Экологиялық тәрбие: табиғатпен таныстыру балаларға

Экологиялық тәрбие беру
 
«Ғажайып құбылысқа қарай тұрып
 және ол туралы тыңдай жүріп адам
дами түседі...Сұлу бейнелерден біз сұлу,
яғни жақсы ойларға берілеміз. Ал сұлу
өмірден-абсолюттік сұлулыққа көшеміз»
                                                          (Платон)
 
     «Нұрай» балабақшасында мектепке дейінгі жастағы балаларға адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты анықтайтын экологиялық тәрбие беруге байланысты. «Экологиялық тәрбие» атты тақырып бойынша балалармен іс-шаралар өткізіледі. Мектепке дейінгі тәрбие мекемелердің алдында негізінен мына төмендегі міндеттер тұр;
Атап айтқанда:
-педагогикалық мамандардың экологиялық тәрбие беру жөнінде
 білім деңгейлерін көтеру;
- балаларды айналамен таныстырудың бағдарламасын олардың
 ата-аналарына насиғаттау:
-әртүрлі жастағы балалар топтарындағы оқу-тәрбиелік жұмыстар;
     Қоршаған ортаны аялауға деген адамның саналы
көз-қарасын қалыптастыру ооның бала кезеңінен ерте басталуы тиіс.
     Балаланың дүниеге келгенінен кейінгі алғашқы 7 жылы оны тәрбие-
леу мен оқытудағы ең басты кезең болғандықтан оны ескерусіз
өткізіп алуға болмайды. Баланың болашағы сол кезеңде алған тәрбие-
сіне өте байланысты. Олай болса, адамзаттың рухани
және материалдық жағдайы осы кезеңде алған тәрбие негіз-
деріне тәуелді.
     Сұлулыққа тәрбиелемей тұқрып, жақсы ниетегі, адамгершілігі
 бар, шығармашылықпен жұмыс істейтін адамды қалыптас-
тыру мүмкін емес.
Сұлулық бала бойында қуаныш сияқты ең жақсы сезімдерді
тудыра отырып, баланың белсенді түрде шығармашылықпен
 жұмыс істеуі  мен денсаулығына он ықпалын тигізеді. Бірақ,
бала мұның бәрін сезіну үшін сұлулықты өз көзімен көріп, оны қабыл-
дай білу керек. Ата-аналардың көмегімен табиғат бұрышында өте көп өзгерістер өтті. Ата-аналар мен балалар бөлме өсімдіктерін отырғызып көркейтті. Ольховская Элина әкесімен Евгениймен балаларға қызықты болсын деп, аквариумға бірнеше түр балықтар жіберді (гупешка, барбус, бір-екі ұлулар түрі бар). Иващенко Алена әкесімен Виталиймен табиғат бұрышына тасбақа сыйлады.
     Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды,көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді... Тәрбиелеуші
жақсы өнегені беруге неғұрлым қабілетті болсақ, балада сол
 ғұрлым көбірек үйренеді. Баланың өміріндегі алғашқы қабыл-
даған қуанышты сәттер оның болашақтағы өміріне жағымды
 бағыт бере отырып, өмір бойы есінде қалады. Жаңа ғасыр-
да табиғатсыз баланы тәрбиелеуді көзалдымызға елестете
 алмаймыз. Сондықтан да балабақшамыздағы тәрбие ісінің
 негізгі міндеттерінің бірі- «Балаларды айналамен таныстыра
отырып, оларға экологиялық тәрбие беру» болып табылады.
 Біз күнделікті жұмысымызда баланы өз туған өлкесін
табиғатын сүюге, оны аялай білуге, оны қорғауға, қызығушылығын арттырып жауапткершілігін күшейтуге, табиғатпен бірге
өмір сүретінін сезінуге үйретуді мақсат тұтамыз.
     Біздің балабақшамызда тірі табиғаттың кішкентай бейнелі көрінісін елестете аласыз. Біз ардайым табиғат сұлулығын  іздей жүріп,
және оның жаңа қырларын табу арқылы балаларды қуанта
 отырып, табиғаттың сұлулығын біге қасы аламыз.
      Әр топтарда табиғат бұрышында тоты құс  кейбір топтар
да тасбақа, авариумдегі балықтар және тірі кірпі бар.Олар
дың күнделікті өмір сүруін қуанышпен балалар бақылайды,
 қамқорлық жасайды, осы арқылы балалардан нәзік, сұлулық, сезім-
дер тудырамыз.
