Тіл тағдыры - ел тағдыры: Ұлттық тәрбиенің жаңа талаптары

Тіл тағдыры - ел тағдыры
«Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында білім саласына да өте үлкен көңіл бөлінген. Ең алдымен , білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Әсіресе тәрбие процесіне ұлт жандылықа, тіл мәселесіне, үш тілділікке және мемлекеттік тілімізді жоғары сапада жүргізілуін талап етіп отыр. Болашақ ұрпаққа жан-жақты, терең де жарасымды тәрбие берудегі басты тұлға – тәрбиеші – педагогтар мен ата –аналар. Қазіргі заман талабы ата – ана мен тәрбиешіден баланың жеке басын қалыптастыруды, оның көкірек көзін оятып, ата–бабадан қалған халқымыздың асыл мұрасын бойына сіңіруді, адамгершілік, ізеттілік қасиеттерді бойына баулуды талап етеді. Ол үшін, ең алдымен, ұстаз, тәрбиеші өзі жан–жақты білімді, ізденгіш, озық тәжірибені бойына жинақтаған, сезімтал, балаға жүрек жылуын бере білетін маман болуы керек. Жас ұрпақты тәрбиелеу қай замада болсын уақыт сөресінен түскен емес. «Бір баланы адам етіп өсіргенше бір шаһар опат болады»дейді көне Шығыс даналығы. Бүгінгі ұрпақ – тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлтының, жерінің, елінің болашағы үшін зор жауапкершілік арқалап, мойнына алып отырған ұрпақ. Сондықтан олардың саналы да, парасатты, ұлттық тәлім – тәрбиені, салт –дәстүрімізді бойына жинаған жеке тұлға болып өсуінің бір ұшы, бір кілті, ұстаздарда деп білуіміз керек. Бүгінгі таңда ұстаздардың алдында үлкен жауапкершілік тұр. Ұстаз жанған оттай болуы керек, ол өз жылуымен бәрін жылытып, жаңа күштің иесі болуы қажет. Бала тәрбиесіне ұстаздармен қатар ата-аналар, балабақша тәрбиешілері де ат салысулары қажет. Түп тамыры терең, мықты болса ертеңгі ұрпақтың болашағы да мықты болмақ.
Сондықтан оқушыларды, балабақша бүлдіршіндерін жас кезінен бастап тәрбие барысында халықтық педагогика негізінде тәрбиелеу, жас өспірімдердің бойына инабаттылық, әдептілік, кішіпейілдік, сан ғасырлық мәдени-ұлттық дәстүрлерді ескеріп, қазіргі білім мазмұнын жаңартуда жаңа талаптар қоя отырып ұлттық рухта тәрбие беру, әр оқушының жан-жақты дамуына, сәтті әлеуметтенуіне жағдай жасау, әсіресе қазақ тілі мәселесіне аса құрметпен қарау, осының бәрі ұстаздардың алдында тұрған үлкен жауапкершілік. Әсіресе қазақ тілі, әдебиет сабағын басқа ұлт өкілдерінің арасында жүргізу жеңіл жұмыс емес. Тиімді, ұтымды оқыту әдістерін қолдана отырып, оқушы білімін тереңдетуге көмектесу, құжаттарды толтыруға үйрету, ел тарихына, адамгершілік қасиетке, елге, жерге, тілге деген құрмет, болашақ мамандығының лексикасымен, ұлы ғұламалар есімдеріне арналған мәтінермен жұмыс істеу – қазақ тілін үйретудің өзекті мәселелерінің бірі болып саналады.
