін. Егер құрылтай шартында оның қатысушыларының дауыс санын анықтаудың өзгеше тәртібі көзделмесе, толық серіктестіктің әрбір қатысушысы бір дауысқа ие болады. Құрылтай құжаттарында қатысушылар ие болатын дауыс санын олардың серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесіне қарай белгілеу көзделуі мүмкін.
Толық серіктестікті басқаруда ескере отырып толық серіктестіктің атқарушы органдары жүзеге асырады. Басқару органдарының түрлері, құрылу тәртібі және олардың құзыры құрылтай құжаттарында белгіленеді. Толық серіктестікке қатысушының өзге қатысушылардың келісуінсіз өз атынан және өз мүдделері немесе үшінші тұлғаның мүдделері үшін серіктестік қызметінің мәнімен біртектес мәмілелер жасауға құқығы жоқ. Бұл ереже бұзылған жағдайда серіктестік өз қалауы бойынша мұндай қатысушыдан не серіктестікке келтірілген шығынның орнын толтырылуын, не осындай мәмілелерден тапқан бүкіл пайданы серіктестікке беруін талап етуге құқылы.
Серіктестіктің ісін жүргізу тапсырылған толық серіктестік органдары қатысушылардың талап етуі бойынша олардың бәріне өз қызметі жайында толық ақпарат беріп отыруға міндетті.⁴
Өкілеттігі болмаса да орталық мүдделер үшін іс-әрекет жасаған қатысушы, оның іс-әрекетін қалған қатысушылар мақұлдамаған жағдайда, егер ол, өзінің іс-әрекеті арқасында серіктестік құны жөнінен серіктестік шеккен шығыстардан асып түсетін мүлікті сақтап қалғандығын немесе тиісінше сатып алғандығын дәлелдейтін болса, серіктестіктен өзі жасаған шығыстардың орнын толтыруды талап етуге құқылы.
Қатысушы серіктестіктен шыққан, ол банкрот деп танылған немесе серіктестік мүлкіндегі оның үлесін кредитор (кредиторлар) өндіріп алуды қолданған, толық серіктестікке қатысушы қайтыс болған, оны қайтыс болды деп жарияланған, белгісіз жағдайда хабар-ошарсыз кеткен, әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулуі деп танылған жағдайларда, егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмеген немесе қалған қатысушылардың келісімімен белгіленбеген болса, толық серіктестік тоқтатылуға жатады.
Толық серіктестік өз қызметін одан әрі жалғастырған жағдайда, сондай-ақ қатысушының серіктестік мүлкіндегі үлесі басқа қатысушыларға немесе үшінші тұлғаға көшкен, қатысушы серіктестіктен шығарылған, немесе серіктестікке жаңа қатысушылар қабылданған жағдайларда, құрылтай құжаттарында тиісті өзгерістер енгізіле отырып, толық серіктестік қайта тіркелуге тиіс.
Толық серіктестікке қатысушы серіктестікке қатысудан бас тартатыны жайында мәлімдеп, одан шығуға құқылы. Қатысушы толық серіктестікке қатысудан бас тартатынын серіктестіктен нақты шығардан кемінде алты ай бұрын мәлімдеуге тиіс. Бес жылға дейінгі мерзімге құрылған толық серіктестіктен мерзімінен бұрын шығуға дәлелді себептер бойынша ғана жол беріледі. Толық серіктестіктің құрылтай құжаттарында қатысушылардың серіктестіктен шығу туралы арыз беруінің осы бапта белгіленгеннен өзгеше мерзімі көзделуі мүмкін. Серіктестікке қатысушылардың серіктестіктен шығу құқығынан бас тарту туралы өзара келісімі жарамсыз болып табылады. Толық серіктестіктен шыққан қатысушыға серіктестік мүлкінің сол қатысушының серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесінің мөлшеріне бара-бар бөлігінің құны төленеді. Толық серіктестік мүлкінің одан шығатын қатысушыға тиесілі бөлігінің құны қатысушының серіктестіктен шығу сәтіне жасалған серіктестік балансына сәйкес анықталады және қатысушының серіктестіктен нақты шыққан күнінен бастап 30 күн ішінде төленеді. Шығатын қатысушының қалатын қатысушылармен келісуі бойынша толық серіктестік мүлкінің бір бөлігінің құны мүлікті заттай берумен алмастырылуы мүмкін. Шығып кеткен қатысушыға оның сол жылы серіктестікте болған кезеңінде толық серіктестіктің осы жылда алған пайдасының оған тиесілі бір бөлігі де төленеді. Толық серіктестіктің жарғылық капиталына өз салымын ішінара қосқан қатысушыға шығар кезінде, егер құрылтай құжаттары мен қатысушылардың келісімінде өзгеше көзделмесе, оған сол салымның бір бөлігінің құны ғана төленеді. Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында өзгеше белгіленбесе, шығатын қатысушының толық серіктестіктің пайдалануына берген мүлкі сыйақысыз қайтарылады. Қатысушы толық серіктестіктен шыққан кезде құқығы (соның ішінде шартты жер үлесіне құқығы) серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде берілген жер учаскесін нақтылы бөліп шығару Қазақстан Республикасының жер заңдарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады. Қатысушы шыққан кезде қалған қатысушылардың толық серіктестік мүлкіндегі үлесі, егер құрылтай құжаттарында немесе қатысушылардың келісуімен өзгеше көзделмесе, ол үлес қатысушы серіктестіктен шыққан күнге белгіленген бастапқы мөлшеріне бара бар ұлғайтылады.
Толық серіктестікке қатысушы өз үлесін (үлесінің бір бөлігін) қалған барлық қатысушылардың келісуімен ғана серіктестіктің басқа қатысушыларына немесе үшінші тұлғаға беруі мүмкін. Үлес серіктестіктің басқа қатысушысына немесе үшінші тұлғаға берілген жағдайда толық серіктестіктен шыққан қатысушыға тиесілі құқықтар мен міндеттердің бүкіл жиынтығы да ауысады. Серіктестікке қатысушы қайтыс болған немесе оны қайтыс болды деп жарияланған рете, құқығын иеленуші (мұрагері) барлық қатысушылардың келісуімен серіктестікке кіре алады. Толық серіктестікке қатысушылар бір немесе бірнеше қатысушының дәлелді себептер болғанда, атап айтқанда, олар өз міндеттерін өрескел бұзған немесе істі байсалды жүргізуге қабілетсіздігі анықталған жағдайда қалған қатысушылардың бірауыздан қабылдаған шешімі бойынша, сотқа беру тәртібімен серіктестіктен шығарылуын талап етуге құқылы. Қатысушы шығарылған жағдайда оның серіктестікке келтірген барлық шығыны толық серіктестік мүлкінің оған төленетін бір бөлігінің шығарылған қатысушының басқа мүлкінен өндіріп алынады.
Қатысушының толық серіктестіктегі үлесінен оның жеке борыштары бойынша өндіріп алуды қолдануға борыштарын өтеу үшін оның өзге мүлкі жеткіліксіз болған кезде ғана жол беріледі. Мұндай қатысушының кредиторлары сол мүліктен өндіріп алуды қолдану мақсатында борышқордың серіктестіктің жарғылық капиталындағы салымына бара-бар серіктестік мүлкінің бір бөлігін бөлуін толық серіктестіктен талап етуге құқылы. Серіктестік мүлкінің бөлуге жататын бөлігі немесе оның құны кредиторлардың бөлу туралы талап қойған сәтіне жасалған баланс бойынша анықталады.⁵ Толық серіктестікке қатысушы әрекетке қабілетсіз немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылған кезде серіктестік сақталатын болса онда осы қатысушының қорғаншысы немесе оның мүлкі серіктестіктің қалған қатысушыларының бәрі келіскен жағдайда ғана серіктестік қызметіне қатыса алады. Серіктестіктің барлық қатысушысының осындай келісімі әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған қатысушының серіктестік қызметіне қатысуы үшін де талап етіледі. Әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған қатысушыға, серіктестік немесе сол қатысушының қамқоршысы серіктестік қызметіне қатысудан бас тартқан жағдайда, сол қатысушыға нақ осындай тәртіп бойынша серіктестік мүлкінің бір бөлігінің құны төленеді.
Жаңа қатысушылар толық серіктестікке барлық қатысушылардың келісуі бойынша ғана қабылдануы мүмкін.
Жана қатысушыларды қабылдаған кезде толық серіктестіктің құрылтай құжаттарына мындай: серіктестікке қатысушылар үлесінің жаңа мөлшеріне; серіктестікті басқару тәртібіне;серіктестіктің жаңа қатысушысы салымының мөлшеріне, оны енгізу; тәртібіне, мерзімі мен тәсіліне; жаңа қатысушыны қабылдауға байланысты басқа да қажетті өзгерістер енгізіледі.⁶
Толық серіктестіктің пайдасы мен шығынын бөлу. Толық серіктестіктің пайдасы мен шығыны қатысушылар арасында, егер құрылтай шартында немесе қатысушылардың келісімінде өзгеше белгіленбесе, олардың серіктестіктің жарғылық қорындағы үлесінің мөлшеріне бара бар бөлінеді.