     Осы сұлулықты іздеу барысында біз оның табиғи түрінен
қолдан жасалған түріне, яғни табиғат сұлулығынан – сөз, әуен,
бейнелеу өнерінің сұлулықтарына көшеміз. Балалар мен жұмыс
істеу барысында сабақ өтілетін бөлме ғана емес, сонымен қатар
мекеме ораласқан ғимаратта әсем болу керек. Егер балалар сұлулық-
ты өмірден өз көзімен көре отырып, оның өмірімен байланыссыз
сезіне білсе, онда олар сұлулықтың бар екеніне сенеді. Балалар-
ды табиғат деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында
оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында білуге үйретудің маңызы зор. Біз табиғи факторлар-су, ауа, күнді
қолдана отырып экологиялық тәрбие мәселелерін шешеміз. Балалар-
ды өсімдіктер және жануарлар әлемімен таныстыру арқылы, олар-
ды күтіп-баптаудың жолдарын үйрете отырып, оларды аялай білуге тәрбиелейміз.
     Балалар тірі және өлі табиғат арасында, тірі организм мен олар-
дың өмір сүру ортасындағы байланыстарды орнатуды үйренеді.
     Сонымен қатар табиғат бұрышының және дидак-
тикалық материалдар, «Жемістермен көкөністер» тақырыбы
бойынша ата-аналар қатысуымен
табиғи материалдар қоры толықтандырды. Осыған байланыс
ты ертеңгіліктерде ертегі қойылымдар өтеді. Мысалы,
 «Шалқан»  ертегісі қойылымы. Ата-аналар рақаттана тамашалады, өз балаларының ана-тілінде сөйлеп ертегі кейіпкерлеріне келтіріп,
 өз өнерлерін көрсеткендеріне риза болды. Күзгі ертеңгіліктерде
 өлең жолына байланысты, әр кейіпкердің маскаларын
 бейнелеп қолданамыз.
     Экологиялық тәрбие қазақ тілі, ағылшын тілі, денешынық-
тыру сияқты тағы басқа сабақтар кезінде өз жалғасын табады.
 Бала дүниеге келгеннен бастап табиғатпен байланыста болады.
      Табиғат- баланың ақыл-ойының балалық деңгейден нақты түсінік-
тер бойынша қалыптасқан жоғары деңгейге жеткізетін қор
болып табылады. Ол әртүрлі табиғи құбылыстарды жете түсінуді
 өз ойын жеткізе білу өнерін бірге дамытады.  
     Табиғатты танып, білу –мектепке дейінгі жастағы баланың
бойында табиғатпен эстетикалық қарым-қатынас жасаудың база-
сын құрайтын экологиялық тәрбиені бере отырып, сонымен бірге
оны қорғай, аялай білуге үйретеді.
     Мектепке дейінгі жастағы балаға экологиялық мәдениеттің
алғашқы түсініктерін қалыптастыру үшін;
1.    Мектепке дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық
тәрбие берудің алғы шарттарын құру;
2.    Балалардың экологиялық сауығының дамуы үшін, атқарылат
ын жұмыстарға көгалдандырылған зоналар құру және ұйымдастыру;
3.    Тірі объектілерді күтіп-баптауға қолайлы ортаны іс жүзінде
құру үшін, іс-шаралар ұйымдастыру.
4.    Сабақта көркем құралдарды, әдістемелік және материалдық құралдарды, ойындарды, ойыншықтарды, түрлі ертегілер кейіпкерлерін жүйелі түрде қолдану.
5.    Педагог мамандардың білім деңгейі мен олардың біліктілігін арттыру.
Тәрбиеші – педагогикалық үрдістін ең басты тұлғасы және экология-
лық тәрбие берудегі шешуші фоктор болып табылады. Ол экология-
лық ақпаратта және арнайы материалдармен кең көлемде таныс болуы тиіс, сонымен қатар
 балаларды тәрбиелеу тәсілдерін қолдана  білу керек.
     Балаларға бір сәт бой сергіту жаттығуын жасатқан соң
тәрбиеші олардың назарын суреттерге аударады.
1.    «Ұя бұзып жатқан бала»
2.    «Гүлге су құйып тұрған қыз»
3.    «Ағаш бұтағын сындырған бала»
4.    «Ағаш отырғызып жатқан бала»
Нені істеуге болады? Нені істемеу  керек? Айырмашылығын
түсіндіріп әңгімелеу.
(Күнделікті іс –шаралардың бірі).
 