Әр бір оқытушының ең басты міндеті – оқушыларды сабаққа ынталандыра білу, сол арқылы әр тақырыпты жете түсіндіру. Оларға теориялық білім беріп қана қоймай, тілдің күнделікті өмірде қолданатын практикалық жағын да қоса үйрету. Қазақ тілін үйрету кезеңінде оларға тиянақты білім беру үшін әрбір сабақ тартымды, әрі қызықты болғаны жөн. Сабақ – педагогикалық шығарма. Өткізілетін сабақтың сәтті болуының толып жатқан шарттары бар. Оның ең бастысы – оқытушының білімі мен жан-жақтылығы, бір сөзбен айтқанда, жеке басының ерекшелігі. Кезінде В.А.Сухомлинскийдің айтқан сөзі: «Тәрбие процесі тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің рухани өмірінің бірлігінен – олардың мұраттарының, ниеттерінің, мүдделерінің, ойларының, толғаныс-тебіреністерінің бірлігінен көрінеді деген анықтаманың мейлінше дәл болатынына өзім кәміл сенемін» деген болатын. Сондықтан оқытушыларға әдістемелік шеберлік қажет. Сабаққа жан-жақты дайындалуымен қоса оны түрлендіріп өтудің маңызы зор. Мәселен, әр сабақта көрнекі құралдарды, дидактикалық материалдар мен тақырыптық суреттерді, ұлттық дәстүріміз бен әдет-ғұрыптарымызды, ойын элементтерін тақырыпты ашатындай, уақытқа сыйымды етіп баяндап, түсіндірудің тиімділігі, көмегі зор.
Қазақ тілін оқытуда халықтық педагогикаға және тәрбие мселесіне де көп көңіл бөлу қажет,өйткені, тәрбие мен білім беру мәселесі, қай ұлттың болмасын аса қадірлеп қарайтын ұлы қағидаларының бірі. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында: «Қазақстандағы білім беру – білім алушылардың, тәрбиеленушілердің елжандылық, азаматтық, жоғары моральдық және адамгершілік сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-жақты ынта ықыласымен қабілеттерін дамытуға бағытталуға тиіс» - делінген. Ендеше, Қазақстан өз егемендігін алғаннан кейін, бүгінгі таңның өзекті мәселесі, жан-жақты, көп мәдениетті, білімдар дара тұлғаны қалыптастыру. Жастарды алғыр ойлы, жан-жақты дамыған, ұлттың ұлы азаматы етіп тәрбиелеуде ұстаздардың шеберлігі, шығармашылығы қажет. Яғни, қазіргі ұстаз терең ойлы, ғылыми білімі бар, оқу-тәрбие ісін дұрыс ұйымдастыра білетін, шығармашылықпен айналысатын адам болуы қажет. Бүгінгі жастарға жүйелі де сапалы білім, саналы тәрбие беруде жаңа талап тұрғысынан келу қажет. Ол үшін пәндік оқыту мен тәрбие жұмысының сапасын оқу орындарында жақсарту, бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі.
Еліміз егемендікке ие болғаннан бері, жас ұрпақ тәрбиесі, оның оқуы мен білім алу ісі, қоғамымыздың басты мәселесінің бірі болып саналуда. Ықылым заманнан бері, ұрпақ тәрбиесі күн тәртібінен түспегені белгілі. Ерте дәуірде өмір сүріп, тәлім-тәрбие мәселелеріне, айырықша көңіл бөліп, мәңгі ескірмейтін мәнді сөздерін болашақ ұрпаққа аманат етіп қалдырған ұлы бабаларымыздың нақылдары мен фәлсафалық ойлары қазір де өзекті. Олардың өлең жырларындағы тәлімдік мәні зор елжандылық, өз халқының салт-дәстүрін сақтау, үлкенді сыйлау, патриоттық батырлық туралы айтқан нақылдары бүгінгі ұрпақ тәрбиесінде алар орны зор. Жас жеткіншектерді ұлтжандылыққа тәрбиелеуде, бабалар дәстүрін ұлтымыздың ұлы ағартушылары А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, М.Сералин, Ж.Аймауытов, Ә.Бөкейханов, С.Көбеев, Ш.Құдайбердиев тағы басқа ғұламалар, ХХ-ғасыр басында қазақ мектебінің негізіне қабыстырды. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан бері, ұлттық тәлім, тәрбие ғылымының салаларында тың ізденістер бой көрсетіп келеді. Бұл орайда қазақ тарихы бойынша Ж. Қасымбаев, Д.Бабаев, К. Аманжолов, Қ. Салғарин, А.Б. Тұрсынбаев, т.б. тарихшылардың қазақ педагогикасының тарихымен теориясына байланысты Қ.Б. Жарықбаев, С.Қ. Қалиев, С. Ұзақбаева, Қ. Қожахметов, М. Балтабаев, Х.Халитова, Б. Бекмұхамбетов ғалымдардың еңбектерің атап айтуға болады. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев: «Біздің алдымызда бабаларымыздың игі дәстүрлерін сақтайтын күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің патриоттары болатын ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр»- деген болатын. Ұлтжандылық пен отан сүйгіштікті оқушылар бойына құрғақ уағыздармен қалыптастыру мүмкін емес. Оны тек қана елін-жерін, тілін қасық қаны қалғанша қорғап өткен от жүректі бабалар рухында ғана тәрбиелеуге болады. Еліміздің сан ғасырлық тарихында талай қанды оқиғалар мен қасіретті мол кезеңдер болған. Әр кезеңнің өз батыр ұлдары мен қыздары «жаным-арманың садағасы»- деген ұлы принциппен өмір сүргені белгілі. Біздің еліміздің тарихында сондай қасіретті кезең ХХ-шы ғасырдың 30-шы жылдарында болғанын білеміз. «Халық жауы»-деген жалған айып тағылып, зорлық-зомбылық заманының құрбаны болған, ұлтымыздың талай боздағтарының есімдері, әлде болса тарихтан өзінің орнын алалмай келеді. Жазықсыз жапа шеккендердің арасында, қазақ халқының ағартушы-педагогтары, қазақ ғылыми педагогикасының ірге тасын қаласып, оның қалыптасуына қомақты үлес қосқандар қатарына А.Байтұрсынов, М. Дулатов, М.Сералин, С. Сейфуллин, С. Асфандияров, Т. Шонаев, И.Жансүгіровтағы басқа жүздеген зиялыларымыздың болғанын білеміз. Олардың есімдері еліміз егеміндікке қолы жеткеннен кейін ғана қайта оралып көкірегіміз көтерілген сияқты болды. Осы себептерге қарай отырып мектептерде сабақ беру барасында патриоттық тәрбиемен қоса халықтық педагогикалық тәрбиенің орны ерекше деп айтуға болады. Ұлы педагог Ы. Алтынсарин қазақ балаларына ұлттық тәлім-тәрбие беруді үнемі назарда ұстады. Осы тұрғыдан алғанда сабақ барысында инабаттылық пен ізгілікке, тілге деген құрмет, өз халқын сүюге тәрбиелеу, оқушыға жылы көз қарас білдіру, ұстаз бен шәкірт арасындағы қарым-қатынас, баланың жеке басын сыйлау, оның адамдық қасиеттеріне дақ түсірмеу, жараламау ұстаздардың негізгі қағидалары болғаны жөн. Қазақ тілі сабағында ұлтаралық қарым-қатысқа, әр-бір ұлттың тіліне, дініне де үлкен мән беру ұстаздардың міндеті деп ойлаймын. Ұлы Абай айтқандай орыс тіліне деген құрмет, тәрбие мәселесі туралы ойлары, әсіресе қара сөздерін сабақта пайдаланып отырсақ, нұр үстіне нұр болар еді. Қазақ тілі сабағында тарихи тақырыптар да көптен кездеседі. Атап айтсақ, Қазақстанның мемлекет болып құрылуы, сандайақ Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай, Райымбек, Қарасай батырлар сияқты бабаларымыздың ерлігі мен батырлығы арқасында ұлан байтақ қазақ жерінің тұтастығын сақталуын оқушыларға жеткізе отырып, отаншылдыққа, патриотизмге тәрбиелеу ісін сабақта қарастырылып отыруы қажет. Сабақ беру барысында адамгершіліқ, имандылық, халықтық тәлім-тәрбие, ана-тілі, Отан, отбасы т.б. тақырыптарға арналған мақал-мәтелдерді пайдаланып отырған жөн.