Толық серіктестікке қатысушылардың әлде біреуін пайда мен шығынды бөлуге қатысудан аластататын келісімдер жарамсыз болып табылады.
Сенім серіктестігі
Серіктестіктің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық серіктестімен) ортақтасып жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, жауапкершілігі серіктестіктің (салымшылардың) жаргылық капиталына өздері салған салым сомасымен шектелетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қатыспайтын бір немесе одан да көп қатысушалардаң тұратын шаруашылық серіктестігі сенім серіктестігі деп танылады.
Сенім серіктестігіне қатысатын толық серіктестердің құқықтық жағдайы және олардың серіктестік міндеттемелері бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктің қатысушылары туралы ережемен белгіленеді.
Шаруашылық серіктестік туралы Занңың толық серіктестік туралы (10-25 баптар) нормалары сенім серіктестігіне қолданылады, өйткені бұл сенім серіктестігі туралы ережелеріне қайшы келмейді. ⁷
Сенім серіктестігі салымшыларының құқықтары мен міндеттері.Сенім серіктестігі салымшыларының: серіктестік пайдасының бір бөлігін құрылтай құжаттарында көзделген тәртіп бойынша мүліктегі және жарғылық капиталдағы өз үлесіне бара-бар мөлшерде алуға;
серіктестіктің жылдың есебімен және баланстарымен танысуға, сондай-ақ олардың дұрыс жасалуын тексеру мүмкіндігін қамтамасыз етуді талап етуге:
мүліктегі өз үлесін немесе оның бір бөлігін Заңда және серіктестік құрылтай құжаттарында көзделген тәртіп бойынша басқа салымшыға немесе үшінші тұлғаға беруге;
серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген тәртіп бойынша серіктестіктен шығуға құқығы бар;
серіктестіктің қызметі туралы ақпарат алуға;
Сенім серіктестігінің салымшылары:
серіктестіктің құрылтай құжаттарының шарттарын сақтауға:
серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген тәртіппен тәсілмен және мөлшерде салымдар салуға;
Серіктестіктің құрылтай құжаттарында көрсетілген жағдайларда серіктестің өз қызметін жүзеге асыруына жәрдемдесуге, соның ішінде серіктестікке қызмет көрсетуге міндетті;
серіктестіктің атқарушы органына жеке тұлғалар үшін – тұрғылықты жерінің және жеке басын куәландыратын құжат деректерінің, заңды тұлғалар үшін атауының және орналасқан жерінің өзгергені туралы жазбаша хабарлауға міндетті.
Сенім серіктестігінің салымшысы шаруашылық серіктестік туралы Заңда және басқа заң актілері мен құрылтай құжаттарында көзделген өзінің міндеттерін орындамау арқылы серіктестікке немесе оның қатысушыларына зиян шектірсе, толык серіктестер мұндай салымшыдан оны өтеуді, ал елеулі түрде зиян шектірсе- оны сот тәртібімен серіктестіктен шығаруды талап етуге құқылы.
Сенім серіктестігінің жарғылық капиталы.
Қатысушылардың сенім серіктестігінің мүлкіндегі үлесі
Сенім серіктестігінің жарғылық капиталы толық серіктестер мен салымшылардың салымының құралады және жарғылық капиталға салым салған сәтте Қазақстан Республикасында заңмен белгіленген елу есептік көрсеткіш мөлшерінен кем болмауға тиіс.
Салымшылардың жарғылық капиталдағы үлесінің жиынтық мөлшері 50 проценттен аспауы керек. Бұл ретте сенім серіктестігінің құрылтай құжаттарында салымшылардың толық серіктестіктердің салымын (салымының бір бөлігін) төлеу жөніндегі міндеттері көзделуі мүмкін. Сенім серіктестігінің жарғылық капиталының мөлшері, оны құрау тәртібі мен мерзімі серіктестіктің құрылтай құжаттарында белгіленеді. Сенім серіктестігі құрылтай құжаттарының мазмұны -сенім серіктестігінің құрылтай құжаттарында оның фирмалық атауы көрсетілуге тиіс, оңда:
толық серіктестердің бәрінің есімі, сондай-ақ « сенім серіктестігі » деген сөздер не болмаса;
« және компания » деген сөздер қосылған кемінде бір толық серіктестің есімі, сондай-ақ « сенім серіктестігі » деген сөздер болады.
Сенім серіктестігінің ісін басқару. Сенім серіктестігінің ісін басқаруды толық серіктестер жүзеге асырады. Сенім серіктестігінің ісін оның толық серіктестірінің басқаруы мен жүргізуінің тәртібін олар толық серіктестік туралы ережелер бойынша белгілейді. Салымшылардың сенім серіктестігінің ісін ьасқаруға қатысуға, сондай-ақ сенімхатсыз оның атынан әрекет жасауға құқығы жоқ. Сенім серіктестігі салымшыларының толық серіктестік ісін басқару жөніндегі іс-әрекетін даулауға құқығы жоқ.
Салымшының сенім серіктестігінің мүлкіндегі өз үлесін (үлесінің бөлігін) басқа салымшыларға, толық серіктестерге немесе үшінші тұлғаларға беруі, егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, толық серіктестдің барлығының келісуімен ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Үлесі басқа салымшыларға, толық серіктестерге немесе үшінші тұлғаларға берілген кезде сенім серіктестігінен шыққан салымшыға тиесілі барлық құқықтар мен міндеттер жиынтығы осымен бір мезетте соларға өтеді.
Сенім серіктестігінің салымшысы қаржы жылы аяқталған соң серіктестікке қатысудан бас тарту жөнінде мәлімдеп, одан шығуға құқылы.
Салымшы өзінің сенім серіктестігіне қатысудан бас тартуын, егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, қаржы жылы аяқталғанға дейін кемінде алты ай бұрын мәлімдеуге тиіс.Кредитордың (кредиторлардың) серіктестіктің мүлкіндегі салымшының үлесіне өндіріп алуды қолдану тәртібі шаруашылық серіктестік туралы заңымен белгіленеді.⁸
Толық серіктестіктер серіктестіктің жарғылық капиталына өздерінің мүліктік жарнасын толық салмаған жағдайда бір немесе бірнеше салымшыны толық серіктестердің барлығының біраууыздан қабылдаған шешімі бойынша сот тәртібімен шығарылуын талап етуге құқылы.
Сенім серіктестігінің шығарылған салымшыға, егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, серіктестіктің жарғылық капиталына енгізген салымдарының сомасы төленеді.
Егер салымшы сенім серіктестігінің жарғылық капиталына ешқандай салым енгізбесе, оңда серіктестіктің құрылтай құжаттарында салымдар еңгізу үшін белгіленген мерзім біткен күннен бастап 30 күн өткен соң, егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, серіктестікке мүшелігі доғарылады.
Сенім серіктестігінің салымшысы-заңды тұлға тоқтатылған (таратылған немесе қайта құрылған) немесе серіктестік салымшысы азамат қайтыс болған немесе қайтыс болды деп жарияланған жағдайда оның құқығын иелену Қазақстан Республиқасының Азаматтық кодексінде көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
Қатысушылардың қайсысын болмасын серіктестіктің пайдасын бөлісуге немесе шығынын өтеуге қатысудан шеттету туралы келісімге жол берілмейді.
Салымшылар сенім серіктестігінің міндеттемелері бойынша серіктестіктің жарғылық қорына өздері енгізген салымдар сомаларының шегінде жауап береді.
Сенім серіктестігін тоқтатудың ерекшеліктері.
Сенім серіктестігі одан барлық толық серіктестер немесе барлық салымшылар шығып кеткен жағдайда тоқтатылады.
Егер құрамында ең болмағанда бір толық серіктес пен бір салымшы қалса, сенім серіктестігі сақталады.
Сенім серіктестігінде қалған толық серіктестер соңғы салымшы шыққан мезеттен бастап алты айдың ішінде немесе серіктестікте қалған салымшылар соңғы толық серіктес шыққан мезеттен бастап алты айдың ішінде серіктестікті сақтап қалу мақсатында оңда жоқ салымшылар немесе толық серіктестер ретінде серіктестікке жаңа қатысушылар қабылдауға құқылыі Бұл жағдайда, сол сияқты толық серіктестер немесе салымшы азаматтар сенім серіктестігін толық серіктестік етіп қайта құруға құқылы.
Сенім серіктестігі таратылған кезде салымшылар оның кредиторларының талаптары қанағаттандырылғаннан кейін қалған серіктестік мүлкінен салымдарды алуда толық серіктестерге қарағанда басым құқыққа ие болады. Сенім серіктестігінің осыдан кейін қалған мүлкі, егер құрылтай құжаттарына өзге тәртіп белгіленбесе, толық серіктестер мен салымшылар арасында олардың серіктестік мүлкіне қосқан үлесіне барабар бөлінеді.