Тыйым сөздер қолдану:
«Құстың ұясын бұзба»
«Құстарды атуға болмайды»
«Ағаш бұтағын сындырма»
«Құмырсқаның иленуін бұзба»
 
Көркем сөз
Ел егінін орады,
Қырмаға дәм толады
Біздің дала –бай дала
Алтын астық айнала
 
 
Отырғыз ағаш көктемде
Жөн болар еңбек еткенің.
Келмесе шамаң  еккенге,
Сындырма жұрттың еккенін.
 
 
Ұшты талдан жапырақ,
Сары көбелек секілді.
Аспанда жай шарықтап,
Тамшы жерге секірді.
 
 
Ұя бұзба, жұмыртқаға тиме деп,
Айтушы еді, менің анам күйгелек
Жас шыбықты сындырма деп ескертеді,
Шыққанымда тұлпарымды сүйрелеп.
 
Мақал –мәтелдер
Жер- байлықтың көзі
Жер байдың елі бай
 
Күте білсең –жер жомарт
 

Тақырыбы: Бағдарламалық тапсырмалар
Қыркүйек.
1. Учаскідегі өсімдіктер.
Балаларға балабақша маңында ағаштардан басқа гүлдер, бояуы бойынша әр түрлі, пішіндері де басқа болады деген түсініктерін қалыптастыру керек. Бұтақтар- оның құрылысы, қалай тамақтанады, қалай демалады екенін айту. Балаларды салыстыруға үйрету.
2. Табиғи күнтізбелігімен жұмыс.
Балаларды табиғи маусымдық құбылыстармен таныстыруды жалғастыру. Күнтізбелік суреттер арқылы оларды ажырата отыра үйрету.
3. Бізді асырайтын, өсімдіктер.
Балаларды жемістер мен көкөністердің аттары, көлемі, түсі, дәмі, иісі туралы түсініктерін бекіту. Тәрбиешінің жемістерді қалай пайдалану туралы әңгімесі.
4. Саябаққа топсеруен.
Балалардың назарын ауа-райына, ағаштарды қарауға аудару, оларды адам өміріндегі ағаштың маңызы деген ұғымды дұрыс қалыптастыру.
 

Қазан.
1. Біздің учаскідегі құстар.
Балаларды жануарлар әлемі туралы ұғымын қалыптастыруын жалғастыру. Учаскеге ұшып келген құстарды бақылау. Оларды сыртқы түрі бойынша тануға  үйрету. Оларға деген қызығушылықтарын дамыту.
2. «Антошка бір аяқпен тұр».
Балаларға саңырауқұлақтың түрі туралы білім беру. Олардың түрлерін көрсету. Балаларға тірі ағзаның негізгі мүшелері бүлінбегенде, барлық мүшелері түгел болған кезде ғана олар өмір сүреді.
3. Үй жануарлары.
Үй жануарлары туралы қысқаша мінездеме беру. Олардың немен қоректенетін түсіндіру. Жануардың жарықты, ауаны, температураны және қоректену орнын қажет етеді екенін айту.
4. Күзгі күндер.
Балаларға күзгі маусымық құбылыстар туралы ұғымын қалыптастыру. Балалардың назарын күзгі мезгілде жас ағаштарды отырғызып, оларды қысқа дайындайды, яғни оларды жабады.