Қазақ тілін оқытуда ойын түрлерінде пайдалану оқушының басқа тілді үйрене алмаймын деген сенімсіздігін сейілтеп, тілді үйренуге ынтасын арттырады. Ойын түрлерін дұрыс қолданып, өткізген сабақта оқушылардың қазақ тілін үйренуге деген ықыласын артып, сол тілде сөйлеп үйренуге, тілді білуге қызығады. Рөлдік ойын лингвистикалық бағыттағы жай ғана жаттығу емес, оқушыларды ауызекі сөйлей білуге баулудың белсенді құралы. Қандай ойын түрі болсын, дидактикалық па, шығармашылық па, қимылды ма, сюжетті ме әлде драмалық болсын оқушының ой-өрісін дамытады, сөздік қорын молайтады. Ойлау, есте сақтау сияқты қаблеттерін жетілдіреді. Оқушылар арасында ойын түрлері сабақтың сапасы арттырылады. Тәрбие және оқу процесі-творчестволық процесс, сондықтан оның шын мәніндегі ғылыми негізі белгіленгеннен бір қадам да ауытқымауда емес, қайта белгіленген мақсатқа сабақ процесінде қажетті өзгеріс енгізе білуде болып табылады. Ал енді кей уақытта сабақ бойында қызығушылық ынтасының төмендеуі де байқалады, ол кейде мынандай себептерден болады: ойлау процесіне, миына көп салмақ түсіруден, сабақты бірыңғай, бірсарынды жүргізудің; жазба жұмыстарын мөлшерден тыс жүргізуден, нашар оқитын оқушыларға көбірек көңіл бөліп, сабақты созып жіберуден. Демек, олардың шаршауын сейілтіп, қызығушылығын арттыратын тек ойын элементтері болып саналады. Оқытушы әр тақырыптың ерекшелігіне, қиындығына, жеңілдігіне қарай ойынды дұрыс талдап алуы қажет. Белгілі мақсат қоя отырып, оқушылардың даярлығын да ескеруі тиіс.
Тіл дамыту жұмысы, мәтіндерімен жұмыс жүргізу – аса қажетті әрі өзекті проблеманың бірі. Ол білімдерін толықтырып, байланыстырып сөйлеуге жаттықтырады. Мәтіндерімен жұмыс жүргізу барысында сөздіктерімен жұмыс істеудің жолдары мен маңыздылығын көрсеткен жөн. Әсіресе, «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» Заңның кейбір баптарына тоқталумен бірге, қазақ тілінің тарихынан кең мәлімет беріп, сөз өнері жайында айтылған нақыл сөздерді аударту – жұмыстың бірден-бір ұтымды жағы. Әрбір мәтіннің соңынан берілген сұрақтар мен тапсырмалар, сөздіктер-мәтінмен мақсатқа сай жұмыс істеуге дұрыс бағыт-бағдар беріп отырудың басты жолы. Сол сияқты шығармалар жазу, мәтіннің мазмұнын айтқызып, мәнерлеп оқыту, сөйлемдер мен сұхбаттар құрастыру т.