2.2.2 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік
Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді жəне серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тəуекел етеді. Бұл ережеден ерекше жағдайлар
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде жəне осы Заңда көзделуі мүмкін. Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында оның белгілі бір мерзімге немесе нақты бір мақсатқа қол жеткізу үшін құрылатыны көзделмесе, жауапкершілігі шектеулі серіктестік белгіленбеген мерзімге құрылған болып есептеледі. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап береді. Серіктестік өз қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді.Серіктестіктің жарғылық капиталға салымдарын толық енгізбеген қатысушылары оның міндеттемелері бойынша əрбір қатысушының салым енгізбеген бөлігініңқұны шегінде ортақ жауапты болады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің серіктестік атауын, сондайақ "жауапкершілігі шектеулі серіктестік" деген сөздерді немесе "ЖШС" деген аббревиатураны қамтуға тиіс фирмалық атауы болады.
Серіктестіктің фирмалық атаудың қысқарған нысанын жəне оның шет тілдердегі баламаларын пайдалануға да құқығы бар.Шетелдің қатысуымен құрылатын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің фирмалық атауында оның құрылтайшыларының қай мемлекеттікі екені қосып көрсетілуі мүмкін. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің орналасқан жері мен мекен-жайы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің орналасқан жері деп оның тұрақты жұмыс істейтін органының орналасқан жері танылады.⁹
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру оның құрылтайшыларының құрылтай шартын жасасуынан (осы Заңның 14-бабы) басталып, серіктестікті заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден өткізумен (осы Заңның 19-бабы) аяқталады.
2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру рəсімі ол аяқталғанға дейін: бір жыл ішінде, ал егер құрылтай шартында басқа мерзім белгіленсе, осы мерзім ішінде, құрылтай шарты жасалған күннен бастап серіктестікті мемлекеттік тіркеу туралы тиісті өтініш берілмеген жағдайда; серіктестікті мемлекеттік тіркеуден бас тартуға сот тəртібімен белгіленген мерзімде шағым жасалмаса не шағым жасалып, бірақ шағым қабылданбаған жағдайда тоқтатылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру рəсімі ол аяқталғанға дейін тоқтатылған жағдайда: жарғылық капиталды қалыптастыру үшін ақша, бағалы қағаздар, заттар, соның ішінде санаткерлік қызмет нəтижелеріне құқықты қоса мүліктік құқық жəне өзге де мүлік қосқан серіктестіктің құрылтайшылары оларды дереу қайтаруды талап етуге құқылы; Жасалған сенімгерлік басқару туралы шарт оның тараптары арасында өзгеше келісім болмаған жағдайда тоқтатылып, осындай шарт бойынша берілген мүлік қайтарылуға тиіс.
Құрылтай шартын жасау тəртібі мен оның нысаны
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай шарты əрбір құрылтайшының немесе оның уəкілетті өкілінің шартқа қол қоюы арқылы жасалады.
2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай шарты жазбаша нысанда
жасалады.
3. Шартқа серіктестіктің барлық құрылтайшылары қол қояды.
Құрылтайшылар өкілдерінің серіктестікті құруға жəне құрылтай шартына қол қоюға құқық беретін тиісті өкілеттігі болуға тиіс.
Құрылтайшылар қатарына кіретін заңды тұлғаларды олардың тиісті заңды тұлға атынан сенімхатсыз əрекет етуге құқылы басшылары ұсынуы мүмкін.
Шартқа қол қоюдан бас тарту серіктестікке кіруден бас тартуды білдіреді. Шартқа қол қоймаған адамдарды оның құрылтайшыларының тізбесінде көрсетуге болмайды. Шартқа ескертпелер жасай отырып қол қоюға жол берілмейді. Серіктестіктің жекелеген қатысушылары мəртебесінің ерекшеліктері барлық құрылтайшылар қол қойған шарттың мəтінінде көрсетілуге тиіс.
Құрылтай шартын нотариат куəландыруға тиіс.
Құрылтай шартына қол қойған құрылтайшылар серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен соң серіктестіктің қатысушылары болады.
Жалғыз қатысушысы бар жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құрудың
ерекшеліктері:
1. Жалғыз қатысушы бар жауапкершілігі шектеулі серіктестік оның жеке өзі
қабылдаған шешімнің негізінде құрылады. Бұл жағдайда құрылтай шарты жасалмайды.
2. Жалғыз қатысушы бар жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысын осы серіктестікті құрған адам бекітеді.
3. Жалғыз қатысушысы бар серіктестікті мемлекеттік тіркеу жауапкершілігі шектеулі серіктестікті тіркеу үшін белгіленген жалпы тəртіп бойынша жүргізіледі.
4. Егер жалғыз қатысушысы бар жауапкершілігі шектеулі серіктестік салымды бөлу немесе жарғылық капиталды ұлғайту нəтижесінде жаңа қатысушылармен толықса, жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік туралы Заңның ережелері бойынша құрылтай шартына қол қоюға міндетті. Тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң құрылу жəне қызмет ету ерекшелiктерi.¹⁰
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк бағалы қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кəсiби қатысушысымен (тiркеушiмен) серiктестiкке қатысушылардың тiзiлiмiн жүргiзуге шарт жасасуға құқылы. Құрылтай шартының күшi серiктестiкке қатысушылардың тiзiлiмi қалыптастырылған күннен бастап тоқтатылады. Серiктестiкке қатысушылар тiзiлiмiнен үзiнді-көшiрме қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң жарғылық капиталындағы үлеске құқықты растайтын құжат болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы серіктестіктің заңды тұлға ретіндегі құқықтық мəртебесін белгілейтін құжат болып табылады.
Серіктестікті мемлекеттік тіркеу кезінде оның жарғысы құрылтай құжаты ретінде қаралады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында:
1) серіктестіктің фирмалық атауы, орналасқан жері мен мекен-жайы;
2) серiктестiкке қатысушылардың (серiктестiкке қатысушыларының тiзiлiмiн
жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын серiктестiктердi қоспағанда) олардың атауы, орналасқан жерi, мекен-жайы, банк реквизиттерi (eгep құрылтайшы заңды тұлға болса) немесе аты-жөнi, тұратын жерi жəне жеке басын куəландыратын құжаттың деректерi (eгep құрылтайшы жеке тұлға болса) көрсетiлген тiзбесi;
3) серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері туралы мəліметтер;
4) серіктестік органдарын құру тəртібі мен олардың құзыреті;
5) серіктестікті қайта ұйымдастыру жəне оның қызметін тоқтату ережелері;
6) серiктестiкке қатысушылар тiзiлiмін жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын жағдайда серiктестiктiң таза кiрiсiн бөлудiң тəртiбi ;
7) серіктестікке қатысушыларға жəне үлестерді сатып алушыларға серіктестіктің қызметі туралы ақпаратты ұсыну тəртібі жəне мерзімі;
8) серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері болуға тиіс
Егер серіктестікті бір адам құрса, оның жарғысында мүлікті құру мен табыста бөлу тəртібі де белгіленеді. Жарғыда Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін басқа ережелер де болуы мүмкін. Серіктестіктің жарғысында оның қызметінің мəні мен мақсаттары көзделуі мүмкін.
Жарғыны құрылтайшылардың жалпы жиналысы бірауыздан бекітуге тиіс жəне оған барлық құрылтайшылар немесе олардың уəкілетті өкілдері қол қояды.