Қараша.
1. Балықтар өмірі.
Балықтар белгілі жағдайда өмір сүреді деген түсініктерін қалыптастыру. Мұндай жағдайларды адамдар жасайды. Адамдар аквариумда судың таза болуын, тастар, құм болу керек екенін қадағалайды. Балықтарды күтуге қызығушылықтарын тудырады.
2. Біздің табиғат бұрышындағы өсімдіктер.
Балаларды бөлме өсімдіктерін танытып, олардың түрін, түсін, атын еске сақтап, атай білу. өсімдіктердің жақсы өсуіне жақсы ауа, су, температура керек деген түсініктерін қалыптастыру. Табиғат орталығында өсімдіктерге деген жақсы қатынасты тәрбиелеу.
3. Орманда кім тұрады?
Балаларға орман туралы түсініктерін қалыптастыру. Орманда әр түрлі жануарлар болады. Өйткені олар орманда қоректенеді де орманда өмір сүреді.
4. Адам және табиғат.
Балаларға адамның қоршаған ортаға жасағаны туралы білімін беру. Қоршаған табиғатқа деген сүйіспеншілік пен қызығушылығын тәрбиелеу. Бақылауларын дамыту.

Желтоқсан.
1. Су-су.
Балаларда су туралы алғашқы түсініктерін қалыптастыру, су – ол барлық тіршіліктің көзі. Су – адамдарға, өсімідктерге, жануарларға және т.б. керек екенін айту. Суға деген ұқыпты қатынасты тәрбиелеу.
2. Табиғат күнтізбелігімен жұмыс.
Балаларды қысқы айларымен таныстыру. Күзгі мезгілмен қысқы мезгілді айыра білуге үйрету. Табиғатқа деген қызығушылықты тәрбиелеу.
3. Саябаққа топсеруен. Қыстайтын құстар.
Балаларға қыстайтын құстардың түрін, түсін айыра білуге үйрету. Құстарды тамақтандыруға құштарлығын тәрбиелеу.
4. Қандай әсем шырша.
Балаларға ағаштың әсем, тік, жасыл түсті, жаңғақтары бар екенін айту. Шыршаның иісі дем алуға жақсы және пайдалы. Балаларға ағашқа деген сүйіспеншілік тудыру.

Қаңтар.
1. Үй жануарлары ат, қой.
Балаларға таныс үй жануарлары туралы білімін бекіту. Жаңа үй жануарларымен таныстыру. Оларды салыстыра  білуге үйрету.
2. Дөңгелек қар.
Балаларды қардың қасиетімен таныстыру. Қардан қалауға болады, ол ақ, жеңіл, үлпілдек келеді. Оларды бақылауға дамыту.
3. Ағаштар күмісте.
Балалардың назарын қарлы ағашқа бөленген әсем кезін бақылау. Қысқы мезгілдегі ағаш өмірі туралы түсінігін қалыптастыру.
4. «Қыстақтағы аңдар».
Балаларға жабайы аңдарға орманның тамақтанатын жері екенін түсіндіру. Қоршаған ортаның жағдайынан

Ақпан.
1. Жарық және жылы күні.
Балалардың назарын наурыз айындағы күннің жылы, қардың түсі өзгергенін, ілініп тұрған мұзға аудару.
2. Айболит қонаққа келді.
Балаларды өздерінің денсаулықтарына қызығушылығын тәрбиелеу. Денсаулықты түрлі витаминдермен нығайту. Таныс жемістер туралы ұғымын бекіту.
3. Табиғат күнтізбелігімен жұмыс.
Табиғаттағы маусымдық құбылыстар туралы білімін бекіте отырып жалғастыру. Табиғат мезгіліне байланысты суреттерді айыра білуге үйрету. Өздері айтып беруге үйрету.
4. Көктемдегі жануарлар әлемі.
Балалардың назарын ұшып келген құстарға аудару, олардың өздеріне ұя салып жатқаны туралы айту. Күннің жылығанынан аңдардың (кірпі, қоян, тиін) тұрып жатқаны және олардың түстері ауысатыны туралы айту.