б. осы сияқты тіл дамыту жұмыстары кеңінен қолданылады да, қазақ халқының тілі мен мәденеті жайында білімін тереңдетіп, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға пайдасын тигізеді. Сонымен, бүгінгі таңда ұлтымыздың бір туар ағартушы- педагогтарының ұстаздық-тәлімдік ілімдерін, халық сүйген даналардың, кемеңгер ғалымдардың, айтулы жазушылардың, абыз-ақындардың, философтармен мен тарихшылардың еңбектерін оқу-тәрбие ісінде дұрыс пайдалана білсек еліміздегі оқу ісініңде, сабақ беру барысында алға басарына күман жоқ. Қазақ тілі пәні ұстаздарының еңбектері ерекше, өйткені қазақ тілін басқа пәндермен байланыстыра отыра сабақ жүргізеді. Ұлы ұстаз Ахмет Байтұрсыновтың « Ұлтына керек қылып, халыққа қызмет етемін деген қазақ балалары қазақ жұмысына қолынан келгенше қарап тұрмай кірісіп істей берсе, ұлт жұмысы ұлғайып, толықпашы... Басқадан кем болмас үшін біз, білімді, бай hәм күшті болуымыз керек. Білімді болуға кәсіп керек. Күшті болуға бірлік керек. Осы керектердің жолында жұмыс істеу керек» деген парасатын нық ұстануымыз қажет. Қандай дәуірде болмасын көзі ашық, көңілі ояу әр қазақ азаматы өз халқының даму жолы, болашағы мәселесін айналып өткен емес. ХХ ғасырдың басында ұлтымыздың біртуар азаматтарының бірі Ә. Бөкейханов «бұл болып тұрған заман Алаштың азаматына зор жүк. Бізде бірлік болып, іс қыла білетін шебер табылса, Алаштың баласы бақыт-махаббат жолына түсті. Кейінгі ұрпақ не алғыс, не қарғыс бере-бере жүретін алдымызда зор шарттар бар! Осыны аңғар, жұртым қазақ»- деп ұрпақ жауапкершілігі туралы мәселені көтерген еді. Дәл осындай жауапкершілік қазіргі қазақ тілі оқытушылары, тарихшылар, саясаттанушылар т.б. қауімнің алдында тұр. Осының нәтижесінде қазақ ұлтының тарихы, тілі тәуелсіз қазақ мемлекетінің қалыптасу эвалюциясы келер ұрпаққа жетпек. Сондықтан ұстаздардың алдында тұрға үлкен мәселе терең білім беру зор міндет, екенші жағынан үлкен жауапкершілік, тек сонда ғана, жүйелі де іргелі еңбектердің өмірге келері сөзсіз.
Сейітова Алтын Тәлиқызы
«Ақ бота» бөбекжай-бақшасының директоры.

Наурыз. 21.03.2017 жыл.
Бауырсак – 20кг /650 =13000
Барамиш - 20кг/2100=21000
Кымыз -20/850=17000
Плов - 20/1100=22000
Айран - 4/300 = 1200
Курт -2пач/700==1400
Бутылки под кумыз10/45=450тг
Халва - 10пач/500=5000
Сукат -2кг/1800=3600
Курага - 3кг/2000=6000
Изюм - 2кг/2000=4000
Миндаль -2кг/3500=7000
Арахис -2кг/1800=3600
финики -2кг/1500=3000
курт на стол -3500(круглый солён)

1. масло сливочн -2090

Жент - 5800тг
Мясо(копчен, на нарезку, на беш) -148000
Хлеб - 10/65/=650тг
Мин вода- 2полета/150=1800тг
Спички -1короб/50тг
Фери - 2/400=800
Соль - 1(упоковка/=50тг
Перец -2/450=900тг
Чай -2/850=1700тг
Молоко сливки -8пач/420=3360
Салфетки тряпочки(одноразовые посуды) 10850
4 –водки -1200= 4800
Коняк - 2/1500=3000тг
Зелень -2000тг
Фрукты (яблоко. груша. банан. виноград. мандорин) 12000тг
Пленка 15мет/160=2400тг
Сметана 2пач/350=700тг
Творг 1кг/700
Печенье(разные) 10000тг
Конфеты 6кг(разные)9000
Бензин -5000

Итого: 337тысяч.
Осталось1453тенге
Ответственные: Сураганова А.А.
Сейтова А. Т.