Серіктестіктің жарғысын нотариат куəландыруға тиіс. Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің Үлгі жарғысының негізінде жүзеге асыруға құқылы. Бұл жағдайда серіктестікті мемлекеттік тіркеу барысында жарғыны табыс ету талап етілмейді. ¹¹
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеу
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік ол мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап құрылған болып есептеледі.
2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеуді əділет органдары заңды тұлғаларды тіркеу туралы заңдарда белгіленген тəртіппен жүзеге асырады.
3. Мемлекеттік тіркеудің деректері, оның ішінде серіктестіктің фирмалық атауы, жарғылық капиталының мөлшері, құрылтайшыларының құрамы мен атқарушы органдары, оның орналасқан жері туралы мəліметтер жалпыға бірдей танысу үшін ашық заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енгізіледі жəне серіктестіктің коммерциялық құпиясы болмайды.
4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін құрылтайшылар:
1) құрылтайшылар серіктестік құруға уəкілеттік берген адам қол қойған серіктестік құру туралы өтінішті;
2) серіктестіктің жарғысын
3) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу үшін алым төленгенін растайтын құжатты табыс етуге тиіс.
4-1. Серiктестікке қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын акционерлiк қоғамнан қайта құрылған жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктi мемлекеттiк тіркеу үшiн:
1) қайта құру туралы шешiм қабылдаған акционерлердiң жалпы жиналысы уəкiлдiк берген адам қол қойған серiктестiктi құру туралы өтiнiш;
2) серiктестiктiң жарғысы; 3) қайта құру туралы шешiм қабылдаған акционерлердiң жалпы жиналысы уəкiлдiк берген адам қол қойған, акция ұстаушылар тiзiлiмiндегi деректер негiзiнде жасалған серiктестiкке қатысушылар тiзiмi табыс етiлуге тиiс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын құру
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарын біріктіру жолымен құрылады.
Жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері құрылтайшылар салымдарының
сомасына тең болады жəне серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс етілген күнгі айлық жүз есептік көрсеткіштің мөлшеріне бара-бар сомадан кем болмауы керек.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану құқығы мен интеллектуалдық қызмет нəтижелеріне құқық жəне өзге де мүлік (Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сəйкес құрылатын, жарғылық капиталы тек қана ақшамен қалыптастырылатын арнайы қаржы компанияларын қоспағанда) болуы мүмкін.
Салымдар жеке мүліктік емес құқықтар жəне өзге де материалдық емес игіліктер түрінде енгізуге жол берілмейді.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталға заттай нысандағы немесе мүліктік құқық түріндегі салымдар барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша немесе серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша ақшалай нысанда бағаланады. Егер мұндай салымның құны айлық жиырма мың есептік көрсеткіштің мөлшеріне бара-бар сомадан асып түсетін болса, оның бағасын тəуелсіз сарапшы растауға тиіс.
Серіктестікке салым ретінде мүлікті пайдалану құқығы берілген жағдайда бұл салымның мөлшері құрылтай құжаттарында көрсетілген бүкіл мерзімге есептелген пайдалану ақысымен анықталады.
Пайдалану құқығы серіктестіктің жарғылық капиталына салым болып табылатын мүлікті жалпы жиналыстың келісімінсіз мерзімінен бұрын алуға жол берілмейді. Егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, серіктестікке пайдалануға берілген мүліктің кездейсоқ құрып кету немесе зақымдану қаупі мүлік иесіне жүктеледі.
Егер құрылтай шартында өзгеше көзделмесе, əрбір қатысушы салымының
жарғылық капиталдың жалпы сомасына қатынасы қатысушының жарғылық капиталдағы үлесі болып табылады. Мұндай үлес бүтіннің бөлігі түрінде немесе проценттермен көрсетілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке жаңа қатысушыларды қабылдауға немесе серіктестіктен бұрынғы қатысушылардың бірі шығуына байланысты жарғылық капитал мөлшерінің қандай болса да өзгеруі қатысушылардың жарғылық капиталдағы қабылдау немесе шығу кезіндегі үлестерін тиісінше қайта есептеуге əкеп соғады.
Құқығы (соның iшiнде шартты жер үлесiне құқығы) серiктестiктiң жарғылық капиталына салым ретiнде берiлген жер учаскесiн нақтылы бөлiп шығару Қазақстан Республикасының жер заңдарына сəйкес жүзеге асырылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталын құру мерзімдері
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар серіктестікті тіркеген кезге дейін жарғылық капиталдың жалпы сомасының кемінде 25 процентін, алайда жарғылық капиталдың кемінде ең төменгі мөлшерін енгізуге міндетті 2. Жалпы жиналыстың шешімімен белгіленген мерзімде барлық қатысушылар серіктестіктің жарғылық капиталына салымды толық енгізуге тиіс.Мұндай мерзім серіктестікті тіркеген күннен бастап бір жылдан аспауға тиіс. ¹²
3. Серіктестікке қатысушы үлесті белгіленген мерзімде енгізу жөніндегі міндетін орындамаған жағдайда серіктестік үлестің қатысушы енгізбеген бөлігін өз капиталының (өзінің таза активтерінің) есебінен төлеуге не жарғылық капиталды оның енгізілген бөлігіне дейін азайтуға тиіс.
Өз үлесін мерзімінде енгізбеген қатысушы серіктестікке зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ, егер серіктестіктің құрылтай шартында немесе жарғысында өзгеше көзделмесе, серіктестікке Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 353-бабына сəйкес тұрақсыздық айыбын төлеуге міндетті.
4. Қатысушы белгіленген мерзімде енгізбеген үлес немесе оның бір бөлігі
серіктестіктің жалпы жиналысының шешімі бойынша Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Заңының 31-бабының 1-тармағында немесе серіктестіктің құрылтай құжаттарында көзделген тəртіппен қалған қатысушылар арасында бөлінуі не үшінші жақтың сатып алуына ұсынылуы мүмкін. Салымның енгізілмеген бөлігін осы баптың 2-тармағында белгіленген мерзімде сату мүмкін болмаған жағдайда серіктестіктің жарғылық капиталы осы сомаға азайтылады жəне соған сəйкес қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестері өзгертіледі.
5. Егер қатысушының салымы біршама уақыттан кейін ғана пайдаланылуы мүмкін мүлік болса, мұндай салым жалпы жиналыстың шешімі бойынша қатысушыдан салымның сипаты, оның ақшалай бағасы мен енгізу мерзімі көрсетіліп, нотариат куəландырған борыш міндеттемесін алған күннен бастап енгізілген деп танылуы мүмкін. Мұндай мерзім үш жылдан аспауы керек.
6. Өз үлесін толық енгізген жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы
серіктестіктен өзінің серіктестікке қатысуын куəландыратын куəлік алуға құқылы.
7. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құрғанға дейін ақша енгізу арқылы оның жарғылық капиталын төлеу үшін серіктестік құрылтайшылары құрылтай шартында жинақтау шотына тиісті қаражат аудару үшін банкте өз атына осындай шот ашуға тиіс құрылтайшылардың бірін көрсетуі мүмкін.