Ақпан.

1. Пияз отырғызу.
Пияздың дөңгелек және оның түрі, түсі туралы мінездеме беріп білімін бекіту. Балаларды пиязды дұрыс отырғызуға жаттықтыру. Пияз өсіру қызығушылығын дамыту.
2. Түрлі-түсті мұздар. Тәжірибе.
Судың қасиетімен таныстыруды жалғастыру. Аязда су қатады да ол мұз болады. Мұз қатты, төгілмейді. Оның қасиеті суық, тайғанақ болады.
3. Балықтарға көз не үшін?
Балаларға көз туралы әңгімелеу. Көз қоршаған ортаны көруге керек. Шыны үйдің тұрғындарына қызығушылықты тәрбиелеу.
4. Қыс туралы қорытынды әңгіме.
Балаларға қыс туралы мінездеме беріп, түсініктерін қалыптастыру. Табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу, оның әсемдігін сезінуге үйрету.

Наурыз.

1. Жарық және жылы күні.
Балалардың назарын наурыз айындағы күннің жылы, қардың түсі өзгергенін, ілініп тұрған мұзға аудару.
2. Айболит қонаққа келді.
Балаларды өздерінің денсаулықтарына қызығушылығын тәрбиелеу. Денсаулықты түрлі витаминдермен нығайту. Таныс жемістер туралы ұғымын бекіту.
3. Табиғат күнтізбелігімен жұмыс.
Табиғаттағы маусымдық құбылыстар туралы білімін бекіте отырып жалғастыру. Табиғат мезгіліне байланысты суреттерді айыра білуге үйрету. өздері айтып беруге үйрету.
4. Көктемдегі жануарлар әлемі.
Балалардың назарын ұшып келген құстарға аудару, олардың өздеріне ұя салып жатқаны туралы айту. Күннің жылығанынан аңдардың (кірпі, қоян, тиін) тұрып жатқаны және олардың түстері ауысатыны туралы айту.

Сәуір.
1. Зообақ.
Балалардың жануарлар зообағы туралы түсініктерін кеңейту және толықтыру. Олардың табиғатта қайда өмір сүретіні және немен қоректенетіні туралы айту.
2. Ағаш, бұтақ.
Балаларға балабақша учаскісінде өсіп тұрған ағаштар мен бұтақтар туралы түсініктерін толықтыру. Оларға болып жатқан өзгерістерді белгілеу. Балаларда шығармашылық ойларын дамыту.
3. Алтын дөмбек.
Балаларға ағаштан түрлі заттар жасайды, оларды күту, қорғау керек деген ұғымды қалыптастыру.
4. Су қоймасына топсеруен.
Балаларды су қоймасымен таныстыру. Онда мұз еріді бірақ су әлі суық екенін айту. Су қоймасының жанындағы тәртіп ережесімен таныстыру.

Мамыр.
1. Иттер мен мысықтарды қумаңдар.
Балаларды үй жануарларының мінездемелік белгілері туралы түсініктерін толықтыру. Олардың адамға әкелетін пайдасы туралы айту. Балаларды үй жануарларын күтуге үйрету.
2. Табиғат және адам.
Балаларды өзгеден жақсы тәртіптерін айыра білуге үйрету, адамға және табиғатқа жақсы қатынаста болуын тәрбиелеу.
3. Жәндіктерді бақылау.
Балаларды көктем кезіндегі пайда болған көбелектер, қоңыздармен таныстыру.
4. «Күн, ауа, су» экологиялық-сауықтыру мерекесі.
Балаларда эмоционалды уайымды шақыру. Балалардың белсенділігін арттыру.
Қолданған материалдар
 
Отбасы және балабақша 2006 жыл № 5
Отбасы  және балабақша 2005 № 2
Отбасы және балабақша 2009 № 2
Отбасы және балабақша 2003 № 1