Серіктестік құрылып, ол банкте өз шотын ашқаннан кейін атына жинақтау шоты ашылған құрылтайшы осы шоттан серіктестік шотына ақша аударуды 5 (бес) жұмыс күн ішінде жүзеге асыруға міндетті. Құрылтайшы ақша аудару жөніндегі міндетін уақтылы орындамаған жағдайда ол серіктестікке, егер құрылтайшылар осылай кешіктірудің өзге зардаптарын белгілемесе, жинақтау шотында ұсталып қалған сомадан Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 353-бабында белгіленген мөлшерде
тұрақсыздық айыбын төлеуге тиіс.
8. Егер жауапкершілігі шектелуі серіктестіктің жарғысында оның құрылтайшылары серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар есебіне ақша емес, өзге мүлік енгізуі
көзделсе, серіктестік құрылтайшылары құрылтай шартында тиісті мүлік серіктестік
құрылғанға дейінгі жəне кейінгі кезеңге сенімгерлік басқаруға берілуге тиіс
құрылтайшының біреуін немесе үшінші жақты көрсете алады.
Сенімгерлік басқару туралы шартта:
1) сенімгер басқарушының барлық құрылтайшылардың мүдделері үшін, ал
жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылғаннан кейін серіктестік мүдделері үшін тиісті
мүлікті басқаруды жүзеге асыру міндетті;
2) жауапкершілігі шектеулі серіктестікке ол құрылған кезден бастап пайдасына шарт
жасалған жəне сенімгерлік басқаруға берілген мүлік осы кезден бастап меншігіне
ауысатын адамның құқықтарын беру көзделуге тиіс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын тексеру
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті тіркеу немесе қайта тіркеу кезінде жарғылық
капитал жəне оның өз капиталымен арақатынасы тексерілмейді.
2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын тексеру:
1) кез келген қатысушының талап етуі бойынша тəуелсіз сарапшымен жүргізілуі мүмкін. Сараптамаға мүдделі қатысушы ақы төлейді;
2) сот шешімі бойынша;
3) əрбір қаржы жылының қорытындылары бойынша - қаржы есептері бойыншажүргізілуі мүмкін.
3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мəлімделген жарғылық капиталы нақты
жарғылық капиталынан асып кеткен кезде серіктестікке қатысушылар кредит берушілер
алдында жарғылық капиталдың өз капиталынан асып кеткен сомасында серіктестіктің
борыштары бойынша ортақ субсидиялық жауапкершілікті мойнына алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайтуға оны толықтөлегеннен кейін рұқсат етіледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту:
1) серіктестіктің барлық қатысушылары қосатын қосымша бара-бар салымдар;
2) жарғылық капитал мөлшерін серіктестіктің өз капиталы есебінен, оның ішіндеөзінің резерв капиталының есебінен ұлғайту;
3) алынып тасталды
4) бұған қалған барлық қатысушылар келіскен жағдайда бір немесе бірнеше
қатысушының қосымша салымдар салуы;
5) серіктестік құрамына жаңа қатысушылар қабылдау арқылыжүзеге асырылуы мүмкін.
Жарғылық капитал жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың біреуі не жаңадан қабылданатын қатысушының қосымша жарна төлеуі арқылы ұлғайтылған кезде мұндай салымның мөлшері серіктестіктің өз капиталына олардың осының алдындағы жарнасының мөлшерін жəне барлық қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестерін қайта есептеу қажеттігі ескеріле отырып белгіленеді. Шешім барлық қатысушылардың жалпы келісімімен қабылданады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жалпы жиналыс жарғылық капиталды ұлғайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап үш ай ішінде жарғылық капиталдың ұлғайтылғандығы туралы өзін мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарлауға міндетті. Хабарлаған кезге қарай жарғылық капитал ұлғайтылатын соманың кемінде жартысына тең сомада салымдар енгізілуге тиіс. Егер серіктестік өзін мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарламаса, жарғылық капитал ұлғайтылмаған болып танылады.
Жарғылық капитал ұлғайтылмай қалған жағдайда қатысушының немесе өз салымын салған, жауапкершілігі шектеулі серіктестікке кіруге ниет білдірген үшінші жақтың серіктестіктен Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 353-бабына сəйкес не зияндарын өтеп, оның ішінде салым ретінде салынған мүлікті пайдалану мүмкін болмауы салдарынан қолдан жіберіп алынған пайдасын өтеп, салымды қайтаруды жəне тұрақсыздық айыбын төлеуді талап етуге құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын азайту
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын азайту серіктестіктің барлық қатысушылары салымдарының мөлшерін бара-бар мөлшерде азайту не жекелеген
қатысушылардың үлестерін толық немесе ішінара өтеу арқылы жүзеге асырылады.
Қатысушы үлесін өтеу арқылы жарғылық капитал азайтылған кезде қалған қатысушылардың үлестері тиісінше өзгереді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған кезден бастап серіктестік бұл шешім туралы шешім қабылданған соң туындайтын міндеттемелер бойынша кредит берушілерге хабарлауға міндетті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап екі ай мерзім ішінде серіктестік өзінің барлық кредит берушілеріне жарғылық капиталдың азайтылғаны туралы жазбаша хабарлама жіберуге не серіктестіктер туралы мəліметтер жарияланатын ресми басылымда тиісті хабарландыру беруге міндетті. Серіктестіктің кредит басылымда тиісті хабарландыру беруге міндетті. Серіктестіктің кредит берушілері хабарлама алған немесе хабарландыру жарияланған күннен бастап бір ай мерзім ішінде серіктестіктен қосымша кепілдіктер не серіктестіктің тиісті міндеттемелерді мерзімінен бұрын тоқтатуын немесе орындауын жəне зияндардың орнын толтыруын талап етуге құқылы. Талаптар серіктестікке жазбаша нысанда жіберіледі, ал олардың көшірмелері серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізген органға ұсынылуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының азайтылуын серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізген орган серіктестікке талаптар мəлімдеу үшін кредит берушілерге ұсынылған мерзім аяқталған соң тіркейді Егер серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізген органға серіктестікке кредит берушілер талаптарының көшірмелері түссе, серіктестік осы талаптардың орындалғанының дəлелдерін ұсынған не мəлімдеген кредит берушілердің серіктестік жарғылық капиталының азайтылуын тіркеуге қарсылықтары болмаған жағдайда, жарғылық капиталдың азайтылуы тіркеледі.
Егер серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап алты ай ішінде серіктестік қайта тіркеу туралы арыз бермесе не қажетті дəлелдер ұсынбаса, жарғылық капитал азайтылмаған болып есептеледі. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғылық капиталдың азайтылуына байланысты жарғылық капиталдың жаңа мөлшерінен асатын таза активтердің бір бөлігі шегінде ғана өз қатысушыларына төлемдер жасауға құқылы. Төлемдер жарғылық капиталдың азайтылуы тіркелген соң, серіктестік жарғысы немесе жалпы жиналыстың жарғылық капиталды азайту туралы шешімі белгілеген мерзімде, бірақ тіркеу кезінен бастап үш айдан кешіктірмей жасалады. Төлем серіктестікке қатысушылар үлестерінің мөлшеріне сəйкес жасалады.
Қатысушылар өз салымдарын құрылтай құжаттарында мəлімделген жарғылық капиталдың толық мөлшеріне дейін салған соң ғана жарғылық капиталды азайту жүзеге асырылуы мүмкін .Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың үлестері
Барлық қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестері жəне тиісінше олардың шаруашылық серіктестік мүлкінің құнындағы үлестері (мүліктегі үлес), егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың жарғылық капиталдағы салымдарына бара-бар болады.
Кез келген негіз бойынша үлеске деген құқықтан айрылу қатысушының
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктен шығуына əкеп соғады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай құжаттары серіктестіктің бір қатысушысында болуы мүмкін үлестің ең көп мөлшерін шектей алады. Мұндай шектеуді белгілі бір қатысушы жөнінде белгілеуге болмайды. Сол сияқты құрылтай құжаттарында серіктестікке қатысушылар үлестерінің ара қатынасын өзгерту мүмкіндігі шектелуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкіндегі қатысушы үлесіне құқық заттық емес, міндеттемелік сипатта болады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушының серіктестік мүлкіндегі өз үлесіне билік етуі
Қатысушының жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкіндегі үлесі салым төленіп қойылған бөлігінде ғана салым толық төленгенге дейін иеліктен алынуы немесе кепілге берілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы өз қалауы бойынша сол серіктестіктің бір немесе бірнеше қатысушысына серіктестік мүлкіндегі өз үлесін немесе оның бір бөлігін сатуға немесе басқа жолмен беруге құқылы. Сол сияқты серіктестікке қатысушы серіктестіктің басқа қатысушысы алдындағы өз міндеттемесін қамтамасыз ету үшін үлесін кепілге беруге құқылы. Бұл мəмілелерді жасауға серіктестіктің немесе басқа қатысушылардың келісімі талап етілмейді. Серіктестік мүлкіндегі үлес кепілін тіркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес жүзеге асырылады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушының үлесін үшінші жаққа иеліктен айырып беру мүмкіндігі
Құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушының өз үлесін (оның бір бөлігін) иеліктен айырып үшінші жаққа беруіне немесе қатысушының үшінші жақ алдындағы міндеттемесін қамтамасыз ету үшін үлесті (үлестің бір бөлігін) кепілге беруіне жол беріледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай құжаттарында үлесті үшінші жаққа сатуға тек белгілі бір шарттар сақталғанда ғана жол берілетіндігі көзделуі мүмкін.
Егер мұндай сату жекешелендіру туралы заңдарға сəйкес үлес сату арқылы жүзеге асырылса, осы бапта белгіленген шектеулер мемлекетке немесе мемлекеттік заңды тұлғаға тиесілі үлесті сату жағдайларына қолданылмайды. Алайда мұндай сату кезінде серіктестіктің басқа қатысушысының (басқа қатысушыларының) үлесті сатып алуға артықшылық құқыққа ие болу құқығы сақталады.
Иеліктен айырылатын үлесті сатып алуға артықшылық құқық
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар қатысушылардың бірі үлесін сатқан кезде оны немесе оның бір бөлігін сатып алуда , заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, үшінші жақтың алдында артықшылық құқықтық пайдаланады.
Мұндай құқықты əрбір қатысушы пайдалана алады. Егер сатып алудағы артықшылық құқықты пайдалануды қалайтын қатысушылар бірнешеу болса жəне құрылтай құжаттарында немесе серіктестікке қатысушылардың басқа келісімінде өзгеше көзделмесе, үлесті (оның бір бөлігін) сатып алудағы артықшылық құқықты қатысушылар жарғылық капиталдағы өз үлестерінің мөлшеріне бара-бар жүзеге асырады.
Өз үлесін немесе оның бір бөлігін үшінші жаққа сатқысы келген жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы өзінің ниеті туралы серіктестіктің атқарушы органына сатудың болжамды бағасын көрсетіп, жазбаша хабарлауға міндетті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушыдан үлесті сатуға ұсыну туралы хабарлама алған кезден бастап жеті күн ішінде атқарушы орган бұл жөнінде серіктестіктің барлық қатысушыларына хабарлайды. Сатып алуда артықшылық құқықты жүзеге асыруды қалайтын серіктестікке қатысушы сатуға ұсынылған үлесті толық немесе оның белгілі бір бөлігін сатып алу ниетін көрсетіп, бұл туралы серіктестіктің атқарушы органына жеті күн мерзім ішінде хабарлауға тиіс.
Келіп түскен ұсыныстардың жиынтық шамасы сатылып отырған үлестің мөлшерінен аспаса, əрбір қатысушы оның өзінің хабарламасында көрсеткен бөлігін сатып алады. Егер осылай иеліктен айыруға дейін жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардан қосымша ұсыныстар түспесе, үлестің қалған бөлігі иеліктен айырылып, үшінші жаққа берілуі мүмкін.
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің атқарушы органына үлестің сатуға ұсынылғаны туралы хабарлама жіберілген күннен бастап бір ай ішінде оны немесе оның бір бөлігін серіктестікке қатысушылар артықшылық құқықты пайдалану тəртібімен сатып алмаса, үлесті сатуға ұсынған қатысушы үлесті (үлестің сатып алынбаған бөлігін) хабарламада көрсетілген бағадан төмен болмайтын баға бойынша үшінші жаққа сатуға құқылы.
Егер үлес хабарламада көрсетілген бағадан неғұрлым төмен баға бойынша иеліктен айырылып, үшінші жаққа берілсе, үлесті сатып алу-сату туралы шарт жарамсыз деп танылуы мүмкін. Қатысушылардың үлестің немесе оның бір бөлігінің іс жүзіндегі сату бағасын ескеріп, үлесті сатып алуда артықшылық құқықты жүзеге асыру рəсімін қайталауға құқығы бар.
Үлес немесе оның бір бөлігі сатып алудағы артықшылық құқық бұзылып сатылған жағдайда жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің кез келген қатысушысы сатып алушының құқықтары мен міндеттерін өзіне ауыстыруды үш ай ішінде сот тəртібімен талап ете алады.
Иеліктен айрылған үлесті сатып алудағы артықшылық құқық үлесті сатудың кез келген əдісі кезінде, соның ішінде сауда-саттық кезінде жүзеге асырылады.
Үлесті сатып алудағы артықшылық құқықты біреуге беруге жол берілмейді.
Иеліктен айырылған үлесті немесе оның бір бөлігін серіктестікке қатысушы (қатысушылар) сатып алған жағдайда оның /олардың/ серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесі тиісінше ұлғаяды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай құжаттарында серіктестікке қатысушының өз үлесін үшінші жаққа сатуына тыйым салу немесе шек қою көзделуі мүмкін (мысалы, үлесті серіктестіктің басқа қатысушыларына не үшінші жақтың шектеулі тобына ғана сату). Бұл жағдайда сату осындай тыйым салуды немесе шектеуді сақтай отырып жасалуға тиіс. Қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң жарғылық капиталына қатысу үлесiн қатысушының сату тəртiбi Қазақстан Республикасының заңдарында жəне серiктестiктiң жарғысында белгiленеді.
Үлесті сату сатушыға тəуелсіз жағдайлар бойынша көзделген тыйым салуды немесе шектеуді сақтай отырып жасала алмайтын жағдайда, үлесін сатқысы келетін қатысушы жауапкершілігі шектеулі серіктестіктен осы үлесті сатып алуын немесе оны үшінші жаққа сатуға рұқсат етуін талап етуге құқылы. Осы нұсқалардың бірін серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы таңдап алады. Үлесті жауапкершілігі шектеулі серіктестік сатып алған жағдайда үлес бағасын тараптардың келісімі, келісімге қол жетпеген жағдайда сот белгілейді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік үлесті үшінші жаққа сатуға келіскен жағдайда серіктестікке қатысушылар үлесті сатып алудағы артықшылық құқықты сақтайды.
Үлесті сатып алуға бірнеше қатысушы ниет білдірген жағдайда үлес олардың арасында жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталындағы өз үлестерінің мөлшеріне бара-бар бөлінеді.
Шығып кеткен қатысушыдан жауапкершілігі шектеулі серіктестік сатып алған үлесті қатысушылар сатып алғысы келмеген жағдайда үлес жарғылық капиталды тиісінше азайту жəне серіктестікке қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестерін қайта есептеу арқылы өтеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы серіктестікке немесе оның қатысушыларына зиян келтірген жағдайда олар зиян келтірушіден зиянды өтеуді талап етуге құқылы.
Қайта ұйымдастыру заңды тұлғаны бөлу немесе оның құрамынан жаңа заңды тұлғаның (жаңа заңды тұлғалардың) бөлініп шығуы болып табылса, қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның үлесі бөлу балансына сəйкес оның құқықтық мұрагерлеріне ауысады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушының кредит берушілері сот шешімінің негізінде мəжбүрлі түрде серіктестік мүлкіндегі мұндай қатысушының үлесінен немесе үлесінің бір бөлігінен өндіріп алуды талап етуге құқылы. Үлеске (үлестің бір бөлігіне) қатысты кепіл ұстаушы құқығы жоқ оны өндіріп алатын кредит беруші жауапкершілігі шектеулі серіктестікке борышкерден үлесті (үлестің бір бөлігін) мəжбүрлеп сатып алатыны жəне сатып алудан түскен сомадан борышты өтеуін талап ететіні туралы мəлімдейді. Үлесті (үлестің бір бөлігін) сатып алуды серіктестік немесе оның қатысушылары үлесі сатып алынатын қатысушы бұған келіскен кезде тараптар белгілейтін баға бойынша жүзеге асырады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жəне үлесі өндіріп алынатын қатысушы келіскен кезде мұндай үлес (үлестің бір бөлігі) үшінші жаққа сатылуы мүмкін. Кредит берушінің талабы мəлімденген күннен бастап үш ай ішінде серіктестік немесе оның қатысушылары, немесе үшінші жақ үлесті (оның бір бөлігін) сатып алмаса жəне талапты қанағаттандырмаса, кредит беруші үлесті (оның бір бөлігін) көпшілік сауда-саттықта Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңдарында көзделген тəртіппен сатуды талап етуге құқылы. Үлесті сатудан түскен ақшадан оны бағалауға, сатуды ұйымдастыру мен өткізуге, үлестен өндіріп алуды талап еткен кредит берушінің талаптарын қанағаттандыруға жұмсалған шығындар өтеледі. Қалған ақша, егер ол бар болса, үлесі (үлесінің бір бөлігі) сатылған адамға беріледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның құрылтайшыларының (қатысушыларының) салымдары, серіктестік алған табыстар, сондай-ақ заңдарда тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен құралады.
Заң актілерінде немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысында резервтік капитал жəне басқа да қорлар құру көзделуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкіне қосымша жарналар
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысында өзгеше көзделмесе, қатысушылардың жалпы жиналысы қатысушылардың серіктестік мүлкіне қосымша жарналар енгізуі туралы шешім қабылдай алады. Шешім серіктестіктің барлық қатысушыларының төрттен үшінің көпшілік дауысымен қабылданады. Мұндай шешімді жақтап дауыс бермеген қатысушылар (соның ішінде жиналыста болмағандар, дауыс беруге қатыспағандар немесе дауыс беруден қалыс қалғандар) өз үлестерін қосымша жарналар енгізуді жақтап дауыс берген қатысушылардың сатып алуын талап етуге құқылы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкіне қатысушылар енгізген қосымша жарналар оның жарғылық капиталының жəне серіктестікке қатысушылар үлестерінің мөлшерін өзгертпейді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар арасында серіктестіктің бір жыл ішіндегі өз қызметінің нəтижелері бойынша алған таза табысын бөлу серіктестіктің тиісті жылдағы қызметінің нəтижелерін бекітуге арналған серіктестікке қатысушылардың кезекті жиналысының шешіміне сəйкес жүргізіледі. Жалпы жиналыс таза табысты немесе оның бір бөлігін серіктестікке қатысушылар арасында бөлуден алып тастау туралы шешім қабылдауға да құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалпы жиналысы табысты қатысушылар арасында бөлу туралы шешім қабылдаған жағдайда əрбір қатысушы бөлінетін табыстың серіктестік жарғылық капиталындағы өз үлесіне сəйкес бөлігін алуға құқылы. Төлемді серіктестік жалпы жиналыс таза табысты бөлу туралы шешім қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде ақшалай нысанда жасауға тиіс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің серіктестік жарғылық капиталы толық төленгенге дейін табысты қатысушылар арасында бөлуге құқығы жоқ.
Серіктестікке қатысушының - заңды тұлғаның өкілі ретінде оның басшысы сенімхатсыз не өзге өкіл сенімхат негізінде қатысуға құқылы. Өкілдің жалпы жиналысқа қатысуына заңды тұлғаның сенімхаты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінде (жалпы бөлім) көзделген нысанда берілуге тиіс. ¹³
Егер қатысушы мен сенімгер басқарушы арасындағы шартта немесе мүлікті сенімгерлік басқаруды құру туралы заң актілерінде өзгеше көзделмесе, қатысушы үлесін сенімгерлік басқару құрылған жағдайда жалпы жиналыста оның өкілі ретінде қатысушы атынан сенімгер басқарушы əрекет етуге құқылы. Қатысушы мүдделерін білдіру тəртібіне қойылатын талаптар мүлікті сенімгерлік басқару туралы заңдарда белгіленеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің атқарушы органының серіктестік қатысушысы болып табылмайтын мүшелері, егер серіктестік жарғысында өзгеше көзделмесе, жалпы жиналысқа кеңесші дауыс құқығымен қатыса алады. Серіктестік жарғысында басқаша белгіленбесе, жалпы жиналыс өзінің ерекше құзыретіне жатпайтын өкілеттіктерді серіктестіктің атқарушы органына немесе бақылау кеңесіне беруге құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы, өзінің құзыреті серіктестік жарғысында қалай белгіленгеніне қарамастан, серіктестік қызметіне байланысты кез келген мəселені қарауға алуға құқылы.
Қатысушылардың жалпы жиналысы, егер серіктестіктің жарғысында өзгеше айқындалмаса, серіктестіктің ішкі қызметіне қатысты мəселелер бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің өзге де органдарының кез келген шешімінің күшін жоюға құқылы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың кезекті жалпы жиналысы
1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың кезекті жалпы жиналысын серіктестіктің атқарушы органы серіктестік жарғысында белгіленген мерзімде, бірақ жылына кемінде бір рет шақырады.
2. Жауапкершілік шектеулі серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін бекітуге арналған жиналыс қаржылық есеп беру жылы аяқталғаннан кейін үш айдан кешіктірмей өткізілуге тиіс.
Байқаушы кеңестің, тексеру комиссиясының (тексерушінің) немесе серіктестікке қатысушылардың талап етуіне қарамастан атқарушы орган кезектен тыс жалпы жиналысты шақырмаса, оны серіктестіктің байқаушы кеңесі, тексеру комиссиясы (тексеруші) немесе жиынтығында дауыс санының оннан бірінен астамын иеленетін серіктестікке қатысушылар дербес шақыра алады.¹⁴
Таратылу процесінде тұрған жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың кезектен тыс жалпы жиналысын тарату комиссиясы (таратушы) да шақыруы мүмкін.

Қорытынды

Қорытындылай келе, заңды тұлғалардың көптеп құрылуы елдің экономикасының дамуына зор үлес қосады. Экономикада әртүрлі заңды тұлғалар қызмет істейді, олар ерекшеліктерімен салалық құрамда болушылығымен, мамандану дәрежесімен, ұйымдастыру тәсілімен, механизация және автоматизация ерекшеліктерімен, ұйымдастыру – құқылық формаларымен т.б. бөлінеді. Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлғалар мекемелерінің көп түрлі болуы кез келген мемлекеттің экономикасының тиімді қызмет істеу негізін құрайды. Жарғылық капиталының құқықтық реттелуі заңды тұлғалардың тиімді қызмет етуінің негізін құрайды
АК бойынша заңды тұлғалар үш негізгі құқылық нысанға бөлінеді:

• заңды тұлғалар немесе оның мүліктеріне құрылтайшылардың (қатынасушылардың) құқығы негізінде;

• заңды тұлғалардың экономикалық қызметке құқылығы;

• ұйымдастыру құқылық негізде.

Құрылтайшылардың заңды тұлғаларға немесе оның мүлкіне қандай құқық сақталатындығына байланысты заңды тұлғалар үш топқа бөлінеді:

• заңды тұлғаларға оның құрылтайшыларының міндеттемелік құқығымен оларға: шаруашылық серіктестіктер және қоғамдар, өндірістік және тұтыну кооперативтері;

• заңды тұлғаларға оның құрылтайшылары мүлікке меншіктік құқылығыменмен, яғни басқаша, заттық құқылығымен: мемлекеттік және муниципаиалды унитарлық кәсіпорын;

• заңды тұлғаларға оның құрылтайшылары ешқандай мүліктік құқылары жоқ (міндеттемелік те, мүліктік те). Оларға қоғамдық, діни ұйымдар (бірлестіктер), қайырымдылық және басқа да қорлар, заңды тұлғалар бірлестігі (ассоциациялар, одақтар) кіреді.Заңды тұлғалардың ішінде шаруашылық серіктестіктің қоғамдағы орны ерекше. Сонымен заңды тұлғалардың ішінде шаруашылық серіктестік мемлекеттің экономикалық дамуына зор үлес қосады. Шаруашылық серіктестіктің ішінде көп таралған, танымал түрі жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып табылады.

Бір немесе бірнеше адам құраған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты заңдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады.
Қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал бұл соамлар жеткіліксіз болған жағдайда өздері енгізген салымдардың еселенген мөлшерінде өздеріне тиесілі қосымша мүлікпен жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады.
ЖШС коммерциялық ұйым болып табылады, азаматтық құқықтары болады және ҚР-ңзаңдарында тыйым салынбаған кез келген қызмет түрін жүзеге асыруға қажетті өз қызметіне байланысты міндеттерді атқарады.
ЖШС өзі орналасқан жерден тыс жерлерде ҚР азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 43-бабына сәйкес филиалдар құрып, өкілдктер ашуға құқылы.
Мемлекеттік органдардың жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге қатысуға құқығы жоқ. Мемлекеттік кәсіпорындар жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге мемлекет оның келісімімен уәкілдік берген орган арқылы ғана қатысушы бола алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың саны елуден аспауға тиіс.
ЖШС құру үшін оның құрылтайшыларының құрылтай шартын жасауымен басталып, серіктестіктікті заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден өткізумен аяқталады. Құрылтай шартын нотариат куәландыруға тиіс.
Серіктестіктің заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін белгілейтін құжат ЖШС-ның жарғысы болып табылады. Жарғыда серіктестіктің қызметінің мәні мен мақсаттары көзделуі мүмкін. Серіктестіктің жарғысын нотариат куәландыруға тиіс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеуді әділет органдары заңды тұлғаларды тіркеу туралы заңдарда белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының 50 озық елдің қатарына шығар жолында заңды тұлғаларды құру жүйесін Халықаралық стандарттарға сай дамыту керек. Азаматтық құқық қатынас азаматтық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар. Заңды тұлға азаматтық құқықтың негізгі субьектілерінің бірі. Қазақстан Республикасында заңды тұлға туралы ережелер Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің нормаларымен реттелген.
Заңды тұлғаны, соның ішінде шаруашылық серіктестікті зерттеу, қолданыстағы заңнаманың ережелеріне және оларды қолдану тәжірибесіне талдау жасау барысында нақты бір теориялық және тәжірибелік қорытындылар жасауға болады.
Аталған тақырыптағы диплом жұмысын зерттеу мақсатының орындалғандығына келетін болсам, заңды тұлға туралы, аруашылық серіктестік және оның түрлерінің ерекшеліктері нақты зерттеліп, бұл тұрғыда төменде аталған міндеттер шешілді: диплом жұмысының зерттеу пәні болып табылатын шаруашылық серіктестікті құру, қайта құру, тіркеу, таратуға байланысты пайда болатын қоғамдық қатынастардың элементтеріне толықтай сипаттама берілді.
Жоғарыда аталған мақсаттарға сай мынандай міндеттер орындалды:

1. Шаруашылық серіктестік туралы ұғымның теориялық негізі зерттелді;

2. Шаруашылық серіктестік түрлеріне байланысты мәселелерді ауқымды түрде көтере отырып, талдау және зерттеу жүргізілді.

Нарықтық қатынастардың дамуымен бірге шаруашылық серіктестікке деген сұраныс артуда.

Пайдаланылған әдебиеттер:
Ι.Нормативтік құқықтық актілер:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. 7.10.1998 жылы №284-1 Заңымен өзгерістер мен толықтырулар енгізелген.

2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994жыл.

3. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 16.01.2001 ж.

4.«Банкроттық туралы»Қазақстан Республикасының Заңы 21.01.1997 ж.

5.«Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.05.2003 ж.

6. «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.07.2002 ж

7. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 31.05.1996 ж.

8. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22.04.1998 ж.

9. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 12.01.1992 ж.

10. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы » Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы 17.04.1995 ж.

11. «Өндірістік кооператив туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 05.10.1995 ж.

12. «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 19.06.1995 ж.

13. «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Қазасқтан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 02.05.1995 ж.

ΙΙ. Арнаулы әдебиеттер:

1. Гражданский Кодекс РК (Общая часть) комментарий в 2-х книгах. Книга-1 (отв.ред. Сулейменов М.К,Басин Ю.Г.) Алма-Ата Жеті Жарғы,1998г.

1. Гражданское право в 2-х томах /отв. ред Е.А.Суханов. Москва изд: БЕК 1993 г.

1. Гражданское право. Учебник для ВУЗов /отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин Алма-Ата 2002 г.

1. Гражданское право под ред Ю.К.Толстого, А.П.Сергеева. Том 1. Санкт Петербург 1996 г.

1. Жайлин Г.А Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы Жалпы бөлім: Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.

1. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы 1-том Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.

ΙΙΙ. Газет-журналдар:

1. Заң және Заман журналы.№6, 12.06.2002ж

1. Заң журналы. №5 02.12.2005ж

1. Заң және Заман журналы. №7, 21.02.2005ж

1. Заң жән Заман журналы.№3,16.03.2006ж

1. Фемида. №8, 6.07.2004ж

1. Тураби. №5, 02.03.2005ж

1. Егемен Қазақстан газеті. №56.13.05.2004ж

1. Заң газеті. №66, 18.04.2005ж